2.28: مڪالمو ۽ ترقي جو سفر
غربت جي خاتمي ۽ ترقي جو بنياد مڪالمي تي آهي. مون هنن جي دلچسپي ڏسي وڌيڪ وضاحت ڪئي. رورل سپورٽ پروگرام جي باني شعيب سلطان جو چوڻ آهي ته ’دل جي ڳڙکي مڪالمي سان ئي کلي ٿي. محرومي جي مهر به مڪالمي سان ئي ٽٽي ٿي. ماڻهو پنهنجي پنهنجي دنيا ۾ رهن ٿا ۽ مڪالمو کين هڪ هنڌ وٺي ٿو اچي.‘ شعيب صاحب مڪالمي کي ڊائلاگ چوندو هو. اسان ساڻس گڏ پنجاب رورول سپورٽ پروگرام ۾ اُترين علائقن، گلگت، هنزه ۽ چترال ۾ ڪيترائي ڊائلاگ ٻُڌا. جڏهن اخوت جي شروعات ٿي ته مڪالمي جي عمل کي هڪ حڪمت عملي طور اختيار ڪيو ويو. تبديلي رڳو اها ڪئي ويئي ته اهو مڪالمو مسجد ۾ ٿيڻ لڳو. مسجد شراڪت جو هڪ نئون اُفق هو. ٻه سؤ، چار سؤ، پنج ۽ ست سؤ. جڏهن انهن مڪالمن جو تعداد وڌڻ لڳو ته ڳڻپ ختم ڪئي ويئي. سهپ، تحمل، رواداري ۽ باهمي سهڪار کي اهميت ڏني ويئي. مڪالمو برڪت جو سبب آهي. مڪالمي سان هڪ رشتو جنم ٿو وٺي. هڪ ٻي جي راءِ تائين رسائي ٿئي ٿي. اخوت مسجد ۾ ويهي مڪالمي جو جيڪو رخ متعارف ڪرايو، ان جا ڪيترائي هاڪاري نتيجا سامهون آيا.
مهمانن سڀ ڳالهيون دلچسپيءَ سان ٻُڌيون، مون کي خوشي ٿي ته ڪنهن به وقت جي تنگي جي شڪايت نه ڪئي. هنن اهي سڀ ڳالهيون سمجهڻ ٿي چاهيون. شڪ ۽ شوق پڙهيل لکيل ماڻهن جو خاصو آهي. ان تصويري پريزنٽنيشن کين هڪ قسم جو اطمينان بخشيو. پريزينٽيشن سان گڏ کاڌي پيتي جو سلسلو به جاري رهيو. علي رضا ۽ سندس گهرواريءَ ست رڇي طعام تيار ڪيا هئا. تهه خاني مان نڪري اسين سڀ واپس ڊرائنگ روم ۾ آياسين ۽ چانهه جو اوسيئڙو ٿيڻ لڳو. اسان مان هر شخص ڪنهن نه ڪنهن نيڪي سان لاڳاپيل آهي. هڪ همراهه چيو، ”ڪو اسڪول ڪو يتيم خانو، ڪا اسپتال، گهرج انهي جي آهي ته انهن نيڪين کي گڏ ڪيو وڃي. نيڪيون گڏ ٿيون ته انهن جو اثر وڌي ويندو.“ چانهه جي دوران نعيم ڪوهلي سان ڪچهري هلندي رهي. هن پنهنجي شاعري جا ٻه ڪتاب ڇپرايا آهن. اديبن ۽ شاعرن سان سندس محبت مثال بنجندي پي ويئي. ڪنگ ايڊورڊ جون سندر ساروڻيون. اهي دوست اهي در ۽ ديوارون ۽ پپر جا اهي وڻ، جيڪي هاڻ ڪرندا پيا وڃن. انهن سڀني تي چهڪندڙ پکي هاڻ نڄاڻ ڪٿي هوندا. اسان سڀني گذريل ڏينهن کي ياد ڪيو. هاڻ انهن هنڌن تي اسان کان سٺا ماڻهو رهن ٿا. ڊاڪٽر سائره، سدرا، خالد... جيڪو ڪم اسان ڪيترن ڏينهن کانپوءِ ڪيو، انهن انهي جي شروعات هينئر کان ئي ڪري ڇڏي. آئون نعيم کي ٻڌائيندو رهيس. هن ڪيمڪولين اخوت ڪلب جي نالي سان هڪ تنظيم ٺاهي ۽ اخوت جي ڪم کي اڳتي وڌائڻ لڳو، پروفيسر محمود شوڪت سندس وڏي سرپرستي ڪئي. اهڙين تنظيمن جي شروعات ڪيترين ٻين ادارن ۾ به ٿيڻ لڳِي آهي. ايئن چئجي ته اخوت تي رڳو اسان جو حق ڪونهي، اهو ته اسان جو اجتماعي ورثو آهي. اسان علي رضا کي به ڪنگ ايڊورڊ جي ساروڻين ۾ به شامل ڪرڻ ٿي چاهيو، پر کيس ته مهمانداري کان وانڌڪائي ئي نه هئي.