يورپين جو آمريڪا پهچڻ
1492ع ۾ ان وقت اسپين جي راڻي صاحبه اسابيلا پنهنجي طرفان ٽي جهاز اٽليءَ جي نيويگيٽر ڪولمبس حوالي ڪري، هن کي ڏورانهين ملڪن مان مال جي ڦر لاءِ موڪليو، جنهن ۾ جهاز جو خرچ پکو ڪڍڻ بعد باقي بچت ۾ ڪولمبس جي ڏهه سيڪڙو ڪميشن مقرر ڪئي وئي هئي. ڪولمبس کي آفريڪا جو ڦيرو ڪري ايسٽ انڊيز (ملايا انڊونيشيا) پاسي وڃڻو هو، پر هن عقل جي ڊوڙ ڪري حساب لڳايو ته اوڀر پاسي وڃڻ بدران جي اولهه پاسي نڪري پوندس ته ڪجهه هزار ميلن بعد جلدي ايسٽ انڊيز پهچي ويندس ۽ اهو نه فقط ڪولمبس جو خيال هو، پر ان وقت جي هر يورپي نيويگيٽر جو خواب هو ته اهڙا رستا ڳولجن، جو منزل تي جلد ۽ ٻين کان اڳ پهچي وڃجي. ستر ڏينهن جي سفر بعد ڪولمبس جتي پهتو، اهو ڪئريبين سمنڊ جا باهاما ٻيٽ هئا. ان بعد ڪولمبس جي سندس مرڻ تائين (1504ع تائين) ۽ ان بعد ٻين جي هن پاسي اچ وڃ لڳي رهي ۽ چاليهه سالن اندر اسپيني جهازرانن هنن ڪئريبين ٻيٽن، ڏکڻ آمريڪا ۽ سينٽرل آمريڪا ۾ چڱي وڏي حڪومت ٺاهي ورتي.
ڪئريبين سمنڊ وارا ٻيٽ جن ۾ ٽرنيڊاڊ، ڪيوبا، ٽوباگو وغيره به اچي وڃن ٿا ۽ جن کي ڪولمبس پنهنجن گهٽ ۾ گهٽ ٻن سفرن دوران ايسٽ انديز ئي سمجهندو رهيو، اهي هاڻ ويسٽ انڊيز سڏجن ٿا، جتان جا ڪرڪيٽ رانديگر مشهور آهن.
اسپين کانپوءِ ٻئي نمبر تي پورچوگالين، آمريڪا تي هلان ڪئي ۽ انهن ٻن جو اثر نه فقط سڄي ڏکڻ آمريڪا ۽ سينٽرل آمريڪا تي رهيو، پر اتر آمريڪا ۾ به سڄي ميڪسيڪو ملڪ ۽ جنهن کي اڄ اسان USA سڏيون ٿا، ان جي گهٽ ۾ گهٽ ڏاکڻين رياستن ٽيڪساز، فلوريڊا ۽ لوزيانا تائين رهيو، جو اتي اڄ ڏينهن تائين اسپيني ۽ ٻئي نمبر تي پورچوگالي ڳالهائي ٿي وڃي. ٻئي ٻوليون هڪ ٻئي سان ڪافي ملن ٿيون، جيئن اسان وٽ سرائيڪي ۽ پنجابي کڻي چئجي يا سنڌي ۽ ميمڻي يا ڪڇي کڻي چئجي.
انگريزن ۽ فرينچن آمريڪا بابت بعد ۾ ڪن کڙا ڪيا ۽ انهن جو گهڻو قبضو اتر واري حصي ۾ ٿيو، جنهن کي اڄڪلهه اسين يونائيٽيڊ اسٽيٽس ۽ ڪئناڊا سڏيون ٿا. ڪئناڊا جون سرڪاري ٻوليون انگريزي ۽ فرينچ آهن. USA جي جيتوڻيڪ انگلش آهي پر ٻار آپشنل سبجيڪٽ اسپيني ٻولي کڻن. اسان جي سنڌي دوستن جا ٻار به هڪ ٻئي سان انگريزي کان علاوه اسپيني ڳالهائين ٿا، جو اي ليول امتحانن ۾ هنن کي اسپيني کڻڻي پوي ٿي ۽ جن اسڪولن ۾ هو وڃن ٿا، انهن ۾ اسپيني ڳالهائيندڙ ٻارن جو وڏو تعداد هجڻ ڪري، هو رسيس ۾ هڪ ٻئي سان اسپيني ئي ڳالهائين. هونءَ سواءِ هڪ ننڍڙي ملڪ سرينام جي ٻي سڄي ڏکڻ آمريڪا ۽ سينٽرل آمريڪا جي ملڪن ۾ اسپيني زبان ڳالهائي وڃي ٿي. مون سان گڏ ورلڊ مئريٽائيم يونيورسٽي، سئيڊن ۾ ڏکڻ ۽ اتر آمريڪا جي هر ملڪ جو ڪلاس ميٽ هو. فقط USA کان آيل همراهه انگريزي ڳالهائيندو هو، باقي چِلي، برازيل، وينزويلا، ڪولمبيا، ارجنٽائين ۽ پئراگئي کان وٺي ڪاسٽريڪا، نڪراگئا، پاناما، هانڊرس، ميڪسيڪو ۽گئاٽامالا جا شاگرد اسپيني ڳالهائيندا هئا يا پورچو گالي. سائوٿ آمريڪا ۾، خاص ڪري برازيل ۾ هسپانوي مسلمان به ڪافي رهن ٿا، جن مان ڪيترن لاءِ اهو چيو وڃي ٿو ته مسلمانن جي اسپين تي حڪومت ختم ٿيڻ بعد قرطبه ۽ اندلس جا ڪيترا مسلمان يورپي ۽ عرب هيڏانهن هليا آيا هئا.
بهرحال جيئن جيئن يورپين کي هن نئين دنيا (آمريڪا کنڊن) جي خبر پوندي وئي، هو جٿن جي صورت ۾ آمريڪا ڏي پهچڻ لڳا. ڪن کي حڪومتن Sponsor ڪيو ٿي يعني حڪومتن هنن کي جهازن ۽ مسافري جي سامان سان گڏ موڪليو ٿي، ته ڪن کي وڏن واپارين ۽ امير ماڻهن. پهرين ته بزنيس ۽ ٽريڊنگ پوسٽون قائم ٿينديون رهيون پر پوءِ سگهو ئي قبضا ۽ Colonization شروع ٿي وئي.
آمريڪا ۾ پهرين ڪامياب ڪالوني تقريبن هڪ سئو سالن بعد 1607ع ۾ انگريزن جيمس ٽائون وٽ ٺاهي، جيڪو شهر اڄ واري ورجينا رياست ۾ آهي. ڪجهه سالن بعد چرچ انگلنڊ جي مذهبي ظلمن کان ڀڄي، انگريز Puritan عيسائي آمريڪا آيا ۽ 1620ع ۾ انهن پلاءِ مائوٿ ڪالوني ٺاهي، جيڪا اڄڪلهه مساچوسيٽ رياست آهي. ائين ته يورپ جي ٻين ملڪن جا ماڻهو به آمريڪا ۾ آيا پر ڪالوني ٺاهي قبضو ڪري ويهڻ ۾ انگريزن جو جواب ناهي .... جيئن گڏيل هندستان ۾ هنن ڪيو. آمريڪا ۾ به جيتوڻيڪ پهرين پورچو گالي۽ ٻيا يورپي آيا .... انگريز آخر ۾ آيا پر اهڙا نمونا ڪيائون جو تنبوءَ مان عرب ٻاهر ۽ اٺ اندر ٿي ويو. آمريڪا ۾ به ائين ٿي ويو. 1933ع تائين انگريز ائٽلانٽڪ سمنڊ جي ڪناري سان لاڳو نيو هئمسفائر کان نارٿ جارجيا تائين تيرهن ڪالونيون ٺاهي ورتيون. فرينچن جو قبضو هڪ ته ڪئناڊا تي رهيو ۽ ٻيو USA جي اڄ واري لوئيزيانا رياست تي، جنهن ۾ سڄي مسي سپي ندي به شامل هئي.
هي فرانس ۽ انگلنڊ وارا جيڪي هاڻ چڱا مڙس ٿيو پيا هلن ۽ ٻي وڏي لڙائيءَ ۾ هڪ ٻئي جا ساٿي ٿي، جرمنن سان مقابلو ڪيو هئائون، تن جو اتر آمريڪا جي ڌرتي کسڻ ۾ هڪ ٻئي سان چانڊين مگسين واري لڳل هئي. ارڙهين صديءَ ۾ انگريزن ۽ فرينچن جون نارٿ آمريڪا هڙپ ڪرڻ تان پاڻ ۾ ڪيتريون ئي لڙايون هليون. آخري لڙائي جيڪا ست سال هلي ۽ 1763ع ۾ ختم ٿي، تنهن ۾ ڪئناڊا ۽ مسي سپي جو سڄو اوڀر وارو پاسو انگريزن والاريو.
بهرحال هي جنگين جو سلسلو اتي ختم نٿو ٿئي، ان بعد وري انگريزن جي ڪالونين جي پنهنجي ملڪ انگلنڊ سان ٽيڪس تي لڙائي هلي ۽ پنهنجو پاڻ ۾ جنگيون هليون، جن جو هتي ذڪر ڪرڻ سڀني کي مٿي ۾ سور وجهڻو آهي. بس سمجهو ته پوءِ سڀ حصا پتيون ڪري سڌري ويا ۽ civilized ٿي اوڳرايون ڏيئي باقي دنيا کي باشن ڏيڻ لڳا. آمريڪا ۾ لڏي رهڻ وارن پنهنجين اباڻين حڪومتن مان جان ڇڏائي. هتي جو اصلي باشندو ريڊ انڊين وغيره جيڪو هنن يورپين ۽ انگريزن جي اچڻ کان اڳ پنهنجي ڌرتي تي سڪون سان رهيو پيو هو اهو ويچارو اڄ تائين غريب مسڪين ٿيو پيو هلي ۽ پنهنجي ئي وطن ۾ در در جا ڌڪا پيو کائي.