1.7 مواخات (ڀائپي) جو سبق ۽ پهريون قرض
اخوت جو سڄو فلسفو، اصول ۽ طريقيڪار، اهو سڀ هڪ وڌڻ جو عمل هو. ان ٻوٽي جيان جنهن تي روز نوان سلا ڦٽن ٿا. ان تصور جو اصل سرچشمون ’مواخات مدينه‘ جي اها عظيم روايت آهي، جنهن جي شروعات چوڏهن سئو سال اڳ اُن وقت ٿي، جڏهن مسلمانن کي مڪي مان وطن بدر ٿيڻو پيو. هجرت جو اهو سفر ۽ تڪليفون سهي، جڏهن ماڻهو مديني پهتا ته هٿين خالي هئا. مديني جا رهاڪو کين پنهنجي گهرن ڏانهن وٺي ويا ۽ چوڻ لڳا ته اسان وٽ جيڪو ڪجهه موجود آهي، اڄ کان ان مان اڌ اوهانجو ۽ اڌ اسان جو. مواخات (ڀائپي/ ڀائيچاري) جو اهو رشتو هڪ شاندار روايت جي شروعات هئي. پر اسان ان کي هڪ واقعو سمجهي تاريخ جي ڪتابن تائين محدود ڪري ڇڏيو. اڄ اسان اخوت جي ذريعي مواخات جو اهو ئي عمل ورجائڻ ٿي چاهيو. اسان جي وس ۾ جيڪڏهن ٻه مانيون آهن ته هڪ يا اڌ ماني ان شخص کي ڏيون، جنهن کان هو محروم آهي، اهو ئي احساس اخوت جي قيام جو بڻياد بنيو. مذهب کان اُڌارو ورتل اهو اصول انهن ماڻهن جي لاءِ به آهي، جيڪي مذهب کان پري آهن. اسين مذهبي آزادي ۽ رواداريءَ جي اصول تي پورو يقين رکون ٿا.
اخوت جي عالمگير فلسفي کي سمجهڻ کانپوءِ اهو سوال اُٿيو ته اخوت جي عملي شڪل ڪهڙي هوندي. گهڻي سوچ ۽ ويچار کانپوءِ اسين ان نتيجي تي پهتاسين ته هڪ حيثيت رکندڙ گهراڻو، ڪنهن ڪمزور ڪٽنب جي ٻن طريقن سان مدد ڪري سگهي ٿو. يا ته اها مدد خيرات جي صورت ۾ ٿي سگهي ٿي يا قرض جي شڪل ۾، خيرات جي نتيجن کان اسين چڱي طرح واقف هئاسين، ان مان بي وسي ۽ بي توقيري جو احساس ٿيو ٿي، تنهنڪري اسان جي چونڊ قرض طرف ويئي. اتان کان اسانجو ’قرض حسن‘ طرف ٿيو، جنهن جو مطلب اهو آهي ته هڪ اهڙو قرض، جنهن تي ڪنهن به نموني وياڄ يا فائدي جو شرط لاڳو نه هجي. اخوت جي شروعاتي قرضن مان هڪ قرض ’رسول پارڪ‘ نالي ڪچي آبادي جي رهاڪو هڪ رنڙ عورت کي مليو. ان عورت جو چوڻ هو ته سندس مڙس جي وفات کانپوءِ گهر جون سڀئي ذميداريون سندس ڪلهن تي آهن، هوءَ انهن ذميدارين کي نباهڻ ٿي چاهي، پر کيس پنڻ جو رستو منظور نه هو. سندس حالتن جي تصديق کانپوءِ کيس ڏهه هزار روپيا ’قرض حسن‘ طور ڏنا ويا. جنهن مان هن سلائي جون ٻه جديد مشنيون ورتيون، ان عورت ۽ سندس ڌيئرن نه ڪشڪول کنيو ۽ نه ئي وري خيرات گهري، بس ڏينهن ۽ رات محنت ڪئي. ايندڙ ڇهن مهينن ۾ ان بهادر عورت انهن مشينن جي آمدني مان پنهنجي گهر جي خرچن جو پورائو ڪيو، هڪ ٻارڙي جي شادي ڪئي ۽ قرض به ادا ڪري ڇڏيو. اهو قرض غربت جي بنجر سرزمين تي مينهن جو پهريون ڦُڙو هو. ان قرض اُن احساس کي اڃا به اونهون ڪري ڇڏيو ته هزارين باعزت گهراڻن جي ائين به مدد ڪري سگهجي ٿي. جهاز پُرسڪون انداز ۾ اڳيان وڌي رهيو هو. اوچتو هڪ جهٽڪو لڳو، شايد ڪو ايئر پاڪٽ هو، ڪيترن جون اکيون، پٽجي ويون، ڪيترائي ماڻهو بي چين ٿيڻ لڳا. غريبن کي ته روزانو اهڙا جهٽڪا لڳندا ٿا رهن، پر هو نه بي چين ٿين ٿا ۽ نه ئي وري هنن جي اک ٿي کلي. اخوت جو هڪ ڪم غفلت مان سجاڳ ڪرڻ به آهي.