پروفيسر جاويد ڀٽو ۽ نفيسه هودڀائي جي ڪهاڻي
جاويد ٻڌايو ته سندن والد لعل محمد ڀٽو صاحب جيتوڻيڪ پروفيشن جي خيال کان ڪمپائونڊر هو، پر هن کي شاهه لطيف بابت ۽ صوفي ازم ۽ ايراني ادب جو تمام گهڻو شوق هو. جاويد ڊاڪٽر ٿيڻ لاءِ بولان ميڊيڪل ڪاليج ۾ داخلا به ورتي، پر پوءِ اهو ڇڏي ڪراچي يونيورسٽي مان فلاسافيءَ ۾ آنرس ڪئي ۽ ان بعد بلغاريا جي صوفيه يونيورسٽيءَ مان 1989ع ۾ ماسٽرس ڪئي. 1990ع کان 1999ع تائين هو سنڌ يونيورسٽي ۾ فلاسافي ڊپارٽمينٽ سان رهيو. ان بعد سن 2000ع ۾ يونائيٽيڊ اسٽيٽس هليو آيو ۽ هاڻ ڪئٿولڪ يونيورسٽي، واشنگٽن سان وابسته آهي. نفيسه هودڀائيءَ سان سندس شادي 1998ع ۾ ڪراچي ۾ ٿي ۽ اڄڪلهه هن جو جاب پڻ هتي واشنگٽن ۾ آهي. پاڻ وائيس آف آمريڪا جي اڙدو پروگرام جي پروڊيوسر آهي.
پروفيسر جاويد ڀٽو جو هڪ ڀاءُ شاهد ڀٽو ميوزڪ ڪمپوزر آهي ۽ پاڪستان ٽيليويزن سان وابسته آهي ۽ ٻيو ڀاءُ ڊاڪٽر زاهد لانڍي سوشل ويلفيئر ڪراچي اسپتال ۾ ٻارن جي بيمارين جو ڊاڪٽر آهي.
پروفيسر جاويد ڀٽو جي زال نفيسه هودڀائي (Hoodbhoy) هڪ جرنلسٽ، ليکڪ، پروفيسر، Feminist ۽ آمريڪا جي ٽي وي ۽ ريڊيو Voice of America جي پروڊيوسر آهي. پاڻ ڪراچيءَ ۾ ننڍي ٿي وڏي ٿي ۽ سندس ڪراچي جي مشهور فيملي هودڀائي سان تعلق آهي. سندس والد صاحب امير علي هودڀائي ڪراچي جي ٿيوسافيڪل هال جو پاڪستان ٿيڻ کان وٺي يعني 1947ع کان سندس وفات (1998ع) تائين سيڪريٽري ٿي رهيو. ان کان علاوه پاڻ ڪيترن ئي NGOs جو فائونڊر هو، جن مان گونگن ۽ ٻوڙن جي آرگنائيزيشن (Organization of Deaf & Dumb) پڻ هڪ آهي، جنهن جي آفيس ڪراچيءَ ۾ جناح جي مزار ڀرسان آهي.
نفيسه هودڀائيءَ ٻڌايو ته ننڍي هوندي کان هن جي خواهش هئي ته هوءَ جرنلسٽ ٿئي. “مون گهمڻ ڦرڻ چاهيو ٿي، ماڻهن سان ملڻ چاهيو ٿي، نوان نوان تجربا حاصل ڪرڻ چاهيا ٿي. منهنجي خيال ۾ آئون سورهن سالن جي هئس، جو مون انگريزي زبان جي اخبار Dawn ۾ ڪالم لکڻ شروع ڪيو.”
نفيسه هودڀائيءَ جا اهي ڪالم پاڪستاني عورتن بابت هئا، جيڪي مختلف پروفيشن ۾ ڪم ڪري رهيون هيون ۽ انهن جي مسئلن بابت هئا، جيڪي هنن کي درپيش آيا ٿي. نفيسه هودڀائيءَ جي زندگيءَ ۾ اڄ به اهي ٻه تندون ٽٽيون نه آهن. هڪ جرنلزم ۽ ٻي مسلمان سوسائٽيءَ ۾ عورتن جا مسئلا.
هڪ نوجوان عورت جي حيثيت سان نفيسه هودڀائي پهريون دفعو آمريڪا (USA) 1979ع ۾ نارٿ ايسٽرن يونيورسٽي، بوسٽن ۾ تاريخ جي سبجيڪٽ ۾ ماسٽرس ڊگري ڪرڻ آئي. اتي هن جرنلزم جا ڪورس به ڪيا.
آمريڪا مان MA ڪرڻ بعد نفيسه کي اتي ئي نوڪري ملي وئي ۽ سندس اهو پهريون جاب نيويارڪ مان نڪرندڙ اخبار The Guardian ۾ رپورٽر جو هو. هي سال 1981ع هو، جنهن ۾ آمريڪا ۾ عورتن جون تحريڪون (Feminism) پاڻ ڀريون ٿي رهيون هيون.
“مون کي انهن بابت لکڻ جو ڪم ڏنو ويو”، نفيسه ٻڌايو، “اهو ڪم مون لاءِ بيحد دلچسپ هو. آئون آمريڪا جي عورتن جي activities جي ڀيٽ پنهنجي ملڪ جي عورتن سان ڪري سگهيس ٿي.
It was such an inspiration for me, that women could be so powerful, so vocal, so involved.”
آمريڪا ۾ ڇهه سال رهڻ بعد نفيسه پنهنجي وطن پاڪستان ورڻ جو سوچيو جتي اچي هن پنهنجو جرنلزم وارو ڪم شروع ڪرڻ چاهيو ٿي. ملڪ جي وڏي اخبار ڊان هن کي يڪدم پنهنجي اخبار ۾ اسٽاف رپورٽر جي حيثيت سان جاب ڏنو. ان وقت نفيسه هودڀائي اڪيلي عورت هئي، جنهن ان فيلڊ ۾ ڪم ڪيو ٿي. 2001ع ۾ کيس آمريڪا طرفان فورڊ فائونڊيشن فيلوشپ ملي، ته مساچوسيٽ جي امريسٽ (Amherst) يونيورسٽي ۾ اچي پڙهاءِ، جتي يونيورسٽي وارن هڪ نئون ڪورس ڊيولپ ڪيو هو، جنهن جو عنوان هو:
“Impact of Islamic fundamentalism on women in Pakistan, Iran and Afghanistan.
سال کن بعد نفيسه مساچوسيٽ يونيورسٽي هڪ وزٽنگ پروفيسر جي حيثيت سان Join ڪئي ۽ ساڳي وقت هڪ نيشنل پبلڪ ريڊيو تي Freelance رپورٽنگ به شروع ڪئي. سندس رپورٽن يا تقريرن جا عنوان عورت، اسلام، ڏکڻ ايشيا ۽ انساني حق هئا. هينئر ويجهڙائيءَ ۾ وائيس آف آمريڪا وارن پنهنجي اڙدو سروس کي وڌايو ته هنن هڪدم نفيسه هودڀائيءَ کي ساڻن ڪم ڪرڻ جي آفر ڏني ۽ هاڻ نفيسه ٻيا ڪم ڇڏي Voice of America ۾ پروڊيوسر جي حيثيت سان ڪم ڪري ٿي. هن سان گڏ ٻيا به ٽيهارو کن پاڪستاني، جرنلسٽ ۽ رپورٽر ڪم ڪن ٿا، جن مان مرتضيٰ سولنگي پڻ هڪ آهي.
نفيسه جو پاڪستان جي سياست تي هڪ ڪتاب هتي آمريڪا ۾ Penguin Putnam Viking پريس ۾ پڻ ڇپجي رهيو آهي، جيڪو هن جي جرنلزم جي تجربن جي آڌار تي آهي.
نفيسه هودڀائي جي وڏي ڀيڻ نرگس هودڀائي کان ڪيترائي سنڌي ادب جا پڙهندڙ واقف هوندا جو هن هڪ وڏو عرصو سوجهرو رسالي ۾ ڪم ڪيو. سندس ٻي ڀيڻ ڊاڪٽر مسز نسيم صلاح دين آهي، جيڪا لياقت نيشنل هاسپيٽل ڪراچي ۾ Immunology ڊپارٽمينٽ ۾ آهي. ڀائرن ۾ هڪ ڀاءُ ثمير هودڀائي ڪمپيوٽر انجنيئر آهي ۽ ڪراچي ۾ هن جو بزنيس آهي ۽ ٻيو ڀاءُ پرويز هودڀائي ملڪ جو نامور سائنسدان آهي، جنهن نيوڪليئر فزڪس ۾ پي ايڇ ڊي ڪئي آهي. پاڻ قائداعظم يونيورسٽي جي فزڪس ڊپارٽمينٽ ۾ پروفيسر آهي. کيس ڪيترائي ملڪي ۽ غير ملڪي ايوارڊ ملي چڪا آهن ۽ هو تعليم يافته طبقي ۾ بيحد عزت جي نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو.