سفرناما

اخوت جو سفر

هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو.
Title Cover of book اخوت جو سفر

2.14: واپاري برادري: اسين پنهنجي منزل جا دڳ چٽيون ٿا.

اڄ لاس اينجلس جي هڪ خوبصورت ڪلب ۾ مانجهاندي جو بندوبست هو. پنجويهن جي لڳ ڀڳ مزمان به دعوتيل هئا. اعزاز منهنجي جاڳڻ کان اڳ ئي آفيس وڃي چڪو هو. هڪ اڻ پرڻيل شخص جي گهر ۾ ناشتو ٺاهڻون هجي ۽ اهو به مون جهڙي اڻ ڄاڻ کي ته جنهن ڏکيائي مان گذرڻون پوندو، ان جو اوهين اندازو لڳائي سگهو ٿا. کير ڪٿي آهي؟ پتي ڪٿي آهي؟ جام، ٽوش، ماکي، ٽوسٽر، چلهه، اهي سڀ شيون گهڻي ڳولا کان پوءِ ملڻ شروع ٿي ويون ۽ اهو ناشتو جيڪو روزانو پنجن منٽن ۾ تيار ٿي ويندو هو، سو اڌ ڪلاڪ ۾ ٺهي سگهيو. آئون پڪ سان ته چئي نٿو سگهان ته اهو ڪهڙو بيدو هو، پر فرائي ۽ آمليٽ جو امتزاج هو. جيڪي ماڻهو گهر جو قدر نٿا ڪن، انهن کي ڪڏهن ڪڏهن اهڙي سفر تي ضرور نڪرڻ گهرجي، جنهن ۾ هنڌ بسترو، ناشتو ۽ ماني ٽڪي پاڻ ئي تيار ڪرڻي پوي. ٻنپهرن ڌاري قونصليٽ جي گاڏي پهچي ويئي، ۽ اسان کي ايل.اي. ڊائون ٽائون جي اُن ڪلب ۾ پهچڻ ۾ دير نه لڳي. مانجهاندي ۾ پاڪستاني ڪونسل جنرل رفت مسعود کانسواءِ پاڪستاني واپاري برادري جا نمائندا همراهه موجود هئا. اعزاز گڏجاڻي جي شروع ۾ ئي ٻڌايو ته آمريڪا ۽ پاڪستان واپار جي ميدان ۾ اهم ساٿي آهن. پاڪستان جي ٻاويهه سيڪڙو برآمدات آمريڪا کي وڃي ٿي. ان ۾ ٽيڪسٽائل، قالين، دوائون، سرجري جو سامان، راندين جو سامان، چمڙي جي مصنوعات، زيور ۽ کاڌي پيتي جون شيون شامل آهن. 1999ع ۾ باهمي واپار جو ڪاٿو ٻه بلين ڊالر هو، جيڪو هاڻ وڌي وڃي ساڍا ڇهه بلين ڊالرن جي ويجهو پهتو آهي. اهو سڀ حڪومت جو نه پر انهن ماڻهن جي محنت جو ڦل هو، جيڪي ان گڏجاڻي ۾ شريڪ هئا. اعزاز جو چوڻ هو ته حڪومتن جا باهمي لاڳاپا ڪيترين ئي هيٺ مٿاهين جو شڪار ٿي سگهن ٿا. ڪامياب واپار جي گهرج اها آهي ته اسين عوامي سطح تي پڻ لڳ لاڳاپا قائم ڪريون. آمريڪا ۽ دنيا جي ٻين ڪيترن ئي ملڪن جي وچ ۾ واپاري لاڳاپن ۾ واڌاري ۾ آمريڪا آباد انهن ملڪن جي رهاڪن جو وڏو هٿ آهي. ميڪسيڪو ۽ ڪوريا ان جا جيئرا مثال آهن. پاڪستاني واپاري به جيڪڏهن چاهين ته ان سلسلي ۾ اهم ڪردار ادا ڪري سگهن ٿا. عوامي ۽ ڪاروباري سطح تي ٿيندڙ رابطا وڏي پئماني تي معاشي لاڳاپي ۽ واپار کي وڌائي سگهن ٿا. گڏجاڻي ۾ موجود سڀئي واپاري ڪروڙ پتي ماڻهن جي فهرست ۾ ڳڻبا هئا. انهن جا ڪاروبار پاڪستان ۽ آمريڪا ٻنهي هنڌن تي هزارين ڪٽنبن کي روزگار مهيا ڪري رهيا هئا. انهن جي به دلي خواهش هئي ته اُن واپار کي وڌائڻ ۾ هو پنهنجو ڪردار ادا ڪن. ڏکي بين الاقوامي صورتحال جي باوجود به هو پُراميد هئا. شڪايت رڳو اها هئي ته حڪومت جو ان پاسي ڌيان ڪونهي. غربت جي خاتمي ۽ خوشحاليءَ جي سفر ۾ حڪومت کان وڌيڪ اهم ڪردار واپارين جو آهي، پر اسان واپاري برادري کي ڪوبه مقام نه ڏنو آهي. اسين اڃا سوڌي هڪ قبائلي ۽ جاگيردار سماج جي عذاب کان ٻاهر نڪري نه سگهيا آهيون.
اعزاز جي رٿن ۽ ان جي نتيجي ۾ ٿيندڙ بحث ۽ مباحثي کانپوءِ ڪونسل جنرل مونکي ڳالهائڻ جي دعوت ڏني. هن اخوت جو ذڪر ڏاڍن سٺن لفظن ۾ ڪيو. مون سندس خصوصي ٿورو مڃڻ کانپوءِ ويهن منٽن تائين ڳالهايو ۽ باقي وقت سوالن ۽ جوابن جي لاءِ ڇڏيم. اهي سڀ همراهه ننڍن قرضن جي تصور کان چڱي طرح واقف هئا. هنن ”گرامين بئنڪ“ جي باري ۾ به ٻڌو هو. ڪيترا ته پاڪستان ۾ مائيڪرو فنانس بئنڪن جي ڪارڪردگي کان واقف هئا، هنن جا سوال ڪافي اهم ۽ وقتائتا هئا. هڪ ڄڻي پڇيو ته ڏهن پنڌرهن هزارن جي رقم مان ڀلا ڇا ٿو ٿي سگهي، ڇا اهي ڏوڪڙ ڪنهن ڪاروبار جي لاءِ مناسب آهن. مون وراڻيو، بظاهر ته اها رقم گهٽ ٿي لڳي، پر جڏهن ان رقم ۾ انسان جي محنت به شامل ٿي وڃي ٿي ته پوءِ اها گهٽ نٿي رهي. آئون اهڙن ڪيترن ئي ماڻهن کي سڃاڻان ٿو، جن سائيڪل تي ڪپڙو رکي وڪيو ۽ پوءِ هڪ ڏينهن ٽيڪسٽائل ملن جا مالڪ بنجي ويا. اوهين پاڻ ڪاروبار ڪريو ٿا، اوهان کان وڌيڪ ٻيو ڪير ڄاڻندو هوندو ته موڙيءَ کانسواءِ اڳتي وڌڻ جا موقعا نٿا ملن. اسان جو مقصد اهو ئي موقعو فراهم ڪرڻ آهي. پهرين سهارو بنجڻون آهي جيڪو ڪشڪول کان بي نياز بنائي ڇڏي. ڪجهه ماڻهن مختصر وقت ۾ پنهنجا پنهنجا تجربا ٻڌايا. جاويد لوڌي پنهنجي هڪ اداري ’نور فائونديشن‘ جي باري ۾ ٻڌايو ته اهو ڪيئن نه سنڌ جي ڳوٺن ۾ شمسي توانائي عام ڪري رهيو آهي. نور فائونديشن پنهنجي نالي جو پرتوو آهي. اها هيستائين هزارين گهراڻن کي بلب ڏيئي چڪي آهي. اونداهين راهن ۾ روشني پکيڙڻ ڪنهن هڪ شخص جي وس جي ڳالهه نه آهي. مانجهاندو به هلندو رهيو ۽ ڳالهيون به ٿينديون رهيون. ٻه سؤ سال اڳ جڏهن يورپي واپاري ڪيلي فورنيا آيا ته ائين ئي مٿو مٿي سان ڏيئي ويٺا هوندا. ڪنهن وڻ جي هيٺان، ڪنهن ماٿري ۾، ڪنهن ڪنڌيءَ جي ڀنل واري تي. هي ويهه پنجويهه همراهه به پنهنجا پنهنجا خواب کڻي هتي پهتا. قدرت سندن لاءِ رستا سولا ڪري ڇڏيا. انهن ۾ عزم به آهي ۽ صلاحيت به، پر جنهن شيءِ مون کي سڀني کان وڌيڪ متاثر ڪيو، اها سندن دردمندي هئي. هنن رڳو پنهنجي لاءِ نٿي سوچيو، پر انهن جي سوچن ۾ ٻيا ماڻهو به شامل آهن. اهي ماڻهون جن کي اڃا اُن مقام تي پهچڻو آهي.