6.16: جهان کي ڏيو مبارڪون، اسين پيا ڪاهيندا اچون
مونکي اهي ماڻهو ياد اچڻ لڳا، جيڪي اخوت جا سٺا ساٿي آهن. جن جي قرباني ان سپني جي ساڀيان ڪندي رهي. جيڪي آهن: ڊاڪٽر ڪامران شمس، ڊاڪٽر اظهار الحق، همايون احسان، سليم رانجها، خاور رفيق ۽ سيد حسين حيدر.
ڊاڪٽر ڪامران شمس پهرينءَ ڏينهن کان ئي اخوت جو ساٿي، بهترين انتظامي صلاحيتن جو مالڪ، ديانت ۽ شرافت جو نمونو آهي. هن بئنڪ جي نوڪري اُن ڪري ڇڏي ته کيس وياڄ سٺو نه لڳو. ’پنجاب ايجوڪيشنل انڊومنٽ فنڊ‘ جي ڪاميابي جو سهرو سندس ئي سر تي سونهين ٿو. فائونڊيشن هائوس ۾ هن جنهن نموني ڪم ڪيو، ان جو اجر فقط الله وٽ ئي آهي. ڊاڪٽر اظهار الحق ته هڪ صوفي آهي. هن جو قرب هڪ عجيب آسودگي ٿو بخشي. صبر، تحمل ۽ قرباني جيڪڏهن مون ڪنهن هڪ شخص ۾ ڏٺي ته اهو ڊاڪٽر اظهار آهي. هن جو پانڌ هر قسم جي حسد ۽ شڪ جهڙن داغن کان آجو آهي. همايون احسان اسان سڀني جي محبتن جو محور آهي. سمجهه ۽ ساڃاهه ايثار ۽ قرباني جو سرچشمو. گهٽ ڳالهائو، علم ۽ انڪساري جو نمونو، خوش خلق ۽ نرم مزاج، اهي هڙئي خوبيون کيس دنياداريءَ کان تمام گهڻو پري وٺي ويون. سليم رانجها بي حد خوبصورت ۽ دردمند دل رکندڙ انسان آهي. سراپا محبت ۽ اخوت. دين سان پيار، پاڪستان سان پيار ۽ وياڄ کان نفرت، اهو سڀ سندس سرشت ۾ شامل آهي. اخوت جو پيغام پکيڙڻ جي لاءِ هو هر دروازو کڙڪائڻ جي لاءِ تيار آهي. هڪ عام ماڻهوءَ کان وٺي وزير اعظم تائين، ملڪ کان وٺي پرڏيهه تائين، اخوت جي معاملي ۾ ڪير به کانئس کٽي نٿو سگهي. خاور رفيق، خوش جمال، خوش مزاج، ذهانت ۽ ڪاروباري سُڌ ٻُڌ ۾ سڀني کان اڳڀرو، دورانديش ۽ معاملي فهم آهي. سندس وچٿري راءِ سدائين اخوت جي ڪم آئي آهي. سيد حسين حيدر، حسن طلب ۽ خلوص جو نمونو ۽ نوجوانن جي لاءِ بهترين ماڊل۽ ڀروسي جوڳو ساٿي، جنهن جي سامهون ڏکئي کان ڏکيو ڪم به سولو ٿيو پوي. هو انهن ماڻهن ۾ شامل آهي، جيڪي ڪنهن به اداري کي عروج تي وٺي وڃي سگهن ٿا، اهي اخوت جو سڀ کان وڏو سرمايو آهن.
زاهد کوکر، فضل يزداني، انور صادق، ڊاڪٽر عبدالرزاق، هر گهڙي، اسان سان وک ۾ وک ملائي پيا هلن. ميجر امان الله، راؤ سعادت، معظم بن ظهور جون خدمتون ڪنهن کان گهٽ نه آهن. هر وقت شوق ۽ جستجو سان سرشار ۽ پوءِ ڏيندڙ جن جو پنهنجو مقام آهي. جنهن هڪ روپيو به ڏنو اهو به ته، جنهن هڪ ڪروڙ ڏنو اهو به. انهن جا نالا کڻي ڀلا انهن جي اجر ۾ ڇو ڪمي ڪجي. اخوت جڏهن حڪومت سان گڏجي ڪم ڪيو ته سامهون گهڻيون ڏکيائيون هيون، پر ڪجهه ماڻهن جي ڪري اسان جا رستا سولا ٿيندا ويا. انهن ۾ طارق باجوه، ڊاڪٽر شجاعت علي، فرحان عزيز خواجه، ڊاڪٽر نائله ظفر ۽ غلام نبي شامل آهن. جڏهن الله ڪنهن تي مهربان ٿئي ٿو ته پوءِ ماڻهن جي دلين ۾ اُن جي محبت جا ٻج ڦٽڻ لڳن ٿا. ميان عامر محمود، ۽ جنرل (ر) خالد مقبول، انهن جي سدائين اخوت کي سرپرستي، مدد ۽ سهڪار رهيو آهي. هنن اسان جو ان وقت هٿ جهليو، جڏهن اخوت کي تمام گهٽ ماڻهو سڃاڻندا هئا. عمران خان فائونڊيشن ۽ مير خليل الرحمان فائونڊيشن پاران نوشهري جي ٻوڏ سٽيل ماڻهن جي لاءِ ٻن ڪروڙ روپين جي وڏي رقم پيش ڪئي ويئي. اهو عطيو، اخوت جي غير سياسي حيثيت تي تصديق جي مهر هئي. عمران خان اخوت جي خدمتن کي سدائين واکاڻيو. شايد ان ڪري ته هو پاڻ به انهن منزلن مان گذريو آهي.
عمران خان جي ساٿين به اخوت کي پسند جي نظرن سان ڏٺو. اهو ئي اسانجو اعزاز آهي ته ماڻهو اسان جي ڪم کي خدمت سمجهن ٿا. اسان جي به اهائي دعا آهي ته اخوت تعصب جي ڪنڊيدار پيچرن کان سدائين پري رهي.
خدمت جو ڪم الله جي رضا جي لاءِ هئڻ گهرجي. ڪاش اسان جو ڪم اهڙوئي هجي... پاڪستان پيپلز پارٽي جي دور ۾ پاڻ کي ٻه ڀيرا اخوت تي ڳالهه ٻولهه جي لاءِ وزير اعظم سيڪريٽريٽ ۾ اچڻ جي دعوت ڏني ويئي. جماعت اسلامي جي اداري ”الخدمت“ اسان کان ڪيترا ڀيرا سکڻ جي ڪوشش ڪئي. نعمت الله خان ۽ احسان الله وقاص اخوت کي سدائين دل جي ويجهو رکيو، سهڪار به ڪيو ته سرپرستي به ڪئي. سائرا افضل تارڙ، خواجه سعد رفيق، اياز صادق، پرويز ملڪ ۽ سندس بيگم شائسته پرويز اهي سڀ ذاتي حيثيت ۾ اخوت جا ڀيچي ۽ ٻانهن ٻيلي آهن. چوڌري نثار علي خان ۽ خواجه محمد آصف گمنام رهڻ جي شرط تي مدد ڪن ٿا. اسان جي دعا آهي ته ٻيون سياسي جماعتون به اهو ماڊل اختيار ڪن ته جيئن مواخات جو تصور عام ٿئي ۽ غربت جي خاتمي جي لاءِ اها سياسي حڪمت عملي هر سياسي پارٽي جي منشور جو حصو بنجي سگهي. ان سڄي ڪم ۾ نه ذاتي مشهوري آهي، نه هٺ وڏائون، اهو ته سڀ نياز ۽ نوڙت جو داستان آهي. اهو سڀ الله جو ڪرم آهي، جيڪو ڏک ۽ سک ڏي ٿو، اهو جيڪو ذرڙن کي سج جهڙي سهائي عطا ٿو ڪري. اهو جيڪو پٿر کي ميڻ ٿو ڪري ڇڏي. پرويز مشرف ۽ سندس امڙ کي اخوت جو ڊونر بنجڻ جو اعزاز مليو. اڳوڻو لاهور هاءِ ڪورٽ جو چيف جسٽس خواجه محمد شريف اسان جي آفيس آيو ۽ عطيو پيش ڪيائين. اڳوڻو صدر (ر) جسٽس رفيق تارڙ، جسٽس محبوب احمد، جسٽس اعجاز نثار، جسٽس خليل الرحمان، جيڪو اخوت جو شريعه صلاحڪار به آهي. جسٽس وجيهه الدين جسٽس ناصره جاويد اقبال، جسٽس عائشه ملڪ. دل جي دفتر تي ڪهڙن ڪهڙن ماڻهن جي محبت جي مهر لڳل آهي. سيد بابر علي، رزاق دائود، ميان منشا ۽ ايس ايم منير. هڪ ڀيري گورنر هائوس لاهور جي هڪ تقريب ۾ گورنر خالد مقبول، جناب شوڪت عزيز سان اخوت جو تعارف ڪرايو. ان وقت هو وزير اعظم هو. ڇا بنا وياڄ جي به قرض هوندا آهن؟ هن حيرت مان پڇيو. جيڪڏهن اهي بنا وياڄ جي آهن ته پوءِ انڪم ۾ اوهين ڇا ٿا ڪمايو؟ اڃا مون ان سوال جو جواب ئي نه ڏنو، جو هن ٻيو سوال ڪيو. مونکي ائين لڳو ته پاڻ اڃا تائين ڪنهن پرڏيهي بئنڪ جا ملازم آهن، جنهن کي اها ته خبر آهي ته قرض ته اهو هوندو آهي، جنهن تي وياڄ ورتو وڃي ۽ جنهن تي وياڄ نه ورتو وڃي اهو قرض نه هوندوآهي.
اِهو ئي اُهو نقطو آهي، جنهن کي سمجهڻ ۾ شهباز شريف هڪ گهڙي به نه لڳائي ۽ پنجاب ۾ قرض حسن جو سڀ کان وڏو فنڊ قائم ڪري ڇڏيو. شايد اها اعزاز ۽ توفيق جي ڳالهه آهي. ٻه ارب روپيا ڪا ننڍڙي رقم ڪونهي. پر ان کي اڃا وڌائڻون آهي. مونکي پوري پڪ آهي ته اها ڪاوش هڪ ڏينهن بنا وياڄ جي بئنڪاري يا ”صدقات بئنڪ“ جو بنياد بنجندي.... زندگي هٿيار ڦٽا نٿي ڪري. زندگي ناڪام نٿي ٿئي. زندگي اسان جي طلب ۽ خواهش ۾ جيئري رهي ٿي. اسان جو ڪم ته خواب ڏسڻ آهي، باقي ساڀيان ٿيڻ ته ڪنهن ٻي جي وس ۾ آهي.
اڳوڻو وفاقي سيڪريٽري ظفر محمود منهنجو مهربان ۽ وڏو خير خواهه آهي. منهنجي هر ڪاميابي کي هو پنهنجي ڪاميابي ٿو سمجهي. اخوت جي وضاحت هن هڪ ڀيري هن شعر جي صورت ۾ ڪئي:
مال ہے نایاب پرگا ہک ہیں اکثر بے خبر،
شہر میں حالی نے کھولی ہے دکاں سب سے الگ۔
رورل سپورٽ پروگرام جو باني شعيب سلطان ته منهنجو استاد آهي. مون هن کان گهڻو ڪجهه سکيو. عملي حقيقتن جو ادراڪ، صلح ڪُل ۽ مستقل مزاجي. هڪ ڪامياب سماجي ورڪر کي هر قسم جي انا جي پڪڙ کان آزاد هئڻ گهرجي. ڪاميابي جي لاءِ وڏي دماغ کان وڏي دل جي گهرج هوندي آهي. جيڪو ماڻهو سدائين کُٽندو آهي، ان جي دوستن جو تعداد گهٽ ٿيڻ لڳندو آهي. نيڪي سٺي شيءِ آهي، پر اصل نيڪي اها آهي ته ماڻهن کي نيڪي ڪرڻ سيکاري وڃي. اها ڳالهيون مون کانئس سکيون. جسٽس عامر رضا جو ساٿ ڪنهن انعام کان گهٽ نه آهي. هن جهڙو همت ڀريو ۽ حق گو اسان جي دور ۾ ڪو ايڪڙ ٻيڪڙ ئي آهي. اسپيشل ٻارن جي لاءِ هن جون خدمتون اسان سڀني جي لاءِ روشن راهه آهن. نورالحسن اسان جو دوست به آهي ته ڀاءُ به. اخوت جي تقريبن ۾ جڏهن هو ڪمپيئرنگ ڪندو آهي ته ائين لڳندو آهي ته ڄڻ هو اُن فلسفي ۾ ٻڏي ويو آهي. ابو بڪر صديق سدائين بهترين صلاحيتن جو مظاهرو ڪيو. سانتيڪو، خوشمزاج ۽ خوش گفتار. مجيب الرحمان شامي سان ذاتي لاڳاپو ۽ احترام جو رشتوڊگهي وقت کان قائم آهي. اخوت کي هڪ معتبر ادارو بنائڻ ۾ هن جو ڪردار ڏاڍو اهم آهي. لکين مستفيد گهراڻا، هزارين رضاڪار، سوين ڪارڪن، سوين ڊونرز ۽ پوءِ انتظامي ڪميٽيون، اسٽيرنگ ڪميٽيون ۽ بورڊ آف ڊئريڪٽرز، دانشور، صحافي، ڪالم نويس، استاد ۽ شاگرد، شعر ته پراڻو آهي،پر تصوير مڪمل آهي.
میں اکیلا ہی چلا تھا جانبِ منزل مگر،
لوگ ساتھ آتے گئے اور کارواں بنتا گیا۔
اخوت جي ملازمين جو ٿورو ڪيئن مڃجي. انهن سڀني جو مزاج ۽ ڪردار اخوت جي فلسفي ۾ رڱجي چڪو آهي. آفتاب احمد، ريحان خاور، شاهد صفدر، ثقلين رضا، مهتاب علي، ممتاز احمد، منير احمد، وسيم اصغر، خالد خان، فاروق احمد، عديل خالد، سعيد احمد، خواجه زاهد، حافظ اظهر السلام ۽ پوءِ وري شهزاد، سجاد ۽ انور مسيح اهي سڀ اهم ماڻهو آهن، هن پنهنجا ڏينهن ۽ راتيون اُن تصور کي هڪ حقيقت جي شڪل ڏني آهي. شروعاتي ڏينهن ۾ مون سان گڏ ريحان نالي هڪ خاتون فيلڊ ورڪ ڪندي هئي. خبر ناهي ڪيتريون شامون رسول پارڪ جي ڌوڙ هاڻين گهٽين، گهوٻين ۾ ماڻڪ موتي ميڙيندي گذري ويون. ريحان کانپوءِ تبسم، پوءِ شازيه ۽ پوءِ هوريان هوريان ٻيا ماڻهو. هاڻ ته انهن ساٿين جو تعداد هڪ هزار کان به وڌي ويو آهي، اهي سڀ اخوت جي تسبيح ۾ پوتل ماڻڪ موتي آهن.
انهن ماڻهن جو چوڻ آهي ته اخوت، مائيڪرو فنانس ۾ اجتهاد جو نالو آهي.
هڪ نئين رسم، هڪ نئين وضح، هڪ انوکي هلت، مٽيءَ ۾ مٽي ٿي وڃڻ جي سَڌ. چريائپ، جنون، يا پاڳلپڻون. اخوت رولاڪي ۽ سڪون جو نانءُ آهي. اها اڏولتا آهي، اهو استقلال آهي، اهو جيڪو ڪنهن چيو آهي ته جيڪڏهن خون آهي ته پوءِ اک مان ڇو نه ٿو ڳڙي. جيڪڏهن تيشو آهي ته پوءِ مٿو ڇو نٿو ڦاڙي. جيڪو سوداء آهي ته پوءِ سوريءَ تي ڇو نٿو چڙهي. ڪير ته اهڙو هجي، جيڪو چوي ته زندگي جي آزمودن رستن کان هٽي ڪري هلندس. ٺوڪرون کائيندس، مٿو ڦاڙيندس، زندگي جي اجڙيل گلستان ۾ رنگ ڀريندس. سر بازار مي رقصم، سر بازار مي رقصم. تيز ۽ تکين هوائن ۾ مواخات جو ڏيئو کڻي اهي همراهه، اخوت جي تسبيح ۾ پوتل اهي انمول ماڻڪ موتي.
خدا رحمت کنداين عاشقانِ پاڪ طنيت را