سيوهڻ
سيوهڻ، لڪيءَ اسٽيشن کان 11 ميل (18ڪلوميٽر) اتر ۾ ۽ سکر کان138 ميلن (220 ڪلوميٽر) جي پنڌ تي ڏکڻ ڏکڻ ـ اولهه ۾ آهي. هڪ صدي اڳي شهر جي آبادي فقط ساڍن چئن هزارن ماڻهن تي مشتمل هئي. جنهن مان اڌ مسلمان ۽ اڌ هندو هئا.محققن سيوهڻ، جي معنيٰ شو+ واهڻ= شومهاديو جو آستانو ڪڍي آهي. سمجهيو وڃي ٿو ته سيوهڻ، پنهنجي ابتدائي درو ۾ شو پنٿ جو وڏو مرڪز هو. اڃا ڪجهه سال اڳ تائين به هتي شو لنگم موجود هو، جيڪو هاڻي هٽايو ويو آهي. قلندر لال شهباز سيوهڻ جي نئين سڃاڻپ آهي، جنهن کي هندو لوڪ راجا ڀرتري جو اوتار سمجهن ٿا، جيڪو کورکناٿ جو گرو ڀائي ۽ شري مڇندر ناٿ جو چيلو هو. ڪرنل ٽاڊ جي ٻن محقق عيوضين کي، سيوهڻ جي قديم آثارن مان ڪي ڪتبا مليا هئا، جن تي راجا ڀرتري هريءَ جو نالو لکيل هو، جيڪو اجين جي راجا وڪرما جيت پاران سن 320 عيسوي ۾ سيوهڻ تي حڪومت ڪندو هو.
سيوهڻ جو قلعو، جنهن کي مقامي ماڻهو ڪافر ڪوٽ سڏين ٿا 60 فُٽ اوچو 1400 فوٽ ڊگهو ۽ 800 فوٽ ويڪرو آهي. هن قلعي کي راءِ سهاسي (ٻئي) جي ڇهن قلعن مان هڪ شمار ڪيو وڃي ٿو راءِ سهاسي (ٻيو) 630ع ۾ فوت ٿيو هو. ان کان پوءِ هيءُ قلعو 713 عيسويءَ ۾ محمد بن قاسم هٿان ان وقت فتح ٿيو، جڏهن راجا ڏاهر جو سوٽ بجيراءِ بن چندر پوئين دروازي مان چپ چاپ کسڪي، ٻڌيا واري علائقي ڏانهن نڪري ويو.
جيڪڏهن تاريخ مان سيوهڻ بابت ترتيب وارا حوالا ڪڍبا ته هن ريت سامهون ايندا: سن 326 قبل مسيح ۾ سيوهڻ تي راجا سامبس حاڪم هو، جنهن سڪندر آڏو پهرين آڻ مڃي پر پوءِ بغاوت ڪئي، جنهن کان پوءِ گرفتار ٿي مارجي ويو. سامبس جو تعلق ٻڌ ڌرم سان هو. ان وقت سيوهڻ جو نالو سنديمن هو. سن 627 عيسوي ڌاري سيوهڻ جو نالو سيوستان هو. هتي راءِ سهارس بن سهاسي جي گادي هئي. 711 عيسويءَ ڌاري بجيراءِ بن چندر حاڪم هو جيڪو محمد بن قاسم جي ڪاهه ۽ ٻڌن جو سهڪار نه ملڻ سبب لاچار ڀڄي ويو. سن 734هه (1333/34ع) ڌاري ڄام انڙ سلطان محمد بن تغلق پاران مقرر ٿيل حاڪم ملڪ رتن کي قتل ڪري سيوهڻ ڇڏايو پر سلطاني لشڪر کان خوف کائي ٺٽي موٽي آيو. سن 21_1520ع ۾ شاهه بيگ ارغون، سمن کان سيوهڻ ڇڏايو. انهن سمورن حملن کان پوءِ ۽ اڳ قلعي جي وري وري مرمت ٿيندي آئي آهي. پر جڏهن کان ڪلهوڙن حڪومت سنڀالي خدا آباد ڏانهن گادي منتقل ڪئي، قلعو پوئتي پئجي نيٺ کنڊر بڻجي ويو.