درياهه ۽ زمين جي سطح
جيتوڻيڪ درياهه جو مکيه چئنل زمين ۾ اٺ ڏهه فُٽ گهرو رهي ٿو پر اصل ۾ ان جو ترو بندن کان ٻاهرين زمين جي سطح جي برابر آهي. اهڙيءَ طرح جڏهن درياهه ۾ پاڻي وهي ٿو ته ان وهڪري جي مٿين سطح زمين جي سطح کان 8-10 فُٽ مٿي آهي. جڏهن بند نه هئا تڏهن سنڌوءَ جو پاڻي هيٺانهينءَ ڏانهن لڙي پوندو هو پر هاڻي (سن 1910-1900 کان پوءِ هوريان هوريان) ٻنهي ڪنڌين جي وچ ۾ سُڪ ٿي ويو آهي ڇو ته ٻنهي ڪنڌين تي 20-25 فُٽ اوچا بند ٻڌجي چڪا آهن. ان ڪري ٻوڏن دوران يا عام برساتن ۾ اهو مثال ڪٿي به ڪو نه ٻُڌبو ته ميداني زمين تي جمع ٿيل پاڻي درياهه ۾ نيڪال ٿيندو هجي.
جيڪڏهن درياهه جو بند ڀڃبو به ته درياهه جو پاڻي زمين تي ميدانن ۾ پکڙجندو. صرف جابلو ندين جو پاڻي ئي سنڌوءَ ۾ داخل ٿي سگهي ٿو. ڇاڪاڻ ته اهو اتانهين کان ٽاڪرو لنگهن مان ٿيندو اچي ٿو. جيئن نئه سن يا نئه بارڻ جا وهڪرا آهن.
اسان اهو ته هنڌ هنڌ ڏسندا آيا آهيون ته سست وهڪري سبب درياهه ۾ مٽي جمع ٿي رهي آهي جيڪا وهڪري کي اڃا سست ڪري ٿي پر فطرت جو هڪ پنهنجو نظام به آهي. هر مناسب وقت کان پوءِ درياهه ۾ وڏو پاڻي اچي ٿو جيڪو درياهه جي پيٽ ۾ جمع ٿيل لٽ کي لوڙهي درياهه جو پيٽ هيٺانهون ڪري ڇڏي ٿو. اهو ئي سبب آهي جو آبپاشي کاتو درياهه جي پيٽ ۾ کاٽي نٿو ڪرائي. آبپاشيءَ جا عملدار فقط درياهه جي وهڪري جو مطالعو ڪن ٿا جڏهن درياهه ڪنهن خاص هنڌ تي پائيندڙ ڪري ٿو تڏهن ان رخ ۾ ڪو بند ٻڌي ٿا ڇڏين.