6.9: فيصل آباد
ڊجڪوٽ کان اُخوت جو قافلو فيصل آباد پهتو، جتي پهرين تقريب آڪٽوبر 2006ع ۾ ٿي. فيصل آباد ۾ اسٽيٽ بئنڪ آف پاڪستان جي عمارت جي سامهون هڪ پراڻي مسجد آهي. ان مسجد ۽ بئنڪ جي وچ ۾ ٿورين وکن جي ئي وٿي آهي، پر اهو ڪجهه قدمن جو فاصلو گهڻو ڊگهو ٿو لڳي. آئون جڏهن اُن مسجد مان اسٽيٽ بئنڪ جي عمارت کي ڏسان ٿو ته مونکي قائداعظم جا اهي تاريخي جملا ياد ٿا اچن، جيڪي هن پهرين جولاءِ 1948ع تي اسٽيٽ بئنڪ جي عمارت جي مهورت جي موقعي تي چيا هئا.
The economic system of the west has failed to do justice. The adoption of western economic theory will not help us in achieving our goal of creating a happy and contended people. We must work our destiny in our own way and present to the world an economic system based on concept of social justice… may the State Bank of Pakistan prosper and fulfil the high ideals which have been set as its goal.
ڇا اهو وقت اڃا نه آيو آهي ته قائد جو سپنو ساڀيان ٿئي. اسين اولهه جي معاشي نظام کي ڪڏهن ڇڏينداسين. قائداعظم ۽ سندس ڳالهين جيان اسان اها ڳالهه به وساري ڇڏي آهي. اتحاد، يقين ۽ محڪم اهو به ته سندس ئي پيغام هو. جارج واشنگٽن، ابراهام لنڪن ۾ روزويلٽ، اهي سڀ همراهه جن جو ذڪر نڪسن پنهنجي ڪتاب ۾ ڪيو آهي... نه رڳو اهي، پر ويهين صدي ۾ ڪيترائي ٻيا اهڙا اڳواڻ پيدا ٿيا، قائد اعظم به انهن کان پويان ڪونهي، نه فڪر ۾، نه عمل ۾. جيڪي، هڪ وڏي اڳواڻ ۾ گُڻ هوندا آهن، سي سڀ منجهس هئا. ڌارين کان آزادي وٺي، هڪ زمين جو ٽڪرو حاصل ڪرڻ ۾، هڪ آزاد مملڪت جو قيام، اهي ٽئي ڪم يقين جوڳا نه آهن، پر قائد اهي ٽيئي ڪم ستن سالن ۾ ڪري ڏيکاريا. سندس ڳڻپ انهن ماڻهن ۾ ٿئي ٿي، جيڪي عشق کي ڪم ۽ ڪم کي عشق بنائي ٿا ڇڏين. اسٽينلي وولپرٽ چواڻي.
Few individuals significantly alter the course of history. Fewer still modify the map of the world. Hardly anyone can be credited with creating a nation-state. Mohahammad Ali Jinnah did all three. (Stanley Wolpert)
هن شخص جي پلئه تي ڪو به اهڙو داغ ڪونهي، جنهن تي تاريخ کي ندامت جا ڳوڙها ڳاڙڻا پون. جنهن قوم وٽ لا اله الا الله جهڙو نظريو ۽ محمدعلي جناح جهڙو رول ماڊل هجي، اها ترقي جي سفر ۾ دنيا جي قومن جي نظام ۾ پويان رهجي وڃي، پلڪن تي حيرت جا ڏيئا ٻاري اهو سوال روزانو پُڇندو آهيان. فيصل آباد ۾ اخوت جا ٽي وڏا دوست معظم بن ظهور، شاهد پرويز ۽ رانا محمد سعيد آهن. مقامي اسٽيرنگ ڪميٽي جو روح روان معظم ته هڪ فرشتي صفت انسان آهي. لازوال جذبن جو مظهر ۽ خلوص سان سرشار، فيصل آباد ۾ اخوت کي عام ڪرڻ ۾ هن جو وڏو هٿ آهي. اهي شروعاتي قرض، جيڪي ان ڏينهن ۾ ورهايا ويا هئا، اڄ هڪ وڏي پروگرام ۾ تبديل ٿي چڪا آهن. اهو ڪم نه رڳو فيصل آباد، پر هاڻ ٻين به ڪيترن ئي علائقن ۾ به شروع ٿي چڪو آهي. ان ڪم ۾ شاهد پرويز جي محنت، محمد علي بلوچ ۽ ميان ڪمال الدين جو ڀرپور ڌيان به شامل آهي. شاهد پرويز، اخوت جو عزيز دوست ڪجهه مهينا اڳ وڃي ڌڻيءَ کي پرتو، پر پنهنجي محنت جو نقش پنهنجي پويان ڇڏي ويو. سندس ڀاءُ پرويز خالد سندس روايت کي جيئرو رکندي هڪ نئين عزم سان اخوت جي جهنڊي کي اتانهون رکيو. هن شهر ۾ اخوت جي ٻين ساٿين ۾ ميان محمد حنيف به آهي، جنهن مديني شريف ۾ ”محمد دستر خوان“ وڇائي رکيو آهي ۽ ستارا ڪيميڪل جو ميان محمد ادريس به جنهن ويهه سال اڳ اهو فيصلو ڪري ورتو هو ته سندس ڪاروبار ۾ وياڄ جي ملاوٽ نه هوندي. ڪنهن وڏي ڪاروباري گروپ پاران وياڄ جي خلاف اهو پهريون معتبر آواز هو. انهن وڏن ماڻهن ۾ اخوت جا ته ڪارڪن شايد سڀني کان اڳيان آهن، ممتاز احمد ۽ محمد ذوالفقار. ممتاز جڏهن فيصل آباد پهتو ته هو ان شهر جي گهٽين گهامن کان اڻ واقف هو. هاڻ ڇهن سالن کان پوءِ هو چاليهه هزار ڪٽنبن کي اڌ ارب روپين کان به وڌيڪ رقم پيش ڪري چڪو آهي. هو هن شهر ۾ اخوت جو مجاهد اول آهي. هو هڪ وڏي اداري ۾ ڪم ڪندو هو. هو جڏهن اخوت ۾ آيو ته سندس پگهار وڌڻ جي بدران اڌ وڃي رهي. سندس چوڻ آهي ته اهو اڌ نه پر ڪيترا ڀيرا وڌيڪ آهي. ڀلا ممتاز جي ان دليل کي ڪير مڃيندو. پر اهو دليل ئي ته کيس مجاهد اول بنائي ٿو. ذوالفقار به هن وانگيان ئي ديوانو آهي. پر هن جي ديوانگي به هوشياري کان وڌيڪ آهي. آفتاب، شاهد، فاروق ثقلين، ماهتاب خالد ۽ سعيد... ڏيئو کڻي ڳولهڻ سان به اهڙا ماڻهو نٿا ملن. فيصل آباد جي ٻن ٻين ادارن به اخوت کي پنهنجو ڪيو ۽ پنهنجي طور تي اهو پروگرام شروع ڪيو. پهريون ادارو Say ٽرسٽ آهي ۽ ٻي اداري جو نالو زاد راهه آهي. زاد راهه جو روح روان ملڪ عارف آهي. سندس عزيزن جاويد ۽ ٻين ساٿين ٿوري وقت ۾ ئي جيڪو فاصلو طئي ڪيو آهي، اهو سندن خلوص جو مظهر آهي، زندگي جي چولي ۾ نيڪيءَ جون چتيون هڻندڙ اهي ماڻهو.
کشیدہ کارِ ازل تجھ کو اعتراض کوئی،
کہیں کہیں سے اگر زندگی رفو کرلوں۔