ورلڊ ٽريڊ سينٽر جو حادثو
ورلڊ ٽريڊ سينٽر (WTC) جون هي ٻه ڊگهيون عمارتون، جيڪي جاڙا ٽاور (Twin Towers) به سڏجن ٿا. نيويارڪ جي مئن هٽن واري علائقي جي هيٺين اڌ ۾ هئا، جيڪو علائقو Financial District سڏجي ٿو. جتي هي 110 ماڙ ٽاور هُئا، اهو پَٽ هاڻ گرائونڊ زيرو (Ground Zero) سڏجي ٿو، جتي اتر کان ڏکڻ ويندڙ رستا؛ ويسٽ اسٽريٽ، گرين وچ اسٽريٽ، ويسٽ براڊ وي ۽ چرچ اسٽريٽ اچيو لڳن ۽ اولهه اوڀر ۾ Vesey اسٽريٽ، فلٽن اسٽريٽ ۽ لبرٽي اسٽريٽ آهي.
هونءَ ورلڊ ٽريڊ سينٽر ۾ ڪل ست عمارتون هيون، جن ۾ هي ٻه ٽاور اوچيون عمارتون هيون. هر هڪ ٽاور 110 ماڙ هو. اتر پاسي وارو ٽاور جنهن جي مٿان ڪئين ڳريون ائنٽينائون لڳل هيون 1368 فٽ (يعني 417 ميٽر) هو ۽ ڏاکڻو ٽاور جنهن تي نظاري لاءِ بالڪني هئي 1362 فٽ (يعني 415 ميٽر) اتاهون هو. ٽاورن جي ڊيگهه ۽ ويڪر 208 فٽ باءِ 208 هئي. 1973ع ڌاري جڏهن هي ٻئي ٽاور ٺهي راس ٿيا، ته هن ڌرتيءَ تي اهي ٻئي ڊگهي ۾ ڊگهيون عمارتون هيون ... اهي نيويارڪ جي ٻي وڏي عمارت ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ کان هڪ سؤ فٽ (يعني ٽيهه ميٽر) اتاهيون هيون. هاڻ هنن ٽاورن جي ڪرڻ ڪري Empire State Building جيڪا 1973ع تائين نيويارڪ جي اتاهين بلڊنگ هئي، هڪ دفعو وري اتاهين بلڊنگ سڏجي ٿي. شڪاگو جي Sears بلڊنگ ۽ ملائيشيا جي پيٽروناس جا ٽاور ٺهڻ کان اڳ نيويارڪ جي هيءَ عمارت (ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ) دنيا جي اتاهين بلڊنگ هئي، جنهن کي ڏسڻ لاءِ دنيا جا ٽورسٽ ايندا هئا. 1969ع ۾ مونکي به پهرين فرصت ۾ منهنجو پيٽارو جو دوست نور احمد نظاماڻي هيءَ عمارت ڏيکارڻ وٺي هليو هو، جنهن جي چوٽيءَ تي ويٺل فوٽوگرافر کي ٽي ڊالر ڏيئي فوٽو ڪڍرايو هئوسين، جيڪو اڄ ڏينهن تائين سانڍي رکيو اٿم.
هونءَ ورلڊ ٽريڊ سينٽر جا هي ٻي جاڙا ٽاور دنيا جي اتاهين بلڊنگ جو لقب فقط مختصر ٽائيم لاءِ ماڻي سگهيا هئا. 1973ع ۾ جيئن ئي هي ٺهي راس ٿيا ۽ افتتاح ٿيو ته شڪاگو جي Sears Towers تي ڪم شروع ٿي ويو، جيڪا پوءِ دنيا جي اتاهين عمارت مڃي وَئي ۽ ان جي اوچائي 1450 فوٽ يعني 442 ميٽر آهي.
ورلڊ ٽريڊ سينٽر جي هنن Twin Towers جي ڊيزائين جپان جي آرڪيٽيڪٽ انجنيئر منورو ياماساڪي ٺاهي. هيڏي وڏي عمارت ڪري جتي نيويارڪ وارن ۽ عام طرح سڀني آمريڪن کي خوشي ٿي، اتي ڪيترن سياڻن اهڙي شوبازي ۽ وڏي خرچ تي تنقيدَ به ڪئي. انهن مان هڪ ليوس ممفورڊ به آهي، جنهن پنهنجي ڪتاب “The Pentagon of Power” ۾ هن عمارت بابت هڪ جملو واهه جو لکيو آهي؛
“WTC is an example of the purposeless gigantism and technological exhibitionism that are now eviscerating the living tissue of every great city.”
خرچ ۽ انجنيئري غلطين جي باوجود هنن ٽاورن جو پنهنجو شان هو ۽ نيويارڪ شهر جي نشاني سمجھيا ويا ٿي. هنن عمارتن ۾ پنج سؤ کان مٿي ڪمپنين جون آفيسون هيون، جن ۾ اڌ لک کن ماڻهو ڪم ڪيو ٿي ۽ ان کان علاوه روزانو ٻه لک کن ماڻهو ڪم ڪارين يا عماتن کي ڏسڻ لاءِ آيا ٿي. ڏاکڻي ٽاور جي چوٽيءَ تي ٺهيل آبزرويشن ڊيسڪ (جنهن تان سڄي نيويارڪ جو نظارو ٿيو ٿي) ۽ اتراهين ٽاور جي چوٽيءَ تي گول ڦرندڙ هوٽل Windows on the World restaurant ڪيترن سياحن ۽ هن شهر (نيويارڪ) جي رهاڪن لاءِ ڪشش جو باعث هئا. پر هاڻ هنن ٻن ٽاورن جي ڪِرڻ ڪري، اهي وندر ۽ سونهن جون شيون ته هليون ويون، پر ورلڊ ٽريڊ سينٽر جون باقي پنج عمارتون به تباهه ٿي ويون. ٻن ٽاورن جي ڦهڪو ڪرڻ تي ورلڊ ٽريڊ سينٽر جون باقي ٻيون عمارتون به ڪري پيون يا ايڏو ته تباهه ٿيون جو سڀني کي ڊاهي ترپٽ ڪيو ويو آهي. انهن ستن عمارتن ۾ هڪ ٻاويهه ماڙ مئرٽ هوٽل به هئي، جنهن جو پهريون نالو Vista Hotel هو. هڪ بلڊنگ آمريڪا جي ڪسٽم کاتي جي پڻ هئي ۽ هڪ آفيسن جي عمارت جيڪا WTC7 سڏبي هئي، اها 46 ماڙ هئي ۽ جاڙا ٽاور (Twin Towers) ان مٿان ڪريا ته اها به اچي پٽ تي پيئي. اها بلڊنگ ٽاورن کان گهڻو پوءِ 1987ع ۾ ٺهي هئي، جنهن جي بيسمينٽ (بُهري) ۾ زبردست قسم جو شاپنگ مال هو ۽ سب وي گاڏين جي اسٽيشن پڻ جتان ريل گاڏيون نيويارڪ ۽ نيوجرسي جي مختلف اسٽيشنن ڏي روانيون ٿيون ٿي.
ورلڊ ٽريڊ سينٽر جي هيٺان سون رکڻ جي هڪ ڊپازٽري پڻ هئي، جنهن ۾ آمريڪا جي مختلف بئنڪن جون سون رکيل هو. ياد رهي ته 1993ع ۾ پڻ هنن عمارتن تي حملو ڪيو ويو هو، بلڪه هن سون جي اسٽرانگ روم ڀرسان بم هنيو ويو هو، پر هيءَ سون جي Depository توڙي جاڙا ٽاور وڏي نقصان کان بچي ويا هئا.
هن عمارت تي 1993ع واري حملي بابت چيو وڃي ٿو ته اهو رمزي يوسف نالي هڪ عرب ڏيڍ هزار پائونڊ طاقتور بم سان ڪيو هو، جنهن ڪري چئن ماڙين تائين هڪ سؤ فٽن جو سوراخ ٿي پيو هو. هن ۾ ڇهه ماڻهو مارجي ويا هئا ۽ هڪ هزار کن ڦٽجي پيا هئا. 1997 ۽ 1998ع ۾ هن حملي جي ڇهن دهشتگردن جو اهو پلان هو ته هڪ ٽاور کي نقصان رسائي ڪيرايو وڃي، جيئن اهو ٻئي ته ڪرڻ سان ٻئي کي به ڊاهي رکي ۽ اهڙي طرح نيويارڪ جي هنن ٻن عمارتن کي نابود ڪيو وڃي. هن واقعي بعد عمارت ۾ ايندڙ ويندڙ تي سخت نظر رکي وئي، جيڪي ٽوئرسٽ آبزرويشن ڊيڪ تي نظاري لاءِ پهتا ٿي، انهن جي به سخت چڪاس ڪري، پوءِ گروپ جي صورت ۾ لفٽ ذريعي سڌو 107 ماڙ تي وٺي وڃڻو پيو ٿي، جتي هنن نيويارڪ شهر جو نظارو ڪيو ٿي.
يارهين سيپٽمبر 2001ع واري حملي ۾، هي عمارتون باهه جي گرمائش ۽ ڌماڪن ڪري مڪمل طور تباهه ٿي ويون. هي واقعو اڱاري ڏينهن صبح جي پهر يارهين سيپٽمبر 2001 تي ٿيو. سال جي نائين مهيني ۽ يارهين تاريخ ڪري هي واقعو “نائن اليون” يا “سيپٽمبر اليون” پڻ سڏيو وڃي ٿو. آمريڪا ۾ مهينو پهرين ۽ تاريخ پوءِ لکي وڃي ٿي. اهڙي طرح يارهين مارچ 2004ع تي مئڊرڊ وارو حملو “ٿري اليون” يا “ايم اليون” سڏيو وڃي ٿو. هن سال (2005ع) ستين جولاءِ تي لنڊن ۾ جيڪا بمباري ٿي، اها تاريخ جي مناسبت سان “سيون سيون” سڏي ٿي وڃي.
آمريڪا جي “نائن اليون” واري واقعي ۾ هڪ ئي وقت اوڻهين هاءِ جيڪرن حصو ورتو، جن آمريڪن جي چئن ڊوميسٽڪ ڪمرشل هوائي جهازن کي پنهنجي قبضي ۾ آڻي، انهن کي راڪيٽ طور استعمال ڪري، آمريڪا جي مشهور عمارتن تي آپگھاتي حملا ڪيا. هاءِ جئڪرن هڪ ته ورلڊ ٽريڊ WTC جي ستن بلڊنگن مان ٻن اتاهين عمارتن تي حملو ڪيو، جيڪي WTC-1 ۽ WTC-2 جاڙا ٽاور (Twin Towers) پڻ سڏجن ٿا ۽ هر هڪ 110 ماڙ هو. پهريون جهاز هڪ ٽاور ۾ لڳڻ بعد ٻيو جهاز پورن 18 منٽن بعد ٻي بلڊنگ سان ٽڪرائي اندر هليو ويو. جهازن جي رفتار ۽ تيل سان ڀريل ٽئنڪن ۾ زبردست ڌماڪو ٿيو ۽ باهه جي تپش ۽ Explosion ڪري اهي ٻئي 110 ماڙ ٽاور WTC -1 ۽ WTC-2 ٻن ڪلاڪن اندر اچي پٽ تي پيا ۽ انهن سان گڏ ڀرواري عمارت WTC-7 جيڪا 46 ماڙ هئي، جنهن جي بيس مينٽ ۾ شاپنگ مال، سب وي ريلوي اسٽيشنون ۽ مٿي سرڪاري ۽ غير سرڪاري آفيسون هيون، ان پڻ هنن ٻن ٽاورن سان گڏ پٽ تي اچي ڦهڪو ڪيو. هيڏين وڏين عمارتن جي ڪرڻ ڪري WTC -3 عمارت جيڪا ٻاويهه ماڙ مئرٽ هوٽل هئي، اها به چيڀاٽجي ختم ٿي وئي ۽ باقي ٽي هيٺاهين ليول واريون عمارتون WTC-4، WTC-5 ۽ WTC-6 به ڌماڪي ۽ گرمائش ڪري اهڙي ته حال کي پهچي ويون، جو انهن جي مرمت ڪرائڻ ناممڪن ڳالهه ٿي پئي،. يعني ورلڊ ٽريڊ سينٽر جون ست ئي بلڊنگون ختم ٿي ويون.
هاءِ جئڪرن ٽيون هوائي جهاز واشنگٽن جي ڀرسان ارلنگٽن ڪائونٽي (ورجينيا) جي عمارت پينٽاگون سان ٽڪرايو. پينٽاگون عمارت آمريڪا جي ڊفينس ڊپارٽمينٽ جو هيڊ ڪوارٽر آهي. چوٿون جهاز لڳي ٿو ته هاءِ جيڪرن “وائيٽ هائوس” يا ڪنهن ٻي اهم عمارت سان ٽڪرائڻ چاهيو ٿي، پر مسافرن ۽ جهاز جي عملي جي مقابلي ڪري اهو پينسلوانيا رياست جي سمر سيٽ ڪائونٽي واري ٻهراڙيءَ ۾ Crash ٿي ويو. هنن حملن ۾ مالي نقصان کان علاوه سرڪاري انگ اکرن موجب 2986 ماڻهو مري ويا، جن ۾ جهازن جو عملو ۽ 19 هاءِ جئڪر به اچي وڃن ٿا.
هن حادثي لاءِ ويٺل ڪميشن موجب انهن 19 هاءِ جئڪرن مان پندرهن سعودي عرب جا ٻه گلف جا، هڪ لبناني ۽ هڪ مصري هو. هنن سڀني جو واسطو “القاعده” جماعت سان هو، جنهن جو ليڊر سعودي عرب جو باشندو اوساما بن لادن چيو وڃي ٿو. 16 سيپٽمبر 2001 تي اوساما قطر جي ٽي وي چينل “الجزيزه” تان جيڪا تقرير براڊ ڪاسٽ ڪئي، ان ۾ هن ان واقعي ۾ ڪو به سندس هٿ هجڻ کان انڪار ڪيو، پر پوءِ آمريڪا جي صدر جي چونڊن کان ڪجهه مهينا اڳ اوساما کلئي عام اعلان ڪيو ته انهن حملن ۾ هن جو ئي هٿ هو. تيسيتائين آمريڪا جي جاچ واري کاتي خالد شيخ محمد نالي هڪ عرب کي به جھلي ورتو، جنهن ذريعي اوساما ان حملي جو بندوبست ڪرايو هو.
چئن جهازن ۾ سوار 265 ماڻهن مان ڪو هڪ به نه بچي سگهيو. ظاهر آهي هيڏي وڏي ڌماڪي ۾ جنهن ۾ جهاز جي ٽانڪيءَ ۾ موجود هڪ لک لٽرن جي لڳ ڀڳ آڪٽين (پيٽرول) کي ڌماڪي سان باهه لڳي وڃي، ڪير ٿو بچي سگهي. نه فقط عمارتن ۾ موجود ماڻهو باهه ۽ ان جي تپش ڪري ۽ عمارتن جي ڪرڻ ڪري چيڀاٽجي مري ويا، پر ڪيترائي باهه وسائڻ وارا ۽ پوليس وارا دونهين ۽ زهريلي گئس ڪري بيهوش ٿي مري ويا. ڪيترن ماڻهن عمارتن جي لفٽ نه هلڻ ڪري، اونداه ۽ دونهين ڪري، اندران هيٺ لهي اچڻ بدران مٿان درن مان پٽ تي يا ڀرواري عمارتن تي بچاءَ لاءِ ٽپ ڏنا، پر ورلي ڪو بچي سگهيو. سخت دونهين ڪري هيلي ڪاپٽر به ڪنهن جي مدد ڪري نه سگهيا. هڪ هزار کان مٿي ماڻهن جي سڃاڻپ نه ٿي سگهي. سڙڻ ڪري هنن جو جسم ڪوئلو ٿي ويو هو يا هنن جي جسمن جا ٽڪرا ٽڪرا ٿي ويا هئا. چون ٿا ته ڏهه هزار کن انساني عضون جا ٽڪرا چوڌاري پکڙيل هئا.
عمارتن هيٺ دٻيل لاشن کي ڪڍڻ ۾ مهينا لڳي ويا. مڪمل طرح فقط باهه وسائڻ ۾ هفتا لڳي ويا. سيپٽمبر 2001ع کان وٺي عمارتن جو ملبو ڪڍڻ شروع ڪيو ويو، ته اٺن مهينن بعد مئي 2002ع ۾ وڃي صفائي مڪمل ٿي. هزارين ٽن پارو (mercury)، شيهو (Lead) ۽ Asbestos جهڙا زهريلا مادا سڙڻ ڪري نيويارڪ جي آبهوا ۾ ڪي مهينا سخت آلودگي رهي. هن ڪم ۾ مدد ڪرڻ واري پوليس ۽ رضاڪارن مان ڪيترا مري ويا، ته ڪيترا سخت بيمار ٿي پيا.
هن حملي ڪري نيويارڪ اسٽاڪ ايڪسچينج (NYSE)، آمريڪن اسٽاڪ ايڪسچينج ۽ NASDAQ هفتو کن بند رهي. ڪيترن ڏينهن تائين آمريڪا جي جهازن اڏامڻ ڇڏي ڏنو، ان بعد مهينن تائين تمام گهٽ مسافر هوائي جهاز ذريعي سفر ڪرڻ لڳا. آمريڪا جي ڪيترن شهرن جون وڏيون عمارتون، ڪيترن ڏينهن تائين خالي رهڻ لڳيون، ته متان وري ڪو ٻيو حملو ٿئي.