4.9: انسان خساري ۾ آهي
اهو تاريخ جو وڏو الميو آهي، ڪروڙين بي گناهه ۽ هٿين خالي ماڻهو، جيڪي پنهنجي پنهنجي سڀيتائي روايتن ۾ رڌل ۽ اڻ ڳڻين قبيلن ۾ورهايل هئا. هو خود هڪ ٻئي جا دشمن به هئا، پر هڪ ڏينهن هڪ زبردست طوفان کين سدائين جي لاءِ ٻُهاري ويو، نه ڪو مرثيو، نه ڪو نوحو. اها دهلي ته نه هئي، جو شاعر لڙڪن سان ان جي لٽجڻ جو داستان بيان ڪري ۽ نه ئي قرطبه جي مسجد هئي، جو ڪو پنهنجي رت جي تسبيح سان شعرن جي داڻن ۾ پوئي. گهڻي ڳولا ڦولا کانپوءِ هڪ مشهور ريڊ انڊين شاعر جي هڪ نظم ۾ انهن معصوم ماڻهن جي قتل ۾ ان سان لاڳاپيل الميي جو تذڪرو هٿ چڙهيو.
آئون ڏسان ٿو
۽ روئان ٿو
اُن ٿڌي ۽ ويران رستي کي
جنهن جي وک وک تي
بُک سان تڙپندڙ
منهنجي پَسون ٻارڙن جون رڙيون کتل آهن
بيوس ۽ نٻل مائرن جا لڙڪ وکريل آهن
اُن رستي تي هڪ ٻُوڙي جي هيٺان
منهنجي نسل ۽ قبيلي جي بي گناهه
قتل ٿيندڙ
ٻارڙن، عورتن ۽ مردن جون
قبرون لڪل آهن،
آئون ڏسان ٿو ۽ روئان ٿو
ته منهنجي وڏڙن جي وشال زمينن ۾
اسان جي قبرن جا نشان به باقي نه رهندا.
قبرن جي اها بي نشاني ۽ اُڀ ڏاريندڙ رڙيون، اهي سڀ ڪنهن لوح محفوظ تي لکجي چڪيون آهن. ۽ هڪ ڏينهن جڏهن زمين ڦاٽندي ۽ پهاڙ ڪپهه جي پُوڻين جيان اُڏڻ لڳندا ته هر فريادي کان آواز ملندو. اهي آواز ٻيهر اڀرندا. اصلوڪن رهاڪن کانپوءِ ايندڙ نشان شيدي ٿيا، جن کي حقارت مان نيگرو چيو ويندو هو. لڳ ڀڳ اڍائي کان ٽي ڪروڙ آفريقي شيدي سفر يا غلامي جي تڪليف سهندي هن جهان مان راهي ٿيا. پوءِ ويهين صدي تائين آمريڪي قانون انهن کي گهٽ مخلوق سمجهندو هو. آمريڪا جي شروعاتي ٻارهن صدرن وٽ غلام هئا. بکيا، ڏکيا، هٿين خالي ۽ بي وس شيدي، جن کي بگهڙ جي سامهون ڦٽو ڪيو ويو. وڻن ۾ ٽنگي ڦاهيون ڏنيون ويون. جنسي تشدد جو نشانو بنايو ويو، مائرن کان جدا ڪيو ويو، زبانون ڪپيون ويون، اگهاڙو ڪري نيلام ڪيو ويو، جنسي عضوا وڍيا ويا. برفن تي ليٽايو ويو. تپندڙ واري تي گهليو ويو. شڪاري ڪتن جو کاڄ بنايو ويو. عورتن ۽ مردن کي هڪ ئي تلوار جي وار سان ٻن ٽڪرن ڪرڻ جا شرط هنيا ويا. سگهارو، روزانو هيڻي جي خلاف جارحيت ڪري ٿو. چوڌاري بارود، توپن ۽ تفنگن جي بوءِ. اڄ به ماتم جا هزارين هنڌ آهن. تاريخ ٻڌائي ٿي ته انسانن تي ظلم ۽ ڏاڍ جو اهو جبل پهريون ڀيرو ڪونه ڪريو هو. اهي ئي قيد ڪڙولا، هٿڪڙيون، زنجيرون ۽ صليب، رڳو وقت ۽ هنڌ بدلجندا ٿا رهن. ڪڏهن اولهه ته ڪڏهن اوڀر، پر انسان نٿو بدلجي. اها ئي بي وسي ۽ ڏاڍ مڙسي، ان ڪري ته ڪائنات جي خلقيندڙ قسم کڻندي چيو ته: انسان خساري ۾ آهي... انسان خساري ۾ آهي. انسان خساري ۾ آهي.