6.4: فائونٽين هائوس
ذهني مريض جي علاج جو اهو ادارو پنجاهه سال اڳ ڊاڪٽر رشيد چوڌريءَ ڪجهه سنگتين سان گڏجي شروع ڪيو هو. ڊاڪٽر رشيد چوڌري ذهني مرضن جو هڪ عظيم معالج هو. هن سائڪاٽري جي نالي کي هڪ نئون دڳ عطا ڪيو. فائونٽين هائوس جي شروعاتي اڏيندڙن ۾ علامه علاؤالدين صديق سابق وائس چانسلر پنجاب يونيورسٽي، ڊاڪٽر محمد اجمل مخدوم سابق وائس چانسلر ۽ پرنسپل گورنمينٽ ڪاليج لاهور، ڊاڪٽر رفعت رشيد، عبدالعلي شيخ، ناليوارو صحافي مجيد الملڪي ۽ حامد مجيد شامل آهن. اهي هڙئي همراهه هاڻ اسان جي وچ ۾ نه آهن. پر انهن جي ياد فائونٽين هائوس جي درو و ديوار تي چٽيل آهن. ڊاڪٽر رشيد چوڌريءَ چاليهن سالن تائين ان اداري جي خدمت ڪئي. سندس لازوال خدمتن جي نتيجي ۾ ان عمارت کي هڪ گهر جو درجو مليو. محبت سان ٽٻٽار هڪ اهڙو گهر، جتي ماڻهو پنهنجو پاڻ کان بي خبر رهن ٿا، جتي ذهني ۽ نفسياتي مريضن جو علاج ٿئي ٿو ۽ علاج کانپوءِ سندن معاشري ۾ واپسي جي عمل جي شروعات ڪئي ويندي آهي. هتي رهندڙ مريضن کي ميمبر ڪيو ويندو آهي. راند روند، وندر ۽ ورونهن، پيشي وراڻي سکيا، مصوري، باغباني، موسيقي ۽ سنگتراشي. اهي اُهي مختلف طريقا آهن. جن جي ذريعي ميمبرن جو علاج ٿيندو آهي. ڊاڪٽر رشيد چوڌريءَ جڏهن 2006ع ۾ وفات ڪئي ته فائونٽين هائوس جو مستقل غير يقيني نظر اچڻ لڳو. پر سندس فرزند ڊاڪٽر هارون رشيد اڳيان وڌي ذميداريون سنڀاليون ۽ ادارو وڌڻ لڳو. ان دوران اجل هڪ ٻيو تير هلايو ۽ هارون رشيد به گذاري ويو. ڊاڪٽر هارون رشيد هن اداري جي لاءِ وڏي محنت ڪئي هئي. هن جي لاڏاڻي کانپوءِ فائونٽين هائوس کي ڏکين حالتن کي منهن ڏيڻو پيو. پر فائونٽين هائوس جي ايگزيڪيوٽو ڪميٽي ٽن ڄڻن تي ٻڌل هڪ مئنيجمينٽ ڪميٽي ٺاهي، جنهن ۾ غياث الدين ۽ ڊاڪٽر عمير رشيد شامل هئا. مونکي اتفاق راءِ سان ان ڪميٽيءَ جو چيئرمن مقرر ڪيو ويو. اهو منهنجي لاءِ هڪ ٻيو اعزاز هو. جڏهن ٽيهه سال اڳ جڏهن فائونٽين هائوس جو بنياد رکيو پي ويو ته آئون ڪنگ ايڊورڊ ميڊيڪل ڪاليج ۾ پڙهندو هوس. مونکي هتي اچڻ جو موقعو ملندو هو ته مونکي چوڌاري ڊاڪٽر رشيد چوڌري ئي نظر ايندو هو. ڪنهن مهل اڏيندڙ، ته ڪنهن مهل مسيحا ته ڪڏهن وري مهربان علاج ڪندڙ. مون سندس نقش قدم تي هلڻ ٿي چاهيو، پر اهو ته منهنجي وهم ۽ گمان ۾ به نه هو ته ڪو هڪ ڏينهن ان عظيم ميراث جي حفاظت به منهنجن ڪلهن تي اچي پوندي. مئنيجمينٽ ڪميٽي جي سامهون هڪ للڪار مالي وسيلن جي کوٽ هئي. فائونٽين هائوس جي اڪائونٽ ۾ رڳو ٽن مهينن جون پگهارون وڃي بچيون هيون. پر ان کان به وڏي للڪار مايوسي جي اها ڪيفيت هئي، جيڪا فائونٽين هائوس جي ڀتين ۽ ڇتين ۾ گهڙي چڪي هئي. ادارا ۽ تحريڪون وسيلن جي کوٽ سبب نه پر بي يقينيءَ سبب ناڪام ٿينديون آهن. نئين انتطاميا کي الله تعاليٰ جيڪا سڀني کان وڏي ڪاميابي عطا ڪئي اُها اِها هئي ته اسان اُن مايوسي کي هڪ هاڪاري سوچ ۾ بدلائي ڇڏيو ۽ ڪجهه ئي مهينن ۾ ڊونرس، ايگزيڪيوٽوز ۽ عام ماڻهن جو ڀروسو موٽي آيو. کين هڪ ڀيرو ٻيهر يقين ٿيڻ لڳو ته هي ”گهر“ سدائين آباد رهندو ۽ هتان جا رهاڪو خوشيون ماڻيندا رهندا. اداري جي معاشي پاڻڀرائپ جي لاءِ هڪ انڊومنٽ فنڊ ٺاهڻ جي گهرج هئي. فنڊ قائم ٿيو ۽ ان ۾ وري اهڙي ته برڪت پئي جو ٻن سالن جي عرصي ۾ اُن ۾ ڏهه ڪروڙ روپيا گڏ ٿي ويا.
فائونٽين هائوس ٻه ڀيرا يتيم ٿيو. هڪ ڀيري جڏهن ڊاڪٽر رشيد چوڌريءَ وفات ڪئي ۽ ٻيو گهمرو تڏهن، جڏهن هارون رشيد هي جهان ڇڏيو. پر اسان جو عزم هو ته هاڻ اهو پنهنجي زندگي ۾ ڪڏهن به يتيم نه ٿئي. هن گهر تي الله جي رحمت آهي ۽ ان رحمت جي ڪري وجود ۾ ايندڙ اهو انڊومنٽ فنڊ ان کي سدائين مالي سگهه بخشيندو رهندو. فائونٽين هائوس جي انتظامي معاملن ۾ اڻ ڳڻيون تبديليون آنديون ويون. انڊومينٽ فنڊ (ISO) سرٽيفيڪٽس، شفاف مالي نظام، بهترين ايڪسٽرنل ۽ انٽرنل (اندرين ۽ ٻاهرين) آڊٽ، هڪ انتهائي اثرائتو انتظامي مينوئل ۽ خدمت جي جذبي سان سرشار اسٽاف. ڊاڪٽر عمران مرتضيٰ، ڊاڪٽر نوميس ۽ سندن سڀئي ساٿي. عثمان رشيد ۽ ساڻس گڏ رضاڪار، جنهن اداري ۾ چئن سون جي لڳ ڀڳ ذهني مريض رهن ٿا ۽ ڪيترو ئي عملو ڪم ٿو ڪري، ان جي تڪليفن جو نبيرو ڪو ڏکيو ڪونهي. ڪيترائي اهڙا ماڻهو آهن. جن پنهنجي محنت جي بدولت نئين سر اڏاوت جي ان ڪوشش کي ڪاميابي جي ڪنڌيءَ سان وڃي لڳايو. پر ٻه نالا غياث الدين، جنهن کي ماڻهو ’بابا جي‘ سڏين ٿا ۽ ٻيو ڊاڪٽر ڪامران شمس. انهن ٻنهي ڄڻن هن اداري کي جيترو وقت ڏنو، اوترو ٻين ڪيترن گڏجي به نه ڏنو هوندو. مڪمل طور تي رضاڪاراڻي جذبي ۽ نمائش جي جذبي کانسواءِ. ڪيترن ئي سماجي ڀلائي جي ادارن سان لاڳاپجڻ کانپوءِ مونکي احساس ٿيو ته سماجي ڀلائي جي ادارن تي ڪٽنبن جو ليبل لڳڻ نه گهرجي. وڏا ادارا سماج جي اجتماعي ڪاوشن جو ڦل هوندا آهن. ڪنهن مخصوص وقت ۾ ڪجهه همراهه ان جي واڌ ويجهه ۾ حصو وٺن ٿا ۽ پوءِ پنهنجو ڪردار ادا ڪري موڪلائي وڃن ٿا. فائونٽين هائوس به ڪيترن ئي دردمند ماڻهن جو گڏيل ورثو آهي. ان جي شان ۽ مان ۽ زندگي ان گڏيل سوچ ۾ لڪل آهي. هيستائين ڪيترن ئي مخير ماڻهن ان اداري جي سرپرستي ڪئي آهي. جن م ملڪ معراج خالد، ڊاڪٽر افضل جاويد، شيخ محمد نعيم، حاجي انعام الاهي اثر، ميان عبدالوحيد، بيگم ناصره جاويد اقبال، جناب ايم.ايم خان، ايس ايم اشفاق، ميڊم ثريا خان، احسان الله وقاص شامل آهن. فائونٽين هائوس سان انهن سڀني صاحبن جو ساٿ ڏينهن ۽ راتين جي قيد کان آزاد آهي. هنن مريضن سار سنڀال کي سدائين پنهنجو ئي ڏک سمجهيو، هنن جي نظر ۾ فائونٽين هائوس هڪ مشن هو، هڪ سڳوري ذميداري ۽ عبادت هئي. ڊاڪٽر هارون رشيد وٽ هڪ ڀيرو هڪ شخص آيو ۽ عطيو ڏيئي ماٺ مٺيءَ ۾ موٽي ويو. ڪيترن ئي ڏينهن کانپوءِ اهو ئي شخص ڪنهن تقريب ۾ نظر آيس ته هو وٽس ويو ۽ چوڻ لڳس. سائين اوهان عطيو ته ڏنو، پر پنهنجي ائڊريس ته نه ڏني ته جيئن اسين رسيد موڪلي سگهون. سندس جواب هو ته ”پروفيسر صاحب! مونکي رسيد ته ملي چڪي آهي.“ جڏهن آئون عطيو ڏيئي گهر موٽيس ته اهو ڏسي حيران ٿي ويس ته منهنجي امڙ جيڪا ڳالهائڻ جي سگهه کان محروم ٿي، ڪيترن ئي مهينن کان بستري تي ليٽيل هئي پنهنجن پوٽن ۽ پوٽين جي وچ ۾ ويهي ڳالهيون ڪري رهي هئي. ڊاڪٽر صاحب هن جذبن جي شدت کان چيو، ”ڀلا ان کان وڏي ٻي رسيد ڪهڙي هوندي ته مون پنهنجي بيمار امڙ جي نالي تي عطيو ڏنو ۽ منهنجي گهر پهچڻ کان اڳ ئي هو صحتياب ٿي چڪي هئي.“
اهو آهي فائونٽين هائوس ۽ ان جي برڪت، پاڪستان ۾ اهڙا تمام گهٽ ادارا آهن. اهڙا ادارا ائين ئي ڪونه ٺهندا آهن. انهن جي لاءِ هڪ دردمند دل ۽ جگر جو رت گهرجي. اوريان مقبول جان هڪ ڀيري چيو هو ته اسان جي ملڪ ۾ هڪ Mcdonald کلي ٿو ۽ پوءِ ڏسندي ئي ڏسندي، ٽن چئن سالن جي اندر گهٽي گهٽي ۾ ميڪڊونالڊ کلي وڃن ٿا، پر فائونٽين هائوس کلڻ کانپوءِ به ڪيترن ئي سالن تائين ٻيو فائونٽين هائوس نٿو جڙي. ڪٿي اسين ڪم نظر ۽ ڪوتاهه بين ته نه آهيون. اوريان مقبول جان جو چوڻ صحيح، پر اسين ان کان اڳ هڪ ٻي فائونٽين هائوس جي رٿابندي ڪري چڪا هئاسين. بڙ جهڙو گهاٽو هڪ ٻيو ڇانورو ڏيندڙ وڻ.