سفرناما

اخوت جو سفر

هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو.
Title Cover of book اخوت جو سفر

3.16: غاليچن جا واپاري

ذڪي صاحب سان منهنجي پهرين ملاقات پنج سال اڳ ٿي هئي. هو انهن ڏينهن آمريڪا مان پاڪستان آيو هو. پاڻ پاڪستان ۾ ڪيترن ئي ماڻهن ۽ ادارن سان گڏيو. غربت جي وڌنڌڙ اونداهي ۾ هن ڪو ڏيئو ٻارڻ ٿي چاهيو پوءِ هن سوچيو ته بنگلاديش وڃي ”گرامين بئنڪ“ جي باني ڊاڪٽر محمد يونس سان گڏجي ۽ کيس چوي ته هو پاڪستان ۾ به ڪنهن اهڙي ئي بئنڪ جي شروعات ڪري. ان دوران سندس ملاقات اخوت جي هڪ سڄڻ ۽ ساٿي ڊاڪٽر عبدالرزاق سان ٿي ته ڊاڪٽر صاحب کيس اخوت جي باري ۾ سُڻايو ۽ کيس چيو ته هو بنگلاديش ڀلي وڃي، پر پهرين اخوت وارن سان به گڏجي، شايد سندس سپنن جي ساڀيان ٿي پوي. ائين ذڪي صاحب جي اخوت سان دلچسپي شروع ٿي. منهنجي ذڪي صاحب سان پهرين ملاقات لاهور چيمبرس آف ڪامرس ۾ ٿي، جتي مونکي هڪ سيمينار ۾ شرڪت ڪرڻي هئي، ذڪي صاحب به اُت دعوتيل هو. تقريب جي پُڄاڻيءَ تي هڪٻئي سان هٿ ملايوسين ۽ ٻي ملاقات جي لاءِ وقت طئي ٿيڻ لڳو. هن اسان جي آفيس ۾ اچڻ جو وچن ڪيو، مقرر ڏينهن تي پاڻ ڪجهه دوستن سان گڏ اخوت جي آفيس پهتو. ڊگهي بريفنگ اسٽاف سان ڳالهه ٻولهه ۽ سوالن جوابن کانپوءِ ذڪي صاحب بنگلاديش وڃڻ جو ارادو لاهي ڇڏيو، کيس هت ئي روشنيءَ جو ڪرڻو نظر اچڻ لڳو. ان ڳالهه کي ڀريا پنج سال اچي ٿيا آهن، سندس اخوت سان رشتو ڏينهون ڏينهن سگهارو ٿيندو پيو وڃي. هن ڪيترن ئي سُٺن ماڻهن سان متعارف ڪرايو، جن ۾ شاهد حسن شيخ، نديم ملڪ، عابد حسن شيخ، امتياز احمد بٽ، اعجاز بٽ، حافظ افتخار القمر ۽ عثمان اشرف شامل آهن. اهي سڀئي غاليچن جي واپار سان لاڳاپيل پاڪستان جا مشهور ماڻهو آهن. انهن اخوت سان ڀرپور سهڪار ڪيو. هزارين ماڻهن جي لاءِ قرض حسن ۽ پوءِ ٻوڏ کان متاثر گهراڻن جي لاءِ مٺڻ ڪوٽ ۾ اُخوت بستيءَ جي اڏاوت ۾ حصو ورتو. ان بستي ۾ اسي ڪٽنبن کي سندن پاران نوان گهر اڏرائي ڏنا ويا. ڪمال فريد جي نگراني ۾ ٺهيل انهن گهرن جي هڪ هڪ سر تي محبت جو لفظ لکيل آهي. شاهد حسن ۽ نديم ملڪ جڏهن انهن گهرن جون چاٻيون ڏيڻ لڳا ته سندن چهرن تي رڳو محبت ئي هئي. نديم هڪ ڀيرو پنهنجي گهر ۾ پنهنجي پيءُ سان به ملايو. اسين هن جي ڀرسان وياسين ته ائين لڳو ڄڻ ڪا خوشبوءِ وکري ويئي هجي. سندس دعا اها آهي ته هو هر سال روضي پاڪ رسول تي حاضري ڏي، خدا هر سال سندس اها دعا ٻُڌي ۽ مڃي ٿو وٺي. آئون حيران ٿي کيس ڏسڻ لڳس. ماڻهون پاڻ سان ڪهڙا ڪهڙا نه ڀاڳ کڻيو ٿا اچن. اهي سڀ همراه ذڪي صاحب وانگيان ئي آهن، اُن اصول جي پيروي ڪندڙ ته الله جي راهه ۾ ائين ڏيو، جو ڪنهن کي سُڻس ئي نه پوي. مقصد رڳو رب جي رضا هئڻ گهرجي. ذڪي صاحب ۽ سندس سنگتين جو هتي ذڪر سندن مرضيءَ جي خلاف آهي. مون سندن باري ۾ وڌيڪ ڪجهه لکيو ته ان وچن جي خلاف ورزي ٿيڻ لڳندي ۽ جيڪو اسان ۽ هنن جي وچ ۾ ڪيل آهي.