هيءَ به سنڌ آهي
سرائيڪي ڳالهائيندڙ هڪ جهوني پاڻ کي ’مَلڪ‘ سڏيو. اسان کانئس مَلڪن جي تاريخ پڇي. هن چيو، “اسان جي قوم اصل ۾ ڄام آهي، جادم جکڙ جيڪو هن شهر جو باني هو، سو به ڄام هو ان ڪري هن شهر جو نالو ڄام پور مشهور ٿيو. پوءِ ڄام مَلڪ سڏجڻ لڳا ... اصل ۾ هن علائقي ۾ دولت واري ماڻهوءَ کي، سردار ۽ زميندار کي مَلڪ ٿا چون. ائين اسان ڄام مان مَلڪ ٿي وياسون.”
”ڄامن جو اصل مَلڪ ڪهڙو هو ... ڪا توهان وٽ خبرچار؟“
”ڄام هڙند کان آيا هئا ... هونئن هيءَ قوم گهڻي پراڻي آهي ... اسان ٻڌو آهي ته محمد بن قاسم جي وقت کان آهي ... هڙند ۾ جنگ لڳي هئي ... پوءِ اسان جا وڏا اُتان لڏي هتي آيا ... چون ٿا ته محمد بن قاسم ملتان تي حملو ڪرڻ مهل هڙند وٽ به قيام ڪيو هو.“
”ملڪ صاحب توهان ڪڏهن سنڌ ويا آهيو؟“ اسان مان ڪنهن جهوني کان سوال ڪيو.
”سنڌ؟ هيءَ به سنڌ آهي ... مان توهان کي ٻڌايان ٿو ... ويهه پنجويهه سال اڳ اسان جڏهن هتان کان داجل ويندا هئاسون ... توهان کي خبر آهي ته داجل هتان ڏکڻ اولهه ۾ چوڏهن ميل پري آهي ... ته جڏهن اسان اوڏانهن ويندا هئاسون ته اُتان جا ماڻهو پڇندا هئا ته سنڌ جون ڪهڙيون خبرون آهن؟ وري جڏهن اتان ڪو ماڻهو ڄام پور ايندو هو ته چوندو هو ته مان سنڌ ٿو وڃان ... گهڻا ماڻهو اڃا به ائين چوندا آهن ... هاڻي ڀلي کڻي ڪو ڄام پور کي پنجاب سڏي ... آهي ته سنڌ!“
”جبل جا ماڻهو هن علائقي کي اڃا به سنڌ ٿا چون ... سنڌو درياهه اڳي اولهه کان وهندو هو ... ڄام پور درياهه جي اوڀر ۾ هو. اولهه طرف سنڌوءَ جو وهڪرو داجل کان فقط پنج ميل پرتي هو جتي ’سهڻيءَ وارو پتڻ‘ آهي ... توهان ڀلي چئو ته سهڻي شهدادپور وٽ ٻڏي يا پنجاب جي ڪنهن ٻئي درياهه ۾ ٻڏي وئي ... هتي ته اهو ئي مشهور آهي ته سهڻي هتي ٻڏي هئي.“