2.20: پهريون ڪرڻون
سسپال صاحب جي گهر تي ڪافي دير تائين ڪچهري ٿيندي رهي. ”اُٿو اي ديس واسيو! پاڪستان ۾ رڳو حڪمران طبقو نه آهي، اهل دل ۽ اهل نظر به آهن. اهي جن چوڏهن سؤ سال اڳ مديني ۾ برپا ٿيندڙ ”مواخات“ سان پنهنجا من ۽ ڏيئا روشن ڪيا.“ منهنجا مخاطب جيڪي پهرين مايوس هئا، سي مطمئن ٿيڻ لڳا. ان کان سٺو پيغام اسين ٻيو ڪهڙو ڏيئي ٿي سگهياسين. صغير سسپال ۽ سندس دوستن ڏاڍي گرمجوشيءَ سان موڪلايو. سمنڊ جي ڪنڌي جي ويجهو هڪ خوبصورت گهر ۾ درد جا ڪجهه ٻيا ڏيئا روشن ٿيا Reaching one thousand Americans جي پيڙهه جو هڪ ٻيو پٿر. اسين وڏي شاهراهه تان گذرندا واپس اعزاز جي گهر پهتاسين، ٻي ڏينهن صبح جو سوير شڪاگو روانو ٿيڻون هو. صبح جو سوير تياري ڏکي ٿئي ٿي، تنهنڪري رات جو ئي سامان سهيڙڻ شروع ڪيم. چئن ڪلاڪن جو هڪ ٻيو سفر، ڪجهه ڪپڙا، ڪجهه ڪاغذ، ڪجهه انهن ڏينهن جون ساروڻيون. تياريءَ ۾ ڪو گهڻو وقت نه لڳو. سمورو سامان بيگن ۾ وڌو سين ۽ بيگون سهيڙي هڪ پاسي رکي ڇڏيوسين. اعزاز ڊرائيور کي ٽين بجي اچڻ جي لاءِ چيو هو. ڊرائيور جو اچڻ، گهر کان روانگي، ايئرپورٽ تي پهچڻ ۽ پوءِ سامان جي بُڪنگ، هڙيئي مرحلا سولائيءَ سان گذري ويا. پاڻ کي خبر هئي ته ايئرلائن سفر جي دوران کائڻ پيئڻ جي لاءِ ڪجهه به پيش نٿي ڪري، تنهنڪري چڱائي ان ۾ هئي ته ايئرپورٽ تي ئي ڪو بندوبست ڪيو وڃي. ڪافي جو ڪوپ ۽ ڪجهه بسڪوٽ. چانهه ته آمريڪا ۾ هوندي ئي ڪونهي. جنهن کي هو چانهه چوندا آهن، اهو ڦڪو سفوف آهي. مغرب جي ميخاني جو اهو ئي دستور آهي. رات جو آخري پهر ۽ صبح جا پهريان لمحا. لاس اينجلس ايئرپورٽ جاڳي رهيو هو. ڀڄ ڊڪ، هُل هنگامون، ڪتابن جي هڪ دوڪان تي نظر پيم ته اندر گهڙيس. ايئرپورٽ تي موجود ان ننڍي دوڪان ۾ هر موضوع تي ڪتاب موجود هئا. دوڪان جي هڪ ڪنڊ ۾ هڪ مشهور ڪتاب UncleTom’s Cabin تي نظر پيم. ان جو شمار انهن ڪتابن ۾ ٿئي ٿو، جيڪي تبديلي ۽ انقلاب جو پيش خيمون بنجن ٿا. ان ڪتاب، غلاميء جي مسئلي تي آمريڪي ضمير کي جنجهوڙي ڇڏيو. تمام گهٽ ڪتابن انساني تاريخ کي ائين متاثر ڪيو هوندو. اهو ڪتاب انهن ڪارن (شيدين) جي ڪهاڻي آهي، جيڪي غلاميءَ جي زنجيرن ۾ جڪڙيا ويا ۽ پوءِ نسل در نسل ظلم جو شڪار ٿيندا رهيا. مون ڪتاب کڻي کولڻ شروع ڪيو.
اهو ڪتاب پهريون ڀيرو 1852ع ۾ ڇپيو. ايندڙ ٻن سالن ۾ آمريڪا ۾ ڪتاب جون ٽي لک ۽ برطانيا ۾ ڏهه لک ڪاپيون وڪرو ٿيون. بائبل کان پوءِ سڀ کان گهڻو وڪرو ٿيندڙ ڪتاب Uncle Tom’s Cabin هو. جيڪي ماڻهو انساني سماجن تي ادب جي اثرن کان اڻ ڄاڻ آهن، تن کي هي ڪتاب ضرور پڙهڻ گهرجي. هن ڪتاب ۾ لڙڪ ئي ڪونهن، ظلم جي خلاف نفرت به آهي ۽ تبديلي جي خواهش به. آمريڪا ۾ غلامي جي جنگ جو هڪ ڪارڻ هي ڪتاب به آهي. هن ڪتاب جي ليکڪا کي پهريون ڀيرو جڏهن لنڪن ڏٺو ته اهو چوڻ کانسواءِ رهي نه سگهيو: So, this is the little lady who start that great war (ته هيءَ آهي اُها ننڍڙي عورت، جنهن جي ڪري هيڏي وڏي جنگ شروع ٿي) دوڪان مان ٻاهر نڪرڻ کانپوءِ ڪجهه دير هيڏانهن هوڏانهن گهمندي ڦرندي گذاريم. آسپاس ڪيترائي هر قسم جا ماڻهو نظر آيا. ڪجهه نيم خواب، ڪجهه ٿڪل ٿڪل، ڪجهه تازا توانا، ڪجهه عام لباس ۾ ۽ ڪجهه وري ٺهيل جڙيل، ايتري ۾ جهاز جي اُڏام جو اعلان ٿيو ۽ آئون مختصر سامان کڻي جهاز ڏانهن هلڻ لڳس. سج جي پهرين ڪرڻن جي آجيان ۾ لاس اينجلس ائيرپورٽ تان روانگي جو نغارو وڄي رهيو هو.