ڪئمپ ڏانهن
آڌيءَ ويل ڪوچ اٽڪ پل پار ڪئي. قانون نافذ ڪندڙ ادارن جي ماڻهن ڪوچ روڪي سنهي ٿلهي تلاشي ورتي ۽ مسافرن جي چهرن کي چتائي ڏٺو. ڪوچ وري سفر شروع ڪيو. گهڙي کن کانپوءِ وري محمد عليءَ ڊرائيور کي گاڏي جهلڻ لاءِ چيو. اسان لهي پياسون، ڪوچ اڳتي رواني ٿي وئي.
”اوهه! انور صاحب غلطي ٿي وئي، پنهنجي ڪئمپ ميل کن اڃا اڳتي آهي ... لڳي ٿو ته مان جبلن جي وڪڙن تي ڀلجي پيو آهيان.“ محمد عليءَ کي پنهنجي غلطيءَ جو احساس ٿيو. ڇا ٿي ڪري سگهياسين؟ سامان پٺن تي کڻي اڳتي پنڌ پياسين. آسمان مان بوندون پيون ۽ زمين آلي ٿي وئي. ان مهل رات جو هڪ وڳو هوندو، جڏهن اسان پٺن تي سامان کڻي ڪابل نديءَ جي ڪناري ڪناري روڊ وٺيو اڳتي پئي وياسين. آڏو روڊ تي ٻه ٽي بتيون ٽمڪنديون نظر آيون، هيءَ هوٽل هئي. هوٽل ڏسي چانهه جي ٻاڙ لڳي. منجهند کان سڄي سفر دوران فقط هڪ چانهه نصيب ٿي هئي.
”لالا هم ڪو چاءِ پلاؤ ... مليگي؟“ انور پيرزادي هوٽل ۾ پهر کي ڏسندي منٿ ڪئي. چلهه وسامي چڪي هئي پر همراهه کي اسان مسافرن تي ڪهل اچي وئي. ڪنڌ لوڏي هائوڪار ڪيائين. اسان پٺن تان سامان لاٿو، پاڻيءَ ڍڪ پيتو ۽ گهڙيءَ کن کٽن تي اَهلي پياسون. ليٽڻ سان ٿڪ جو احساس ٿيو ۽ اکيون ننڊ کان پُورجڻ لڳيون. پر منزل اڃا ڪجهه اڳ ڀري هئي. ننڊ جي پريءَ کي ٿورو ترسڻ جي درخواست ڪئي سون.
”لالا جهانگيره ڪدهر هئه؟ اُدهر همارا ڪئمپ هئه، تم ني ديکها هئه؟“ محمد عليءَ هوٽل واري همراهه کان پڇيو.
”اس پاسي ونجو، اُٿي تنبو لگي پئه هِن.“ همراهه وراڻيو ۽ اسان کان ڇرڪ نڪري ويو. مون انور ڏانهن ۽ انور مون ڏانهن ڏٺو. هيءَ ڪهڙي ٻولي هئي؟ ڇا هيءُ سنڌيءَ جو ڪو لهجو هو، ”هن پاسي وڃو اتي تنبو لڳا پيا آهن!“ جملي جي سڄي ترتيب، ترڪيب ۽ مصدر بالڪل اهوئي هو جيڪو سنڌيءَ جو آهي.
هيءَ جاءِ لڳ ڀڳ اها ئي آهي جتي ڪابل ۽ سنڌو نديون پاڻ ۾ ملن ٿيون. رات هئڻ سبب اسان اهو ميلاپ ڏسي نه پئي سگهياسون. سامهون ٽيبل تي رکيل جڳ ۾ شفاف پاڻي ڏسي هڪ سوال ذهن ۾ اڀريو،
”هيءُ پاڻي سنڌوءَ جو آهي يا ڪابل نديءَ جو؟“ مون اردوءَ ۾ پڇيو هو.
”صاحب کُهي دا“ هن وراڻيو ۽ اسان ٻيهر ڇرڪ ڀريو. اسان سنڌي ماڻهو ننڍڙي کوهه کي کُهي چوندا آهيون. اسان کي احساس ٿيو ته اسان هيڏي ساري هوائي سفر کانپوءِ به سنڌي ٻوليءَ جون لساني سرحدون ٽپي نه سگهيا آهيون ۽ ڪنهن اجنبي دنيا ۾ نه پهتا آهيون.
”تون ڪهڙي ٻولي پيو ڳالهائين لالا؟“ مون هوٽل واري کان پڇيو.
”هِندڪو!“ جواب مليو.
”پنهنجو ڪم شروع ٿي چڪو آهي جناب ! اڄوڪو ڏينهن به ضايع نه ٿيو.“ انور به هِندڪو ۾ دلچسپي محسوس ڪئي.
هِندڪو ٻوليءَ بابت پاڻ اڳ ۾ ٻڌو ضرور هو پر اُن تي ڪڏهن سوچيو ڪونه هو. مان لفظ ”سنڌ“ ۽ ان جي مختلف شڪلين تي سوچن ۾ گم ٿي ويس: سنڌ جو لفظ قديم ايرانين ڦيرائي ڪيو ”هِند“، ان مان ٿيو ”هندستان“. يونانين ڦيرائي ڪيو ”اِنڊ“، ”اِنڊس“ ۽ ”اِنڊيا“، ڇا لفظ ”هندڪو“ اصل ۾ ”سنڌڪو“ ناهي؟
”چانهه!“ محمد عليءَ چانهه جو ڪوپ ڏيندي ڌيان ڇڪايو.
رات جو 2 لڳي ڪئمپ پهتاسون. اونداهي رات ۾ ڪابل نديءَ جي بنهه ڪپ تي ٽي چار ننڍڙا تنبو لڳل هئا ۽ چئني پاسي اونداهن جبلن جون چوٽيون هيون. آسمان تي تارا ڪونه هئا. ڪڪرن آڪاس ڍڪي ڇڏيو هو. پيرن جي آواز ۽ ڳالهائڻ تي هڪ ننڍڙي تنبوءَ مان هڪ پاڇي ليئو پاتو ۽ پوءِ بانبڙا پائي ٻاهر نڪري اُڀو ٿي بيٺو.
”انگريز بهادر پهچي ويو؟“ هي ڪليم لاشاريءَ جو آواز هو جنهن پنهنجي مخصوص اسٽائل ۾ محمد عليءَ کان حال احوال ورتو، مختصر ڪچهري ڪئي ۽ ”مومنن“ صلواة سڳوري پڙهي تنبن ۾ گهڙي سمهي پوڻ جي صلاح ڏني .
”ڪچهريون صبح جو ... محمد علي! سليپنگ بيگس وغيره وغيره ڏسو!“ ڪليم اڄوڪيون آخري هدايتيون ڏنيون. اسان کي سليپنگ بيگ ۾ سمهڻ جو طريقو ٻڌائي، جدا جدا تنبن ۾ گهڙڻ جي هدايت ڪئي وئي. هيءُ اسان ٻنهي لاءِ نئون تجربو هو. تنبو ۽ سليپنگ بيگ واٽر پروف هئا. برسات جي صورت ۾ تنبوءَ ۾ مينهن جي پاڻي اچڻ جو امڪان ڪونه هو. جيت جڻي کان بچڻ لاءِ تنبوءَ جي درکي زپ (Zip) سان بند ڪيو ويو. اها يقيناً هڪ دلچسپ رات هئي. ننڊ آئي ته سهي پر ٻئي ڏينهن کان شروع ٿيندڙ مهم جي شوق سبب گهڙي گهڙي اک کُلي ٿي پئي.