مجسمي جي ڪجهه عضون جي ماپَ
ان حساب سان ڏٺو وڃي ته آمريڪا ڪو جھونو ملڪ ناهي جيئن جپان، انگلينڊ، اسپين وغيره آهن. مصر ۽ انڊيا (ننڍو کنڊ)، شام ۽ ايران ته تمام پُراڻا آهن. آمريڪا اڄ کان 230 سالَ اڳ 1776ع ۾ هڪ آزاد ملڪ جي حيثيت ۾ نمودار ٿيو. هي اهو سال آهي جنهن ۾ سرفراز خان ڪلهوڙو کي لاٿو ويو ۽ ٻن سالن بعد (1778ع ۾) غلام نبي خان ڪلهوڙو سنڌ جو حاڪم ٿيو. شاهه عبداللطيف ڀٽائي جنهن جو سن ولادت 1752ع آهي، ان وقت يعني آمريڪا کي آزادي ملڻ وقت چوويهن سالن جو هو. بهرحال انهن ئي ڏينهن ۾ (1776ع ۾) جڏهن سنڌ ۾ سرفراز خان ڪلهوڙو حڪومت ڇڏي رهيو هو، ته انڊيا ۾ انگريزن جي مرهٽن سان ويڙهه هلي رهي هئي ۽ فقط پنج سال اڳ بنگال جو انگريز گورنر وارين هئسنگس (Warren Hastings) مقرر ٿيو هو.
پورن سؤ سالن کان پوءِ يعني 1876ع ۾ سيالڪوٽ ۾ ڊاڪٽر محمد اقبال شاعر پئدا ٿيو هو ۽ هي اهو سال آهي يعني 1876ع جنهن ۾ فرانس وارن آمريڪا جي عوام کي هي مجسمو (Statue of Liberty) تحفي طور ڏيڻ چاهيو ٿي، جو هن سال تي (1876ع ۾) آمريڪا جا ماڻهو پنهنجي آزاديءَ American Declaration of Independence جي هڪ صدي (هڪ سؤ سالن) جو جشن ملهائي رهيا هئا پر مجسمو صحيح ٽائيم تي ٺهي راس نه ٿي سگهيو ۽ نيويارڪ ۾ پهچندي هن کي Assemble ڪري فڪس ڪرڻ ۾ ڏهه سال دير ٿي وئي. هي مجسمو 1884ع ۾ فرانس ۾ ٺهي راس ٿيو ۽ پوءِ فرانس جي فوجي جهاز (فريگيڊ) اسري (Isere) نالي تي، ان کي ائٽلانٽڪ سمنڊ پار ڪرائي نيويارڪ جي بندرگاهه ۾ جون 1885ع ۾ پهچايو ويو. اهڙو سال کن لبرٽي ٻيٽ تي هن کي فڪس ڪرڻ ۾ لڳي ويو جو هي مجسمو جنهن اسٽول تي رکيو ويو آهي، اهو به تقريبن مجسمي جيڏو اتاهون (154 فٽ) آهي ۽ ان جي بلنديءَ جو اندازو هڪ سول انجنيئر ان مان لڳائي سگهي ٿو، ته ان اسٽول لاءِ ستاويهه هزار ٽن ڪنڪريٽ استعمال ٿيو. بهرحال هن مجسمي کي مڪمل طرح Install ڪري ان جي رونمائي جو جشن 28 آڪٽوبر 1986ع تي ڪيو ويو. انهن ڏينهن ۾ آمريڪا جو صدر گروور ڪليويلئنڊ هو.
هن مجسمي لاءِ چيو وڃي ٿو ته 31 ٽن ٽامو استعمال ٿيو (هڪ ٽن ۾ سمجھو ته 28 مڻ وزن آهي) ۽ 125 ٽن لوهه ۽ رڪ وڌو ويو آهي. يعني اندر لوهه آهي ٻاهران ٽامي جو تهه آهي، يعني 2.37 ملي ميٽرن جي ٿولهه جو تهه. اهڙي طرح مجسمي جي ٽوٽل تور (اسٽول بنا) 225 ٽن آهي. مجسمي جي مختلف عضون جون ماپون ڪجهه هن ريت آهن، جنهن مان پڻ هن مجسمي جي ڳراڻ ۽ اوچائي جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته ڪيڏي ڳري ۽ وڏي شيءِ ٺاهي، ٻئي ملڪ شفٽ ڪئي وئي آهي.
مجسمي جي نڪ جي ڊيگهه: ساڍا چار فُٽ،
هڪ ڪن کان ٻئي ڪن تائين: ڏهه فٽ،
شاهد آڱر جي ڊيگهه: اٺ فٽ ــ يعني ماڻهوءَ جي قد کان به ڊگهي آڱر آهي. وچين آڱر ته اڃا به فٽ ڊگهي آهي.
ٻانهن جي ڊيگهه: 42 فٽ.
ٻانهن جي ٿولهه: 12 فٽ.
آڱر جي ننهن جي تور؛ ساڍا ٽي پائونڊ يعنيٰ ڏيڍ ڪلو.
مجسمي جي مٿي تي رکيل تاج تائين پهچڻ لاءِ 354 ڏاڪڻيون آهن ۽ جملي ٻاويهه ماڙ آهي.
پَٽ کان وٺي اسٽول تائين 192 ڏاڪا آهن.
Give me you’re tired, your poor
هن مجسمي کي ڏسندڙ هميشه اهو بحث ڪندا آهن ته هن مجسمي جيڪو لوهي چوغو پاتو آهي، اهڙو جي ڪپڙي جو ٺاهيو وڃي ته ڪيترا وال ڪپڙو لڳندو. ان جو جواب هتي جي هڪ مئگزين ۾ ڪنهن درزي صاحب هن ريت لکيو آهي.
“هن مجسمي (Statue) جي جيڪا ڇاتي (Waist) آهي، اها 34 فٽ، ڊيگهه 111 فٽ، ڪلها 90 فٽ، ان حساب سان مجسمي جي Surface Area ٻارهن سؤ چورس وال ٿي، پر جيئن ته هي مجسمو ــ يعني آزاديءَ جي علامت واري عورت ڪنهن ٽائيٽ فٽنگ واري قميص يا شرٽ بدران هڪ ويڪري ۽ گهڻن ورن واري چوغي ۾ آهي، ان ڪري هن مجسمي تي اهڙو وڳو ٺاهڻ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ چار هزار چورس وال ڪپڙو کپي.......”
تاريخ جي شوقينن جي دلچسپي لاءِ لکندو هلان ته جنهن سال نيويارڪ ۾ هن مجسمي جي رونمائي ٿي هئي، يعني آڪٽوبر 1886ع ۾، ان کانپوءِ ڇهه مهينا رکي ڪراچي ۾ سنڌ ڪاليج کليو هو ۽ ان کان ڏهاڪو کن سال اڳ 1869ع ۾ سئيز ڪئنال کليو هو ۽ ان کان ڪجهه سال اڳ 1861ع ۾ ڪراچي ڪوٽڙي ريل لائين شروع ٿي هُئي.
آزاديءَ جي هن مجسمي کي ڏسڻ بعد ماڻهو اڪثر ڪري اهو پڇندا آهن ته ان کي فرانس ۾ ٺاهڻ بعد آمريڪا ڪيئن آندو ويو ۽ هيڏي ڇپ کي جيڪا وزن جي حساب سان 225 ٽن (يعني 650 مينهُن يا 500 کن اُٺن جو وزن ٿيو) ۽ 151 فٽو ڊگهي عورت کي 154 فٽ اتاهين اسٽول تي، جهاز تان لاهي ڪيئن رکيو ويو؟ دراصل هن مجسمي کي هڪ يڪي حصي ۾ ٺاهڻ بدران 350 ٽڪرن ۾ ٺاهيو ويو هو ۽ پاڻيءَ جي جهاز رستي فرانس کان آمريڪا موڪلڻ لاءِ انهن 350 ٽڪرن کي 214 ڪريٽن (دٻن) ۾ بند ڪيو ويو، جنهن کي نيويارڪ آڻي انهن ٽڪرن کي نٽ بولٽن، Rivets ۽ ويلڊنگ ذريعي ڳنڍيو ويو، جنهن ۾ چار مهينا لڳي ويا.
لبرٽي آئلنڊ تي ووڊ فورٽ ۾ ٺهيل اسٽول تي، هي آزاديءَ جو مجسمو 1886ع ۾ فِٽ ڪيو ويو ۽ سؤ سال گذرڻ بعد 1984ع ۾ ان جي مرمت ۽ Restoration تي ڪم شروع ڪيو ويو ۽ 1986ع تائين هن مجسمي ۾ ماڻهن کي اندر اچڻ کان جھليو ويو. ان بعد هينئر نائن اليون وارو جڏهن واقعو ٿيو ته هن کي وري بند ڪيو ويو، جيڪو اٽڪل 100 ڏينهن بعد عام پبلڪ جي ڏسڻ لاءِ وري کوليو ويو. پر اهو آهي ته هاڻ جيڪو به ٽوئرسٽ، هي آزاديءَ جو مجسمو ڏسڻ لاءِ لبرٽي ٻيٽ يا ڀرواري Ellis ٻيٽ تي اچي ٿو، ان جي سخت چڪاس ورتي وڃي ٿي ۽ اليڪٽرانڪ Scanning بعد ڇڏيو وڃي ٿو. پوءِ به هنن کي مجسمي جي مٿين حصي تاج ۾ ٺاهيل درين تائين نٿو ڇڏيو وڃي.
هن مجسمي جي تر ۾ پتل جي هڪ پليٽ تي، چوڏهن سٽن جو شعر لکيل آهي، جيڪو 1883ع ۾ ايما لئزرس (Emma Lazarus) لکيو. شعر جو عنوان آهي؛ “The New Colossus”
هن شعر جو آخري پنج سٽون “گِو مي يوئر ٽائرڊ، يوئر..... پوئر.... کان وٺي. تمام گهڻو مشهور آهن.
The New Colossus
Not like that brazen giant of Greek fame,
With conquering limbs astride from land to land;
Here at our sea – washed, sunset gates shall stand
A mighty woman with a torch, whose fame
Is the imprisoned lightning, and her name
Mother of Exiles. From her beacon – hand
Glows world – wide welcome; her mild eyes command
The air – bridged harbor that twin cities fame,
“Keep, ancient lands, your storied pomp!” cries she
With silent lips. “Give me your tired, your poor,
Your huddled masses yearning to breathe free,
The wretched refuse of your teeming shore,
Send these, the homeless, tempest – tost to me,
I lift my lamp beside the golden door!”
هڪ صديءَ کان مٿي اچي ٿيو آهي، جو نيويارڪ جي هيءَ آزاديءَ جي ديوي (Statue of Liberty)، دنيا جو وڏي ۾ وڏو مجسمو رهيو آهي. دنيا ۾ جيڪي ڪجهه ٻيا وڏا مجسما (Statues) آهن، انهن مان هڪ ته ٿائلنڊ جي شهر بئنڪاڪ ۾ ليٽيل گوتم ٻڌ (Reclining Buddha) جو آهي، جيڪو 151 فٽ آهي ۽ “واڌ ڦو ٻڌا” سڏجي ٿو.
روس جي شهر وول گوگراڊ ۾ 270 فٽن جو “مدر ريشيا” نالي مجسمو آهي. چين ۾ 220 فٽن جو “ليشان ٻڌا” جي نالي گوتم ٻڌ جو مجسمو آهي يا افغانستان ۾ بامي يا نالي گوتم ٻڌ جا 175 ۽ 110 فٽ ڊگها مجسما هئا، جن کي ٻه چار سال اڳ طالبان ڊاهي ڇڏيا، پر اهي سڀ مجسما پٿر جا هئا، جيڪي لوهه جا مجسما ٺاهڻ جي ڀيٽ ۾ ٺاهڻ سولا آهن. آزاديءَ جو مجسمو نج ڌاتو (لوهه ۽ ٽامي) جو ٺهيل آهي. بهرحال ان جو مقابلو ڪرڻ لاءِ ٻن هنڌن تي ڌاتو جا وڏا مجسما ٺهي رهيا آهن يا ٺهڻ جو اردو ٿيوآهي. انهن مان هڪ انڊيا ۾ ميتريا ٻڌ جو مجسمو آهي، جيڪو 500 فٽن جو ٺهندو ۽ ٻيو آمريڪا جي رياست ٽيڪساز جي شهر هوسٽن ۾ عورت جو مجسمو ٺهي رهيو آهي. چون ٿا ته هي 550 فٽن جو اتاهون مجسمو ٺهي راس ٿيڻ تي، دنيا جو وڏي ۾ وڏو مجسمو مڃيو ويندو، جنهن جو نالو “Spirit of Houston” رکيو ويو آهي.
هونءَ هتي اها ڳالهه لکڻ به دلچسپي کان خالي نه رهندي ته اسان وٽ ڪراچيءَ ۾ 35 سال کن حبيب بئنڪ پاڪستان جي وڏي ۾ وڏي عمارت رهي، جيڪا ساڍا پنجانوي ميٽر اتاهين آهي، ان بعد ٽاور وٽ اسانجي PNSC آفيس جي سامهون ٺهيل PIC ٽاور نالي عمارت جيڪا هڪ سؤ ميٽر کن اتاهين بلڊنگ رهي. گذريل سال آءِ آءِ چندريگر روڊ تي 27 ماڙ MCB ٽاور نالي عمارت ٺهي راس ٿي، جيڪا 107 ميٽر ڊگهي آهي ۽ پاڪستان جي اتاهين عمارت ليکي وڃي ٿي. هاڻ ڪراچي پورٽ ٽرسٽ وارا “ڪراچي پورٽ ٽاور” نالي 450 ميٽرن جي عمارت ٺاهڻ جو ارادو رکن ٿا، جيڪا دبئيءَ جي “برج دبي” عمارت بعد دنيا جي سڀ کان مٿاهين بلدنگ مڃي ويندي. شل اها عمارت مڪمل ٿيڻ جي منزل تي پهچي ۽ پاڪستان “اڌ ۾ ڇڏيل Project جو قبرستان” سڏجڻ جي بدناميءَ کان بچي وڃي.