هالا جي ليليٰ، انڙپور جو رمضان آمريڪا ۾
“نه” مون وراڻيو.
“آئون به ساڳي ڳوٺ هالا جي آهيان ۽ توهان جا سفرناما پڙهي مون کي ٻاهر نڪرڻ جو شوق ٿيو.” هن ٻڌايو.
“ڏاڍو سُٺو. اها مون لاءِ همت افزائي آهي. نوجوانن کان ان قسم جون ڳالهيون ٻڌي پنهنجي لکڻ جي شوق کي قائم رکان ٿو. هونءَ توهان تمام وڏو جمپ ڏنو آهي: نيو هالا کان نيويارڪ تائين”.
“توهان مون کي اڃان نه سڃاتو! آپا عذرا سڃاڻو، جنهن توهان جي ڀائيٽن کي به پڙهايو آهي.” ليليٰ پڇيو.
“بس بس. سڃاڻي ويس. توهان غلام محمد ڪيريو صاحب جي ڌيءَ آهيو.” مون ٻڌايو مانس.
ڊاڪٽر ليليٰ جي وڏي ڀيڻَ عذرا هالا جي روشن تارا اسڪول ۾ ڪافي عرصو ٽيچر ٿي رهي. هوءَ قابل ۽ سخت Discipline واري هجڻ باوجود ٻارن جي دلپسند ٽيچر ٿي رهي آهي. اسڪول مان گسائڻ تي پنهنجن ڀائٽن ۽ ڀاڻيجن جون عذرا کي مون به سفارشون ڪيون هونديون. اڄ سندس ڪيترائي شاگرد ۽ شاگردياڻيون ڊاڪٽر، انجنيئر، پوليس، فوج ۽ ٻين ادارن ۾ آهن. روشن تارا اسڪول ۾ پڙهائڻ بعد پاڻ حيدرآباد جي زبيده گرلس ڪاليج ۾ ليڪچرار ٿي رهي ۽ پوءِ هالا جي ڪاليج جي پرنسپال به ٿي رهي. سندس شادي حيدرآباد جي ٽنڊو آغا جي رهواسي عبدالخالق قريشي سان ٿي ۽ اڄ ڪلهه حيدرآباد ۾ ئي رهي ٿي. عذرا ڏهن ڀائرن ڀيڻن ۾ ٻئي نمبر تي آهي.
مون سان گڏ ڊاڪٽر مٺل وقاسي، آغا ظفر ۽ سندس زال زيب النساءِ، ڊاڪٽر خميساڻي ۽ ڊاڪٽر مقبول هاليپوٽو بيٺل هئا. آغا ظفر مون سان گڏ ڪيترن ئي جهازن تي اليڪٽريڪل انجنيئر جي حيثيت سان Sail ڪيو، ان بعد هِتي آمريڪا ۾ اَچي Set ٿيو ۽ اڄڪلهه آمريڪن جهازن جي هڪ سروي ڪمپنيءَ ۾ وڏو آفيسر آهي. سندس زال زيب النساءِ ڀُٽو پڻ اسان جي ڳوٺ هالا جي آهي ۽ سائين غلام رضا ڀُٽو جي ڌيءَ ۽ سنڌ يونيورسٽي جي رجسٽرار نواز علي ڀٽو ۽ هِتي آمريڪا ۾ رهندڙ ڊاڪٽر انور ڀُٽو جي ننڍي ڀيڻَ آهي. زيب النساءِ کي ٻڌايم ته سندس والد صاحب، منهنجو پيءُ (گل محمد شيخ) ۽ ليليٰ جو پيءُ غلام محمد ڪيريو هڪ ئي عمر جا هئا (ٽئي 1920ع ۾ ڄاوا) ۽ گڏ پڙهيا. ليليٰ جو پيءُ وڏي عيال وارو هو ۽ ٻهراڙي ۾ رهيو ٿي. هن جو وڏو Credit آهي جو هن محنت ڪري، پنهنجن نياڻين کي به پڙهايو، جيتوڻيڪ هي اهو دور هو جنهن ۾ اڃان ڇوڪرين جي پڙهائي به عام نه ٿي هئي ۽ پري پري تائين ڪو گرلس اسڪول به نه هو.
ڊاڪٽر ليليٰ ۽ سندس مڙس ڊاڪٽر رمضان سان سانا جي چئن ڏينهن واري هن فنڪشن ۾ ٻي به ملاقات ٿي. ڊاڪٽر رمضان جي مائِٽي اسان جي پيٽارو جي ڪلاس ميٽ وزير علي شوري سان هجڻ ڪري آئون کيس 1958ع ۽ 1959ع وارن ڏينهن جون يادون ٻڌائيندو رهيس، جڏهن اسان حيدرآباد ۾ وزير شوري جي گهر ايندا هئاسين، جيڪو تلڪ چاڙهيءَ تي پگٽ اسڪول ڀرسان هو، جنهن جي سامهون سليم قريشي جو “ادبيات” نالي ڪِتابن جو دڪان ان وقت ۾ وڏي ڳالهه هوندو هو. وزير شوري جو والد صاحب دائود شورو اسان جو ڏاڍو خيال رکندو هو ۽ ڪئڊٽ ڪاليج ميرپورخاص کان پيٽارو شفٽ ٿيڻ تي هو اسان کي پنهنجي ڳوٺ ٻڍاپور به وٺي هليو هو. سندس ٻيو پٽ ظفر شورو جيڪو وزير کان ٽي سال ننڍو آهي سو پڻ پيٽارو ۾ داخل ٿيو ۽ سنڌ جي بلڪه پاڪستان جي اهم شخصيت لياقت جتوئي، ڊي آءِ جي مرحوم محسن پنهور، هادي بخش جتوئي، پائلٽ ممتاز الحق، ائڊمرل فاروق رشيد ۽ جنرل سيد پرويز جهڙن جو ڪلاس ميٽ هو، پر افسوس جو هن پاڻ گهڻي ترقي نه ڪئي.
وزير شورو وارن جو وڏو چاچو رمضان شورو صاحب سنڌ جي اهم شخصيت ٿي گذريو آهي، جنهن انگريزن جي ڏينهن ۾ اعليٰ تعليم حاصل ڪئي ۽ اعليٰ عهدن تي رهيو، سندن اولاد به اعليٰ تعليم يافته آهي، جن سان منهنجي بعد ۾ ڪراچي ۽ ولايت (خاص ڪري لنڊن) ۾ ملاقاتون ٿينديون رهيون. ڊاڪٽر ليليٰ جي مڙس ڊاڪٽر رمضان هنن سڀني کي سڃاتو ٿي ۽ هر هڪ جو حال احوال ٻڌائيندو رهيو. پاڻ محمد صالح انڙ صاحب جو فرزند آهي ۽ سندس اصل ڳوٺ ٻڍاپور جي ڀروارو ڳوٺ انڙپور آهي. ليليٰ ۽ رمضان جي ڄاڻ سڃاڻ ڄامشوري ۾ تعليم دوران ٿي ۽ شايد فائنل ييئر ۾ هئا ته سندن شادي ٿي. کين پنج ٻار آهن. حرا ٻارهن سالن جي وڏي ڌيءَ آهي، ان بعد پٽ دانيال پوءِ مشعل ۽ پوءِ ٻه جاڙيون ڌيئون ساران ۽ سُرهي اٿن. رمضان ٻڌايو پئي ته سُرهيءَ جو نالو سندس (يا شايد ليليٰ) جي ڏاڏيءَ تان رکيو اٿن.
مٿي به لکي آيو آهيان ته ڊاڪٽر ليليٰ جي والد صاحب سائين غلام محمد ڪيريو کي شاباس هجي جو هُنَ ڳوٺ ۾ رهي ڪري ۽ گهٽ روزگار جي باوجود ٻارن کي گهڻي کان گهڻي تعليم ڏياري. خاص ڪري نياڻين کي! هالا جهڙي شهر ۾، جِتي انهن ڏينهن ۾ ڇوڪرين جو اسڪول نه هو، اتي ڊاڪٽر ليليٰ ۽ سندس ڀينرن بئائز اسڪول مان پڙهي به تعليم حاصل ڪئي. پروفيسر عذرا ۽ ڊاڪٽر ليليٰ کان وڏي ڀيڻَ شميم آهي، جيڪا پڻ ڊاڪٽر آهي ۽ پنهنجي مڙس ڊاڪٽر گلشن ميمڻ سان گڏ نوابشاهه ۾ ئي پرئڪٽس ڪري ٿي. ڊاڪٽر ليليٰ کان هڪ ننڍي ڀيڻ نسيم ڪيريو انجنيئر آهي، هن جي ۽ سندس مڙس عثمان ڪيريو جي B.E ٿيل آهي. سندس هڪ ڀاءُ حسين ڪيريو به B.E اليڪٽريڪل ۾ آهي، جنهن جي زال فهميده ڊاڪٽر رمضان انڙ جي ڀيڻ ٿئي. ڊاڪٽر ليليٰ جي هڪ ڀيڻ جنت ڪيريو پي ايڇ ڊي ڪئي آهي، جيڪا پنهنجي مڙس ابوبڪر سومرو سان گڏ ٽنڊو محمد خان ۾ رهي ٿي. ولايت ۾ (پاڪستان کان ٻاهر) ڊاڪٽر ليليٰ کان علاوه سندس ٻه ٻيون ڀيڻيون به رهن ٿيون. هڪ سڀ ۾ ننڍي، جنهن جو نالو سورٺ ڪيريو آهي ۽ جنهن جي شادي انجنيئر فياض ميمڻ سان ٿي آهي اها فئملي سميت لنڊن ۾ رهي ٿي ۽ هڪ ان کان وڏي ياسمين، جيڪا هِتي پاڪستان ۾ فزڪس جي ليڪچرار هئي، پنهنجي انجنيئر مڙس جاويد قريشي سان گڏ هاڻ ڪئناڊا ۾ رهي ٿي.