6.12: ڪراچي
ڪراچي ۾ اخوت جو قيام هڪ پراڻي خواهش هئي. ان خواهش جي پورڻتا لاءِ پهرين وک اُن وقت کڻڻ جو فيصلو ٿيو، جڏهن منهنجي سيد قيصر علي سان ملاقات ٿي. هو چوڏهن سالن تائين لنڊن ۾ هڪ بئنڪ سان لاڳاپيل رهڻ کانپوءِ واپس وطن پهتو ته ڪنهن اهڙي ڪاروبار جي ڳولا ۾ هو، جيڪو وياڄ کان آجو هجي. ڏاڍي ڏکيائيءَ سان کيس پنهنجي مقصد وارو ڪم مليو. سندس خواهش هئي ته هو پنهنجي ڪم سان گڏ ماڻهن جي خدمت به ڪري. اها ئي خواهش هڪ ڏينهن کيس اخوت وٽ لاهور وٺي آئي.
سيد صاحب پنجاهه سالن کانپوءِ هڪ ڀيرو ٻيهر شاگرد بنجي اخوت جو سبق پڙهڻ لڳو ۽ اهو سبق ڪنهن ٻي قسم جو هو. هڪ ماهر بئنڪار تي اهو ڳجهه کلڻ لڳو ته معيشيت جي ڪاميابي وياڄ ۾ نه آهي ۽ اهو به ته ڪاروبار فقط نفعي جي لاءِ نه هوندو آهي. هو گوڏا ڀڃي ويٺو. ذهن تي لکيل پراڻيون لکتون به ڊهڻ لڳيون ۽ هڪ نئين لکڻي لکجڻ لڳي. ان لکت جو عنوان هو. مواخات. سيد قيصر علي ڪراچي جي هڪ بي حد پُٺ تي پيل علائقي لانڍي، ڪورنگي کان اخوت جي لاءِ ڪم جي شروعات ڪئي. فيروز خان سندس ٻانهن ٻيلي ٿيو. ۽ ٿوري ئي عرصي ۾ اڻ ڳڻيا ڪٽنب اخوت سنڌ سان لاڳاپجي ويا. پهرين سيد قيصر علي ۽ فيروز خان اڪيلا هئا. هوريان هوريان ڪجهه ٻيا همراهه به ايندا ويا ۽ قافلو وڌندو ويو. ڪنهن سندن ڌيان ڪورنگي ۾ سمنڊ جي ڪنڌي تي سنڌي ۽ بلوچ مهاڻن جي ڳوٺن ڏانهن ڏياريو. ريڙهي ڳوٺ، خاصخيلي ڳوٺ، علي ڳوٺ، لال ڳوٺ، شير پائو ڪالوني. اُتي تعليم ۽ هنر جي رسائي سان گڏ موڙي به پهچائي ويئي.
سيد قيصر علي ۽ سندس ساٿين سمنڊ جي ڪناري اچي ديرو ڄمايو. مقصد جا موتي اونهي پاڻيءَ ۾ نه پر ڪنڌيءَ جي ڀنل واريءَ ۾ ملندا آهن. سيد قيصر علي ۽ سندس سنگتي هيستائين ٽن هزار گهراڻڻ ۾ ٽن ڪروڙ روپين کان به وڌيڪ رقم قرض طور ورهائي چڪا آهن. ڪجهه ٻيا ماڻهو به اهو ڪم ڪرڻ چاهين ٿا ڪيپٽن حامد، ريحان الله والا، جمعيت پنجابي سوداگران دهلي. پر ڪراچي تمام وڏو شهر آهي. هڪ کان هڪ وڌيڪ سخي دل. هن شهر جي سڃاڻپ بارود نه پر اتفاق آهي. ايثار، سخاوت۽ درياهه دلي. اسان جي خواهش آهي ته اخوت ڪورنگي مان نڪري شهر جي هر ڪنڊ ڪڙڇ ۾ پهچي. سول سروس جو پراڻو رفيق، دردمند ۽ خلوص سان سرشار نذير تُنيو ۽ ڊاڪٽر ذڪي الدين راضي ٿي چڪا آهن. انهن جو اسان ڏانهن لاڙو ئي ڪاميابي جي نويد آهي. هنن جي اڳيان اونداهي بيهي نه سگهندي. هيڏانهن ايس ايم نصير ۽ ملڪ بوستان جو به وعدو آهي. عجب ڪونهي ته هي شهر به اخوت جو شهر بنجي وڃي. هونئن به ان شهر ۾ گهڻائي انهن جي آهي، جيڪي هجرت جي روايت ورجائي هتي پهتا آهن. ڪو دهلي ۽ لکنؤ مان آيو آهي ته ڪو پشاور مان، ڪو لاهور مان ته ڪو گلگت ۽ سنڌ جي ٻين شهرن مان. شايد ئي پاڪستان جو ڪو اهڙو علائقو هجي، جيڪو هت آباد نه هجي. ڪراچي جي هڪ ٻي فرزند سيد ابو عاطف جو چوڻ آهي ته دربار نبيصه ۾ ويهي گهريل ڪا به دعا زيان نٿي وڃي. هو به اُتي ويهي روزانو اها ئي دعا گهرندو آهي. نذير تُنيو، ابو عاطف کانسواءِ نجم الثاقب، نويد ڪامران بلوچ ۽ يونس ڌاڳا به ته آهن. سول سروس جا پراڻا ساٿي! سنڌ جي هڪ ٻي شهر سکر ۾ ته اخوت جو ڪم گهڻو اڳتي وڌي چڪو آهي. اُتي يعقوب شيخ ۽ سندس ساٿي اخوت جي رهنمائي ڪن ٿا. ڪيڊٽ ڪاليج پيٽاري جي پرنسيپال ايس ايم يوسف ۽ آءِ بي اي سکر جي ڊائريڪٽر نثار صديقيءَ کان به چڱائي جي گهڻي اميد اٿئون. اهو سڀ پنهنجي جاءِ تي صحيح، پر دل مان آواز اُڀري ٿو ته ڪراچي آباد ٿيندو ته پاڪستان آباد ٿيندو. ڪو مواخات جو اهو آواز ٻُڌي.