نيويارڪ جون پراڻيون پُليون....
نيويارڪ جي پهرين پل Kings Bridge هئي، جيڪا پٿرن ۽ ڪاٺ جي تختن ذريعي مين هٽن ۽ برانڪس جي وچ ۾ 1693ع ۾ ٺاهي وئي، جنهن کي سوا ٻن سؤ سالن بعد 1917ع ۾ ڊاٺو ويو جو هاڻ اها ڪم جوڳي نه رهي هئي. پراڻي کان پراڻي پل جيڪا اڃا تائين قائم آهي اها هاءِ برج آهي، جيڪا هارلم نديءَ مٿان آهي ۽ مين هٽن ۽ برانڪس کي ڳنڍي ٿي. اها 1843ع ۾ ٺهي هئي. هن پل تان فقط پاڻيءَ جا پائيپ گذرن ٿا. اها مسافرن يا سوارين لاءِ نه آهي ۽ نيويارڪ جي سڀ کان پراڻي پل جيڪا ماڻهن ۽ ٽريفڪ لاءِ کليل آهي، اها بروڪلن پل (Brooklyn Bridge) آهي، جيڪا اڄ کان سوا سؤ سال کن اڳ 1883ع ۾ کلي.
بروڪلن پل نيويارڪ جي مين هٽن ۽ بروڪلن واري حصي کي ڳنڍي ٿي ۽ ايسٽ ندي (East River) مٿان آهي. ايسٽ ندي برانڪس ۽ ڪئنس جو بارڊر ٺاهي، پوءِ مين هٽن ۽ بروڪلن جو ٺاهي مٿين خليج نيويارڪ (Bay Upper New York) سان اچيو ٿي ملي، جِتي هڊسن ندي به ڇنڊجي، اڳيان ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ ملي ٿي. دراصل هيءَ ايسٽ ندي جيڪا ڏسڻ ۾ ته ننڍي لڳي ٿي، پر ٽيڪنيڪلي ڳالهايو وڃي ته “ايسٽ ندي” ندي نه، پر Tidal Strait آهي، جنهن جي لاٿ ۽ چاڙهه موسمن مطابق برف جي ڳرڻ ۽ مينهوڳيءَ تي نه آهي، پر سمنڊ جي وير Tides تي آهي. هر سمنڊ جي وير ڏينهن ۾ ٻه دفعا چڙهي ٿي ۽ ٻه دفعا لهي ٿي ۽ ائٽلانٽڪ سمنڊ ته واقعي ائٽلانٽڪ آهي، جنهن جي وير چڙهڻ تي پاڻي پوئتي هن “ندي” ڏي ڌوڪجي وڃي ٿو ۽ تمام گهڻو Turbulent (ڪُنن وارو) رهي ٿو. انهن ڏينهن ۾ جڏهن لاريون موٽرون ۽ روڊ رستا ايترا نه هئا، ماڻهن جي گهڻي چرپر ندين ذريعي هئي ۽ هيءَ ندي دنيا جي سڀ کان گهڻو مشغول کاري پاڻيءَ جي ندي هئي ۽ هن نديءَ مٿان ان وقت (جڏهن اڃا عمارت سازي جي ٽيڪنالاجيءَ ايڏي وڏي پئماني تي ترقي نه ڪئي هئي) پل ٺاهڻ آسان ڪم نه هو. اها پل جنهن جي هيٺان جهاز لنگهي سگهن ۽ ان پاڻيءَ تان جهاز لنگهيا ٿي، جيڪو وير اچڻ تي تمام گهڻو مٿي ٿي ويو ٿي ۽ ظاهر آهي ته جهاز به ايترو ئي مٿي هليا ويا ٿي. هن نديءَ مٿان پل ٺاهڻ بابت هڪ هنڌ مون پڙهيو هو ته:
“If there is to be a bridge on east river it must take one grand flying leap from shore to shore over the masts of the ships”.
1855ع ۾ جان وربلنگ نالي هڪ مشهور “برج ڊزائنر” هن پل لاءِ Proposal ڏنو ته Suspension برج ٺاهي وڃي. 24 مئي 1883ع ۾ هيءَ پل ٽريفڪ ۽ عوام لاءِ کولي وئي، پر شروعات ئي بدبختيءَ سان ٿي ۽ پهرين ڏينهن ئي ٻارهن پيادا چيڀاٽجي مري ويا. پل ڏسڻ جي شوق ۾ پل تي گڏ ٿيل هزارين ماڻهن مان ڪنهن کڻي شوشو ڇڏيو ته پل ٽڙڪاٽ پئي ڪري، ڄاڻ ته ڪري، پوءِ ماڻهن ۾ وٺي ڀاڄ شروع ٿي، جنهن ۾ هنن جا هوش خطا ٿي ويا ۽ هڪ ٻئي جي لتاڙ ڪري ايترا موت ٿي پيا.
هن پل (بروڪلن برج) جي بدقسمتي اها جو تعمير جي وقت به 27 ڪاريگر مري ويا، ڪيترائي مٿاهينءَ تان ڪرڻ ڪري. ان کان علاوه ڪيترائي Caisson بيماريءَ جو شڪار ٿي پيا، جن مان ٽي ته تڏهن ئي مري ويا، پنڌرهن کي اڌ رنگ ٿي پيو ۽ ڪيترن ئي کي مرڻ تائين سنڌن جو سور رهيو. هيءَ بيماري هوا جي دٻاءَ جي يڪدم گهٽجڻ يا وڌڻ ڪري ٿئي ٿي. سمنڊ جي تري تائين وڃڻ سولو ڪم آهي. خاص ڪري جي پاڻ سان هوا جو سليندر به آهي ته، پر انسان جنهن جي جسم جي رت جو دٻاءُ سطح سمنڊ جي ليول Atmospheric Pressure تي نارمل رهي ٿو، اهو جڏهن سمنڊ اندر هيٺ وڃي ٿو ته پاڻي جي پريشر وڌڻ ڪري سخت تڪليف محسوس ڪري ٿو. اهو ئي سبب آهي جو قدرت جن مڇين کي اونهي سمنڊ (Deep Sea) لاءِ خلقيو آهي، فقط اهي ئي سمنڊ جي تري ۾ نظر اچن ٿيون، مٿي اچڻ جي ڪوشش ڪرڻ تي مريو وڃن ۽ تانگهي پاڻيءَ واريون مٿي ئي رهن ٿيون.
سو نيويارڪ جي هيءَ پل بروڪلن برج ٺهي پئي ته ان جي پيلپاين ۽ ٿنڀن کي سمنڊ اندر هڪ سؤ فوٽن کان به وڌيڪَ کوٽائي ڪري لڳايو ويو هو. تن ڏينهن ۾ سائنس اڃان ايڏي ترقي نه ڪئي هئي. ظاهر آهي هي 1883ع کان به اڳ جو وقت ٿيو جڏهن ته ڊائبٽيز جهڙين بيمارين جي ئي 1920ع کانپوءِ ڄاڻ ٿي آهي، سو ان وقت ڪيترين بيماري ۽ انهن جي علاجن جي خبر نه هئي، خاص ڪري انهن بيمارين جي جيڪي مٿئين Altitude تي ٿين ٿيون يا Unpressurized هوائي جهازن ۾ ۽ هيٺ سمنڊ جي اونهي تري ۾. سو هن پل ٺهڻ وقت به جيڪي ڪاريگر هيٺ سمنڊ جي اونهائيءَ ۾ ڪم ڪري رهيا هئا، اهي بيمار ٿي پيا. گهڻو پوءِ خبر پيئي ته هنن کي Caisson بيماري ٿي پيئي هئي، جيڪا Bends ۽ Decompression Sickness به سڏجي ٿي، جيڪا بقول ڊاڪٽر ڪئپٽن مفتون سولنگيءَ جي اها اونهي ٽٻين Diving ۾ يا تمام گهڻو هيٺ کاڻين ۾ ڪم ڪندڙ ماڻهن کي هاءِ پريشر پيدا ٿيڻ ڪري ٿئي ٿي. ڊاڪٽر ڪئپٽن مفتون سولنگي پاڪستان جي انهن ٻن ٽن اسپيشلسٽن مان هڪ آهي، جنهن Under Water Medicines ڪورس ڪيو آهي ۽ Diving Hyperbaric Diseases جو اسپيشلسٽ آهي.