4.22: يونيورسٽي آف ميري لينڊ
اسٽيج تي اچي سڀني کان پهرين مون مهمانن ۽ ميزبانن جي مهرباني مڃي. هيترا دوست ائين ئي گڏ نه ٿا ٿين. اسين سڀ تبديلي چاهيون ٿا. مون پنهنجي ڳالهه شروع ڪندي چيو. ”اسين اهڙي دنيا اڏڻ ٿا گهرون، جنهن ۾ غربت جي لاءِ ڪا به جاءِ نه هجي، جتي انصاف جي عالمگير اصولن جي ڀيروي ڪئي وڃي. ان منزل تائين پهچڻ جا ڪيترائي رستا آهن. انهن مان هڪ رستو مائيڪرو فنانس جو پڻ آهي. اخوت جي ڪهاڻي مائڪرو فنانس جي ان ئي تصور سان لاڳاپيل آهي. اخوت ثابت ڪيو آهي ته مواخات هڪ جيئرو فلسفو آهي. ماڻهو ٻين جي مدد ڪرڻ گهرن ٿا. بنا وياڄ جي قرض ڏيڻ بلڪل ممڪن آهي. ترقي دولت جي ميڙ ميڙان يا هڪ هنڌ گڏ ٿي وڃڻ ۾ نه آهي. غريب ماڻهو ڀروسي جوڳو آهي. مسجد هجي يا چرچ، اُن کي سماجي سرگرمين جو محور بنائي سگهجي ٿو. ماڻهو رضاڪاريت جي جذبي سان سرشار آهن ۽ ڪاميابي رڳو مالي مدد جي ڪري ئي ممڪن نه آهي. اهو سمورو ڪم پنهنجي جاءِ تي اهميت جو حامل آهي، پر اخوت جو ڪارنامو اهو آهي ته ان غريبن کي ڀروسو ڏنو آهي ته هو غربت جي خلاف ويڙهه ۾ اڪيلا نه آهن ۽ ڪجهه ماڻهو ساڻن گڏ بيٺل آهن. غربت دولت کان محروميءِ جو نالو نه آهي. غربت اڪيلي رهجي وڃڻ جو نالو آهي. انسان اُن مهل غريب هوندو آهي، جڏهن سندس ڪو دوست يار نه هجي. هي دنيا سماجي ۽ معاشي ناانصافي جو ڳڙهه بنجي چڪي آهي. هڪ همراه وٽ پنجاهه بلين ڊالر آهن ته ٻي وٽ هڪ ڊالر به نه آهي... ڪو به سٺو سماج اهڙي ننڍ وڏائي جو تصور به ڪري نٿو سگهي. اسين اهڙي دنيا تي يقين نٿا رکون، جنهن ۾ ڪنهن ٻارڙي کي اسڪول جو رستو ئي نه ملي؛ جتي سندس مائٽ دوا جي لاءِ تڙپندا رهن، جتي مٿن انصاف جو هر دروازو پوريو وڃي. جتي ماڻهن وٽ ڪا به اميد باقي نه بچي. اخوت جو ٻيو اعزاز اهو آهي ته ان اداري وٺندڙن کي ڏيندڙ بنايو آهي. انهن پاران قرض جي سؤ سيڪڙو واپسي به ته وري عطين جو ڏيڻ پڻ. اسان اهي خواب ڪنهن ٻي هنڌان نه ورتا آهن، پر اسان اهو خواب پنهنجي روايتن جي ڇانوَ ۾ ويهي ڏٺو آهي. سان ايندڙ وقت جون ڳالهيون حضرت محمد مصطفيٰصه جي نقش قدم تي هلي ڳولهيون آهن.
ويهن منٽن جي اها ڳالهه ٻولهه اخوت جي مڪمل ڪهاڻي هئي. سوال ۽ جواب ٿيا، حيرت، خوشي ۽ اطمينان جو اظهار ڪيو ويو. ميري لينڊ يونيورسٽيءَ ۾ اهڙيون تقريبون بنهه گهٽ ٿينديون آهن. طفيل ڀائي، قدير، امتياز، ثمن، وليد ۽ ريحان اسين سڀ ڪيتري ئي دير تائين ماڻهن جي محويت ۽ دلچسپي تي ڳالهائيندا رهياسين. اهو خواب هاڻ اسان جو نه پر هنن جو خواب هو. هال خالي ٿيڻ لڳو، جيڪڏهن ماڻهو اهو طئي ڪري وٺي ته کين مواخات موجب زندگي گهارڻي آهي ته ڇا کين ڪو روڪي سگهي ٿو؟. موڪلائيندڙ آخري شخص هندستاني نسل جو نصيرالدين هو. هن اها ڳالهه چئي ۽ ڏاڍي گرمجوشيءَ سان موڪلايو. هن جي اکين ۾ چمڪ هئي ”منهنجي ان سوال تي ويچارجو... اهو سوال اوهان کان وڌيڪ اوهان جي ديس واسين جي لاءِ آهي.“ سيد نصيرالدين زور ڏيئي اها ڳالهه چئي ۽ منهنجي هٿ کي ڇڏي ڏنائين. آئون گهڻي دير تائين انهن لفظن ۾ گم رهيس. جيڪڏهن ماڻهو فيصلو ڪري وٺن ته کين مواخات جي اصول موجب زندگي گهارڻي آهي ته ڇا کين ڪو روڪي سگهي ٿو. نصيرالدين جي انهن لفظن جي گونج وڌڻ لڳي.