محبت پائي من ۾
ھڪڙو ايڊيٽر طارق اشرف ھيو جيڪو اديبن جي لکڻين کي سڌاري ۽ سنواري ماھوار سھڻي رسالي ۾ ڇاپي اديبن کي شھرين جي بلندين تي پھچائي ڇڏيو. ھيڏانھن ٻيو ايڊيٽر حسن حسن درس جي رسالي جو آھي. جنھن حسن درس جي خوبصورت شاعري کي ايڊٽ ڪري حسن درس جي شھرت کي نقصان پھچايو آھي. حسن درس جي رسالي تي مير حسن آريسر جو تفصيلي تنقيدي مضمون سارنگا جو شمارو ٽيون/ چوٿون 2011 ۾ ڇپيل آھي، جنھن ۾ مير حسن آريسر ص 95 تي لکي ٿو ته ”حسن درس جھڙي خوبصورت شاعر جي لازوال شاعريءَ سان ھٿ چراند کي ڪيئن ٿو نظر انداز ڪري سگھجي، جنھن تحت ھن جا سھڻا گيت، گيت ناھن رھيا، غزل، غزل ناھن رھيا ۽ ڇھه سٽا ڇھه سٽا ناھن رھيا.
ڇو ته حسن درس جي رسالي جي ايڊيٽر کي اھا خبر ڪانھي ته غزل، گيت، بيت، نظم ۽ چئوسٽو ڇاھي. اھو شخص حسن درس جي رسالي جو ايڊيٽر آھي؟ رسالي جي ص 23 ۽ ص 24 تي ھڪڙو ھڪڙو بيت ڏنل آھي. ص 41 تي ٽي بيت، ص 421 تي ٻه بيت، ص 423 تي ٽي بيت، ص 431 تي ٻه بيت ڏنل آھن. ايڊيٽر کي اھا خبر ڪانھي ته بيت، بيتن سان رکجن.
نظمن وارو ڀاڱو جڏھن پڙھجي ٿو ته ان ۾ اسان کي غزل ۽ گيت ملن ٿا. جيئن ص 119 تي
ڪولھين سان گڏ ڪولھي ٿيان،
ھا ھا ھا، آئون ھولي ٿيان.
ص 188
تمنا تاڪ ۾ آھي
لڪي توکي ڏسڻ چاھي
مٿيان ٻئي غزل امرتا پبليڪش حيدرآباد 2012 ۾ حسن درس جو ڪتاب ”الاءِ تون ڪٿي آھين.“ مرتب فقير محمد ڍول وارن به نظمن ۾ ص 39 41 تي ٻئي غزل شامل ڪيا آھن. ص 248 تي
روز ٿي ڏانوڻ وجھين،
روز ٿو ڦاسي پوان
ٻانھن تنھنجي جي ڊگھي،
لچڪندڙ ٽاريءَ مٿان،
روز لالائي لنوان،
گيت آھي پر نظمن واري ڀاڱي ۾ ڇپيل آھي. اھا ساڳي غلطي امرتا پبليڪشن وارن ”الاءِ تون ڪٿي آھين“ ۾ ص 24 تي ورجائي آھي.
رسالي جي ص 227 تي
راتيون ڪاٽي نئين ۾
ٿو واٽون نھاريان جاڳي،
گيت آھي.
ان کان سواءِ امرتا پبليڪشن وارن حسن درس جو ھڪ شاندار نظم ايڊٽ ڪري شايع ڪيو آھي. رسالي جي ص 317 تي نظم جو عنوان آھي ”حرم“ ۽ ”الاءِ تون ڪٿي آھين“ ڪتاب ۾ نظم جو عنوان آھي ”خليفو“. ان نظم جون ھيٺيون سٽون ايڊٽ ڪيون ويون آھن.
خليفو ته ميلاپ جو متقي،
حسين عورتن جون نرم ناز ڪيون پئي،
باريڪ ڪپڙي جي پردي جي پويان،
اجھاڻيون ٻريون،
قطارن ۾ رقصان، ھوا جو پريون ھي،
لڏيون ۽ لميون پئي،
ننڍن دائرن ۾، ڪندي ناچ ڪيئي،
خليفي جي سامھون،
جھڪيون ۽ نميون پئي،
پٺيان دڦ بيٺي غلامن وڄايا،
سڀئي ساز آواز سان پئي ملايا،
حسين عورتن جون حسين ٽوليون ھي،
خليفي دنيا ۾ ڪئي ڳوليون ھي،
فارس جي شھرن جون مدھوش مکڙيون،
ترڪيءَ جي ٽامي جي رنگت جيان،
ٻرندر اکين سان الھڙ اپسرائون،
مصر جي بازار مان ڪئين خريديل قدآور.
حسن درس جو نظم ڪنھن ايڊٽ ڪيو اھا خبر امرتا پبليڪشن وارن کي خبر ھوندي مونکي ان ڪتاب جي باري ۾ ٻڌايو ھو ته سؤ فيصد حسن جي شاعري صحيح ڇپيل آھي.
اھڙي طرح ص 347 نظم ”اسان جو عشق“ کي ٻه اڌ ڪري، ٻئي حصي جو عنوان ”دريا جي ڪپر تي ڪوئي“ ص 376 تي ڇپيل آھي. نظم جي آخري ٽڪري جو عنوان ”درس فقير تو جاڳ رھا ھي“ ص 407 تي ڇپيل آھي.
ان کان سواءِ متفرق واري ڀاڱي ۾ ڪابه ترتيب ناھي، ص 421 تي غزل جا ٻه بند کڻي ان کي ايڊيٽر صاحب چئوسٽو لکي ڇڏيو آھي.
ڪنديون لوڏ سان ھوڏ ڇاھي ھوائون،
تنھنجي ٽور تي گھور ٿي پيون گھٽائون،
تنھنجي موھ جي ڊوھ جڪڙي وڌو،
زنجيرن ۽ زلفن جون ارڏيون ادائون،
اھو غزل رسالي جي ص 49 تي ڇپيل آھي.
ايڊيٽر صاحب جي مھرباني سان حسن جي رسالي ۾ ايوب کوسي جو نظم ص 176 تي شامل ڪيو ويو آھي.
ڱلي وڃ ٿا راز ڪورا،
چريو زمانو چڙي پوي ٿو،
اٿي پون ٿا عذاب وحشتي،
وري ڪو ماتم مچي پوي ٿو،
کسي وڃن ٿا شباب ڪورا!
سُڪي وڃن ٿيون اکيون ڪنواريون،
رلي وڃن ٿا ڪتاب ڪورا،
گھٽي گھٽي ڪا خبر ٿئي ٿي،
وفا وري دربدر ٿئي ٿي!
انھي ساڳي نظم جون پھريون ٻه سٽون وري متفرق واري ڀاڱي ۾ ص 413 تي ڇپيل آھن. اھڙو غيرذميوار ۽ لاپرواھ ايڊيٽر مون اڳ ڪٿي به نه ڏٺو.
ان کان سواءِ رسالي ۾ لاتعداد ننڍيون ننڍيون غلطيون ھيون، جن کي ٺيڪ ڪيو ويو آھي.
حسن درس جي شاعري کي سڌو ڪرڻ لاءِ ۽ اضافي شاعري ھيٺين ڪتابن/ رسالن مان مدد ورتي.
(1)ماھوار ”سھڻي“ نائون ڏھون پرچو ڊسمبر 1990.
(2) ماھوار ”چانڊاڻ“ ڍورو نارو ڊسمبر 1991.
(3) ڏيئا ڏيئا لاٽ اسان سھيڙيندڙ: مظفر چانڊيو، سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي 1992
(4) سارنگا شمارو ٽيون/چوٿون 2011.
(5) الاءِ تون ڪٿي آھين مرتب. فقير محمد ڍول، امرتا پبليڪشن حيدرآباد جولاءِ 2012
رسالي ۾ نوان غزل ھي آھن؛
ا.نئين کي پراڻو ڪيئن ڪجي
2. پٻن تي اڀو ٿي ڏسان يار توکي
3. ڄمارون گذاري، ملان يار توسان
4. سڄي رات ساري، ٿي بيٺي رھي
5. ھن عمر بيمثال۾، بيباڪ محبتون
6. پريمُو ڪولھي کان پڇندين ته توکي ھُو ٻڌائيندو
7. پُڪاري ننڊ مان ٿي ھُوءَ
8. تُنھنجي پُراڻي خط مان تون پاڻ پيو اچين ڄڻ
9. وقت کي نيٺ واڪ، ڏيڻو ھو
10. ھٺيلا ھرڻ پاڻيءَ مان پئن ٿا سج جا ڪرڻا
11. وڻ جي ھيٺان ويٺو آھيان، دور گگن آ دام پکين جو
نوان نظم
1.ڪابه ڪويتا اُجري ناھي
2. ھُن شخص جو ذڪر
3. ڌنڌ جي ھُن ڳوٺ ۾!
4. بي مثل
5. تون جا پاڻ پکيءَ جھڙن آن
6. نياپو
7. لڪ لڪوٽي
8. فيصلو
9. ڪرين تو اشارو
10. تون نه آھين
11. ٽي منظر
12. ازل ابد
13. شھر مٺيءَ لاءِ ھڪ نظم
14. انڌي ديدَ تنھنجي آ عادت اِھا
15. گُلن جا خريدار
16. اُلڪو
17. شاعر شعر نٿو لکي
18. ڪاٿو
19. الاءِ تون ڪٿي آھين؟
20. منھنجي من جي ساحلن تي
21. جڏھن تون وھنجدي آھين
22. تنھنجيون ڳالھيون
23. گيت محڪوم ناھن اسانجا
تاج جويو ۽ نصير مرزا جي مھرباني جنن ”سارنگا“ ۽ ”الا تون ڪٿي آھين“ ڪتاب ڏياري موڪلي ڏنا. گھڻي مھرباني ميرحسن آريسر جي جنھن رسالي جا فائينل پروف پڙھي ڏنا، رسالي کي خوبصورت ڪرڻ لاءِ الاھي سارا مشورا به ڏنا. مھرباني انھن جي به جنن وٽ حسن جي شاعري موجود ھئي پر ڏيڻ کان انڪار ڪيائون. اھي پاڻ کي حسن درس جا ويجھا دوست سڏائين ٿا.
يار سڏائي سڀڪو، جاني زباني،
آھي آساني، ڪم پئي ٿي ڪل پوي
.
محمد علي ماجد