5.9: يونيورسٽي ڪيئن جُڙندي؟
اهو ضد ڪيئن پورو ٿيندو. اڄ کان ٻارهن سال اڳ جيڪڏهن ڪو اهو سوال ڪري ها ته شايد آئون ان جو جواب ڏيئي نه سگهان ها. پر هاڻ پاڻ وٽ اُن جو جواب موجود آهي. اخوت جي ڪهاڻي اهڙن ئي سوالن جو جواب آهي. جيڪڏهن وياڄ کانسواءِ قرض ٿي سگهن ٿا ته بنا فيءَ جي تعليم به ٿي سگهي ٿي. مواخات جو ماڊل اسان جي سامهون آهي. بس رڳو اهو ورجائڻون آهي. پهرينءَ مرحلي ۾ اڏاوت جي لاءِ ٽيهن ڪروڙ روپين جي گهرج آهي. دوستن چيو ته هڪ سر جي قيمت هڪ هزار روپيا هئڻ گهرجي. گويا اسان کي فقط ٽي لک سرون وڪڻڻيون آهن. ڇا سڄي ملڪ ۾ ٽي لک اهڙا ماڻهو به نه آهن، جيڪي پنهنجي حلال جي رزق مان فقط هڪ هزار روپيا ڏيئي سگهن. مونکي پوري پڪ آهي ته رڳو لاهور ۾ ئي اهڙا سوين ماڻهو آهن، جيڪي ان يونيورسٽي جو خرچ کڻي سگهن ٿا ۽ ٻيو ته مخير ماڻهو رڳو لاهور ۾ نه پر سڄي ملڪ ۾ رهن ٿا. ڪراچي ۾ ته ان کان به وڌيڪ هاڻ ته مايا پاڪستانين تي مينهن وانگر وسندي آهي. پوءِ اهو آمريڪا هجي يا وچ اوڀر يا يورپ. اسان کي رڳو اهو باور ڪرائڻو آهي ته نيڪي رڳو اها نه آهي ته اوهين پنهنجا چهرا اوڀر ڏانهن ڪريو يا اولهه ڏانهن، پر نيڪي اها آهي ته پنهنجي ڌن ۽ دولت جي قرباني ڏيو. زڪوات ڪڍو ۽ ان حقيقت کي مڃو ته تن ۽ ڌن لٽائڻ وارا ئي تقويٰ جي منزل تائين پهچي سگهن ٿا. حيثيت وارن ماڻهن کانسواءِ اخوت جا بهادر ساٿي ۽ ٻه لک Borrowers به ته آهن. اها دنيا جي پهرين يونيورسٽي هوندي جيڪا غريبن جي پئسن سان جُڙندي. مونکي خبر آهي ته انهن ماڻهن جي لاءِ هڪ هزار روپين جي سر خريدڻ ڏکيو هوندو، پر اهو به ڀروسو اٿم ته جيڪڏهن موقعو آيو ته هو اهو ڪم ضرور ڪندا. هو به ان ديوانگي جا قيدي آهن، جنهن جو نالو اخوت آهي. اهي نالي طور ئي غريب ته ٿي سگهن ٿا، پر ڪردار، جا غريب نه آهن ۽ اها ڳالهه انهن ورائي ورائي ثابت به ڪئي آهي. اها قرباني رڳو شروعاتي ڏهن ويهن سالن جي ڳالهه آهي. پوءِ ته يونيورسٽي مان پڙهي نڪتل شاگردن جي اها ذميداري هوندي ته هو ان جو بار پنهنجن ڪلهن تي کڻن. احسان جو بدلو احسان کانسواءِ ٻيو ڀلا ڪهڙو ٿي سگهي ٿو. سوين ڊاڪٽر، انجنيئر، پروفيشنلز، اهل علم، قلم ڌڻي، جنهن مادر علميءَ جا ايترا سپوت هجن، ان جي سينڌ ڀلا ڪيئن ٿي ميري ٿي سگهي. ”ڀائو طارق! مالي پاڻڀرائپ جو اُلڪو انهن کي هوندو آهي، جيڪي ڌنڌي جي لاءِ آيا هجن.جيڪا زندگي جي ڪاروهنوار ۾ آيا ئي لٽجڻ آهن، تن کي ڀلا نفعي ۽ نقصان جي ڪهڙي پرواهه. اخوت يونيورسٽي جو فنانشل ماڊل ڏسي ماڻهو ڏاڍا حيران ٿيندا آهن. پر مواخات تي ڀروسو رکندڙن جي لاءِ ان ۾ حيرت جي ڪا ڳالهه نه آهي. آئيڊيل ازم زندگي سان ڪل ضد جو ئي ته نالو آهي. جنون جي بيماري لڳل هجي ته زندگي ان ضد جي اڳيان ڪنڌ جهڪائي ٿي ڇڏي.“