هرڻاڪس يا هَڙند؟
عبدالڪريم کوسي صلاح ڏني ته اسان هڙند وڃون. چيائين، ”هڙند ضرور وڃو ... وڃي ملڪ گهمو ... هڙند جي قلعي تي اڃا تائين لکيل اٿوَ ’سڪندر ذوالقرنين‘ وڏو قلعو آهي ... ٿورو ٿورو دروازي ويجهو آباد آهي باقي پٿريلو آهي. هتان اولهه ۾ 20 ميل پري اٿوَ! پڪو رستو آهي“ اها ته هئي کوسي صاحب جي صلاح ۽ معلومات. افسوس! اسان رات جي اونداهيءَ ۾ هڙند وڃي نه ٿي سگهياسين. صبح سوير ويراڳين کي اڳتي نئين منزل طرف وڌڻو هو.
هندو لوڪن ۾ هڙند جو قلعو هرڻاڪس سان منسوب آهي. ڪٿا موجب هرڻاڪس ۽ سندس ڀاءُ هرڻيا ڪشپ پرميشور کان انڪاري هئا. اهو ڦٽل شهر ٻنهي مان هڪ ڀاءُ جو اڏايل هو. جيڪو هتي ئي رهندو هو پر رياستي معاملا ملتان ۾ اڪلائيندو هو. پرهلاد ڀڳت هرڻيه ڪشپ جو پٽ هو، جنهن جو ڪردار هندو ڏندڪٿا ۾ ذري گهٽ ائين آهي جيئن رامائڻ ۾ وڀيشڻ راوڻ جو ڀاءُ هو پر لنڪا تي رام جي چڙهائي مهل هو پنهنجي ڀاءُ کي ڇڏي رام (وشنوءَ) جو ساٿي ٿيو. ان کانپوءِ اها چوڻي عام ٿي ته ’گهر جو ڀيدي لنڪا ڊاهي.‘ ساڳيءَ طرح سنڌو ماٿريءَ ۾ پرهلاد ڀڳت پنهنجي پيءُ کي ڇڏي وشنوءَ جو ڀڳت ٿيو ۽ پيءُ جي راڄ خلاف بغاوت ڪيائين.