نيويارڪ تي پهرين ڊچن قبضو ڪيو
1652ع ڌاري ڊچن سائوٿ آفريڪا جي ڏاکڻي حصي تي قبضو ڪري ڪالوني ٺاهي. اهڙي طرح ڊچن جو بنگال، اڄ جي ايران، ملايا جي رياست ملاڪا سيام (اڄ جي ٿائلنڊ)، ڪئنٽن، فارموسا (اڄ جي تائيوان) ۽ ملايا (اڄ جي ملائيشيا) جي ڪيترن حصن تي قبضو ڪري، پنهنجو حڪم هلايو ٿي. 1669ع ڌاري ڊچ ايسٽ انڊيا ڪمپني دنيا جي خانگي واپاري ڪمپنين ۾ امير ترين هئي، جنهن کي ڏيڍ سؤ کن پاڻيءَ جا جهاز هئا، جن مال ۽ ماڻهو ٿي کنيا. چاليهه جنگي جهاز هئا ۽ مختلف هنڌن تي اڌ لک ڪلارڪ ڪڙا ۽ مئنيجر هئا، جن کي پگهار ڏنو ويو ٿي ۽ ڏهه هزار سولجر هئا، جن سندن حڪم جي پوئيواري ڪئي ٿي. هالنڊ جي ماڻهن کي هن ڪمپني ۾ ڪيل سيڙپ تي چاليهه سيڪڙو فائدو (Dividend) مليو ٿي ۽ هالنڊ ۾ هر هڪ جي وڏي لئه لڳي پيئي هئي. هوڏانهن ايشيا ۽ آفريڪا جي ماڻهن جي ڀينگ پئي ٿي.
ڊچ ڪمپنيءَ ڦرلٽ ۽ پنهنجا Interest قائم رکڻ لاءِ، آفريڪا توڙي ايشيا جي ماڻهن کي موچڙو مار پئي ڪئي، اصلوڪن رهاڪن کي نيست و نابود پئي ڪيو ۽ انگريزن، پورچوگالين توڙي ايشيا ۾ موجود ٻين يورپي قومن سان جنگيون پئي جوٽيون. انگريزن سان به ٽي لڙائيون ٿين. چوٿين جيڪا 1780ع کان 1784ع تائين چار سال هلي، ان ۾ هن ڊچ واپاري ڪمپنيءَ جا گوڏا وڃي زمين سان لڳا. پئسي ڏوڪڙ جي نقصان ۽ ڏچي جي ڌٻڻ ۾ اهڙو سوگھو ٿي ويئي، جو وري نڪري نه سگهي. سندن چانهه جي وڪري مان جيڪا ڪمائي ٿي، اها به وڃي تر ۾ پهتي. يورپ چانهه پيئڻ جي عادت گهٽائي، نئين مشروب ڪافي ڏي دلچسپي پئدا ڪئي ۽ هاڻ ڪمائيءَ جو رخ ايشيا کان ڏکڻ آمريڪا ڏي تبديل ٿي ويو، جتان برازيل، ڪولمبيا، پيرو ۽ وينززوئلا مان کنڊ، ڪافي ۽ سون چاندي ٿي آيو. 1798ع ۾ ڊچ ڪمپنيءَ ڏيوالي جو اعلان ڪري، ڪمپنيءَ کي Dissolve ڪيو. ايسٽ انڊيز جا ٻيٽ ملاڪوس، جاوا، سماترا ۽ ٻيا Kingdom of Netherlands حوالي ڪيا ويا، جتي اڳتي هلي سڪارنو ۽ ٻيا پئدا ٿيا، جن ويهين صديءَ ۾ پنهنجي ڌرتيءَ کي ڊچن جي چنبي مان مڪمل آزادي ڏياري.
ڊچ آمريڪا ۾ پهريون دفعو De Halve Maen نالي جهاز ذريعي 1609ع ۾ آيا ۽ نيويارڪ وٽان جيڪا هڊسن ندي وهي ٿي، ان جي جاچ ورتائون. جهاز جو مٿيون نالو ڊچ زبان جو آهي، جنهن جي معنيٰ آهي اڌ چنڊ (The Half Moon) آهي. دراصل هي جهاز ايشيا وڃي رهيو هو، جنهن جي ڪپتان عقل جي ڊوڙ هلائي، شارٽ ڪٽ پئي ڳولهي، ته ڀلجي اچي هتان نڪتو. تن ڏينهن ۾ نه ايڏيون طاقتور دوربينيون هيون، نه رڊار ۽ ايڪوسائونڊر. جهاز وارا ويڪري پيٽ واري هڊسن نديءَ کي سمنڊ سمجھي اندر ڌوڪيندا ويا. پوءِ خبر پين ته ايشيا ڏي وڃڻ بدران هو ويتر پري ٿي ويا، پر ان جو کين افسوس نه ٿيو، جو هن پاسي جون سرسبز زمينون ڏسي، واڇ گودو ٿي وين ۽ پاڻ ته هتي ڄمائي ويهي رهيا پر پنهنجي ملڪ مان ٻين کي به گهرائي ورتائون ۽ ويا گهرائيندا.
1614ع ۾ جتي اڄ نيويارڪ رياست جو ضلعو الباني (Albany) آهي، اتي نسائو قلعو (Fort Nassau) ٺاهيائون ۽ ڏهن سالن بعد (1624ع) هنن ان قلعي بدران فورٽ آرينج قائم ڪيو ۽ پنهنجي پڪي Settlement ٺاهي، سنڌ جيڏي هن صوبي جو نالو نيو نيدر لئنڊس رکيائون. يعني هڪ نيدر لئنڊس سندن ملڪ يورپ ۾ ٿيو ۽ ٻيو هي نئون ملڪ New Netherlands هتي آمريڪا ۾ ٿيو. سال کن کانپوءِ مئن هٽن ٻيٽ تي فورٽ ايمسٽرڊم ٺاهيو، جيڪو ٻيٽ (مئن هٽن) هنن مڪاني ريڊ انڊين ماڻهن کان چوويهه ڊالرن ۾ خريد ڪيو، جنهن جي اڄ جي حساب سان پاڪستاني روپين ۾ قيمت ڏيڍ هزار روپيا ٿي.
1664ع ڌاري هن نئين ملڪ نيو نيدر لئنڊس جي آدم شماري ڇهه هزار تي وڃي پهتي، جنهن ۾ اڌو اڌ ڊچ هئا. انهن ڏينهن ۾ انگريز به اچي ڪڙڪيا ۽ علائقو ڊچن کان کسي سندن نالو نيويارڪ رکيائون، پر ٻن سالن تائين هن پاسي ڊچن جو گهڻو اچڻ ٿيندو رهيو. گرجا گهرن (Churches) ۾ به پادري ڊچ ئي رهيا ۽ نيويارڪ جي ڪيترن گرجا گهرن ۾ ڊچ ٻوليءَ ۾ واعظ ٿيندا رهيا. آمريڪن صدر ٿيوڊور روزويلٽ پنهنجين يادگيرين ۾ لکي ٿو، ته سندس ڏاڏي جي چرچ ۾ 1810ع تائين ڊچ زبان ۾ واعظ ٿيندا هئا، هڊسن ندي جي مٿاهين توڙي هيٺين حصي تي رڳو ڊچن جا گهر هوندا هئا. پنهنجن ٻارن کي يورپ جهڙي تعليم مهيا ڪرڻ لاءِ 1766ع ۾ Queens College نالي ڪاليج کوليائون، جيڪو اڄ ڪلهه جي مشهور يونيورسٽي رٽگر (Rutgers University) آهي، جنهن مان تعليم حاصل ڪري اسانجي ڪيترن ئي پاڪستانين جو خواب آهي. خاص ڪري اهي جيڪي نيويارڪ ۽ نيوجرسيءَ ۾ رهن ٿا. هن وقت به اسانجي پيٽارو جي دوست حميد انور جي ڌيءَ ۽ اسانجي ڳوٺ هالا جي جيالاجسٽ مرحوم بشير انصاري جي ڀاڻيجي ۽ غلام مصطفيٰ ٻُگھيو جي ڌيءَ ڪُونج ٻگھيو رٽگرز يونيورسٽيءَ مان تعليم حاصل ڪري رهي آهي.
نيويارڪ جيتوڻيڪ انگريزن جي هٿ ۾ اچي ويو، پر ڪئين سالن تائين هتي ڊچن جي ڪلچر، لوڪ ڪهاڻين ۽ ريتن رسمن جو رواج رهيو. ڪرسمس ڊي تي جيڪو سانٽا ڪلاز جو تصور آهي، سو به ڊچن هتي اچي متعارف ڪرايو، جنهن کي ڊچ زبان ۾ Sinterklass سڏجي ٿو. The Legend of Sleepy Hollow جهڙيون لوڪ ڪهاڻيون به دراصل ڊچ ڪلاسيڪل ادب جون آهن، جيڪي هتي مشهور ٿيون ۽ اڄ آمريڪن محسوس ٿين ٿيون، بلڪه انهن جي ڪلچر جو حصو بنجي ويون آهن.
آمريڪا جي نيويارڪ ۽ نيوجرسي پاسي، خاص ڪري هڊسن نديءَ جي ٻنهي پاسي ڊچ وڏا جاگيردار هئا ۽ کين نه فقط جاگيرون هيون، پر سٺي موسم، بارش، درياهه ڪئنال ۽ سرسبز ڌرتي هجڻ ڪري اعليٰ پوکون ٿينديون رهيون ٿي. ڪيترن جون زمينون بٽئيءَ جي حساب سان ٿيون ٿي، ته ڪيترن جون مقاطي ۽ غلامن ذريعي پوکيون ويون ٿي اسٽيفن وارن رينسيلار نالي هڪ ڊچ سڀن کان وڏو جاگيردار ٿي گذريو آهي. جنهن وٽ ستهتر لک ايڪڙ زمين هئي. 1824ع ۾ هن پنهنجي نالي Renselear سان پولي ٽيڪنڪ انسٽيٽيوٽ کولي، جيڪا اڄ ڏينهن تائين RPI جي نالي سان مشهور آهي. رينسيلائر 1764ع ۾ نيدرلئنڊس ۾ ڄائو ۽ 1839ع ۾ نيويارڪ ۾ وفات ڪري ويو.