5.30: دنيا ڏاڍي وڏي آهي
هر ننڍي وڏي شهر ۾ هڪ آفيس. ايثار ۽ قرباني جو ماحول، ڪيترا ماڻهو پنهنجو ڪاروبار، پاڻڀرائپ ۽ خوشحالي، ڪاروبار جا سٺا طور طريقا، جهالت جو خاتمو، علم جي روشني، صاف سٿرو ماحول، ترقي جا هڪجهڙا موقعا، نظم و ضبط، عورتن محروم طبقن ۽ اقليتن سان يڪجهتي، هڪجهڙو تعليمي نظام، امانت، ديانت، صلح، گداگري جو خاتمو، صحت، صاف پاڻي، بنيادي سهوليتن جي فراهمي ۽ سڀني کان وڌيڪ اخوت يونيورسٽي ۽ اخوت صدقات بئنڪون.
انهن مان ڪي ڪم رياست جا آهن ته ڪجهه وري نجي شعبي جا، پر انهن ڪمن جي تڪميل تڏهن ٿيندي، جڏهن ان ۾ فرد جي شموليت به هجي. ان شموليت جو هڪ رستو مواخات آهي، پنهنجي خوشيءَ سان گڏ ٻين جي خوشي سلهاڙڻ، ترقي جي ماڳ تائين پهچڻ جي لاءِ پهريون ڪردار ادارن جو نه فرد جو آهي. فرد جي رضامندي پهريون شرط آهي. فرد جي تبديلي سماج جي تبديليءَ جو پيش خيمون بنجي ٿي. اخوت ان تبديليءَ جو کُڙڪو آهي. فرد کي اهو احساس ڏيارڻ ته هو پاڻ کي بدلائيندو ته زمانو به بدلجندو ۽ اهو به ٻڌائڻ گهرجي ته هو اڪيلو نه آهي، پر ڪجهه ٻيا ماڻهو به سندس ڀلائيءَ جو سوچين ٿا. جڏهن کيس اها پڪ ٿي ويندي ته پوءِ کيس به وٺڻ کان پوءِ ڏيڻ وارو بنائڻون آهي، ٻين ڪاڻ جيئڻ جو پيغام ڏيڻ. فرد جي تبديلي ۽ پوءِ ان جي ذريعي سماج جي تبديلي ۽ انهن ادارن جو قيام، جيڪي ان تبديليءَ کي اڳتي وڌائين. ادارا ۽ فرد، هڪ ٻه نه، پر سوين، هزارين، لکين، پر اهو ڪم ڪو هڪ ڏينهن ۾ ٿيڻون نه آهي. اهو هڪ پروسيس آهي، ان ڪم جي لاءِ وقت گهربل آهي.
”اوهان هتي بئنڪ جي ڳالهه ڪئي، ڪٿي اهو تضاد ته ڪونهي، بئنڪ ته وياڄ کي اڳيان وڌائي ٿي.“ طارق هوريان هوريان هڪ ٻيو سوال ڪيو. بئنڪ مان منهنجو مطلب هلندڙ بئنڪاري نظام ڪونهي، پر اهو اخوت جيان صدقن جو مستقل فنڊ آهي، جيڪو مالياتي ڊسپلين موجب ڪم ڪري ۽ اهو صدقن کي فقط قرضن حسنه جي لاءِ استعمال ڪري. اوهين ان کي ڪو به نالو ڏيئي سگهو ٿا. اسلامي بئنڪ، صدقات بئنڪ Non-Banking financial institution ڪجهه همراه چون ٿا ته ايترا صدقا ڪيئن گڏ ٿيندا. شايد کين خدا جي ان علان تي ڀروسو ڪونهي. ”آئون وياڄ کي گهٽايان ۽ صدقن کي وڌايان ٿو“ (البقره 276) وياڄ ۽ صدقن جو هڪ ئي هنڌ تذڪرو شايد ان لاءِ آهي ته وياڄ جو خاتمو فقط صدقن سان ئي ممڪن آهي. ڪو بل گيٽس، ڪو هڪ وارن بفٽ، جيڪڏهن اهي ٻه شخص گڏجي هڪ سؤ بلين ڊالر يا ڏهه هزار ارب روپيا عطيو ڪري سگهن ٿا ته پاڪستان جا بل گيٽس ۽ وارن بفٽ ائين ڇو نٿا ڪري سگهن. اهي ٻاويهه گهراڻا جيڪي هاڻ وڌي ڪيترا سؤ بنجي چڪا آهن جن جي واڌو دولت Surplus wealth به ڪيترن هزارن اربن کان ججهي آهي. ڪرس هان چواڻي ”اها دولت سندن ته ڪنهن به ڪم جي ڪونهي، پر ان دولت سان اونداهين وستين جون اونداهيون ڀڄائي سوجهرو ڪري سگهجي ٿو.“
اخوت جي آسمان تي ڪيترائي ڏيئا ٽم ٽم ڪندا نظر اچن ٿا.