• پهرين وک : محمد امجد ثاقب
”اخوت“ جي شروعات ته گهڻو اڳ ٿي، پر هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو. هونئن به سفرنامو هڪ اهڙي صنف آهي، جنهن جون ڪي حدون مقرر نه ٿي سگهيون آهن. سفر جي دوران اوهان جيڪو به ڏٺو، ٻڌو، سو چيو، ان جو بيان ئي سفرنامو آهي. جيڪو پردي پٺيان آهي، ان جي ذڪر کان ڀلا ڪير ٿو روڪي، جيڪڏهن واقعن کي هڪ ترتيب سان ئي پيش ڪرڻو آهي ته پوءِ سفرنامي جي بدران ڪو ناول يا ڪهاڻي ئي لکي سگهجي ٿي. هونئن به هر ڪتاب جي لاءِ اهو لازمي نه آهي ته ان کي ناول يا ڪهاڻي/ افسانو ئي چيو وڃي. ڪتاب ته فقط ڪتاب ٿي سگهي ٿو، جنهن کي اوهين پنهنجي پسند جو ڪوبه نالو ڏيئي سگهو ٿا.
اخوت جي دلپذير سفر تي ٻڌل هي به هڪ ڪتاب آهي. منتشر، متنوع، هنڌ هنڌ تي خود ڪلامي، جابجا خوش گماني. هن ڪتاب ۾ غربت ۽ غريبيءَ جو پڻ ذڪر آهي ته ان کان ڇوٽڪاري جي اميد پڻ. تاريخ، مذهب، جذبا، اميدون، خواب ۽ پوءِ انهن جي ساڀيان پڻ. هي ڪتاب رڳو اخوت جي ڪهاڻي ڪونهي، پر هن ۾ ڪجهه ٻين ماڻهن جو پڻ ذڪر آهي، اهي ماڻهون جيڪي اخوت وانگر خواب ڏسن ٿا، زندگيءَ ۾ تبديليءَ جا خواب، انسانيت جي ڀلائيءَ جا خواب ۽ پوءِ پنهنجي محنت سان انهن خوابن ۾ حقيقت جو رنگ ڀرين ٿا. ڪنهن ٻي جو سچ به ته سچ ٿي سگهي ٿو. ڇا انسان کي آزادي ڪونهي ته هو پنهنجي لاءِ جيڪو رستو وڻي سو ڌُڻي. سڄي دنيا خدا جو ڪٽنب آهي. ايثار، قرباني ۽ اخوت گڏيل گڻ آهن. جنهن به انسان جا لڙڪ اگهيا، اهو انهيءَ جي لائق آهي ته ان کي جيءَ ۾ جايون ڏنيون وڃن يا کيس مٿي جو موڙ بنايو وڃي. اهي ئي فرد تاريخ جي حسن ۽ زندگي جي قافلي جو حاصل آهن.
هي ڪتاب انهن ماڻهن جي ڳولا جو نالو به آهي، هڪ وڏو خواب، جيڪو ڏسجي ٿو ۽ پوءِ ان کي ساڀيان ڪيئن ٿي ملي ”نالہء نيم شب، آهي سحر گاهي.“ هر شخص جو هڪ خواب هئڻ گهرجي. سر سيد جو هڪ خواب هو. اقبال جو هڪ خواب هو. مارٽن لوٿر ڪنگ جو به هڪ خواب هو. اسين خواب نٿا ڏسون، تنهنڪري اسان کي اُن جي ساڀيان نٿي ملي. خوابن جو اهو سفر ڏکيو ڪونهي، هائو، البت پهرين وک ڏکي هوندي آهي.
مین حيرت و حسرت کا مارا حیران کھڑا ہوں ساحل پر،
دریائے محبت کہتا ہے، آ کچھ بھی نہیں نایاب ہیں ہم۔
اخوت ۽ اخوت جو سفر، ڪجهه به ڪونهي، رڳو پهرين وک آهي.
محمد امجد ثاقب