سفرناما

اخوت جو سفر

هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو.
Title Cover of book اخوت جو سفر

1.12: وٺڻ وارا يا ڏيڻ وارا

آئون پنهنجن خيالن ۾ گم هوس ته هڪ خوبصورت آواز اُڀريو، سفر جي پهرين منزل اچڻ واري هئي يعني اسين مانچسٽر پهچي چڪا هئاسين. هتي ٻن ڪلاڪن جو ڊاٻو هو ۽ پوءِ اڳتي اُسهڻو هو. مسافر اٿيا ۽ پنهنجو پنهنجو سامان سهيڙڻ لڳا. حڪم ٿيو ته سڄو جهاز خالي ڪرڻون آهي، مسافرن جي نئين سر جڙتي ٿيندي ۽ جهاز جو پڻ معائنو ٿيندو. پاڪستان مان هلڻ وقت ته احتياط سمجهه ۾ اچي ٿو، پر اڌ سفر کانپوءِ جڙتي جو جواز سمجهه ۾ نه آيو. ڪيترائي ضعيف همراه تڪليف جو شڪار ٿيڻ لڳا، پر ڌارينءَ ملڪ ۾ ڪير هو، جيڪو سندن ڳالهه ٻُڌي ها. ٻه ڪلاڪ ان ئي ڀڄ ڊڪ ۾ گذري ويا ۽ جهاز کي ٻيهر اُڏام جي اجازت ملي. نوان مسافر جلد ئي ماحول جو حصو بنجي ويا. خاطر تواضع جي پڄاڻي ٿي ۽ خاموشي جي ڊگهي چادر ماڻهن کي پنهنجي هنج ۾ وٺڻ لڳي. خيالن جو سلسلو جتي رڪيو هو، اتان کان ٻيهر جڙڻ لڳو. اخوت جو چوٿون اصول وٺڻ وارن کي ڏيڻ وارو بنائڻون هو. قرض وٺندڙ، ڪيئن قرض ڏيندڙ بنجي سگهن ٿا؟ ان حقيقت تائين اسين ان وقت پهتاسين، جڏهن اسان وٽ اهڙا ماڻهون آيا، جن اخوت کان قرض وٺي ڪو ڌنڌو شروع ڪيو هو ۽ چڱي موچاري رقم ڪمائڻ لڳا. هنن وڏي فخر سان اهو ٻڌايو ته هاڻ هنن جا ٻارڙا ماني کائي سگهن ٿا، اسڪول وڃي سگهن ٿا. جڏهن هو اسان کي اهو ٻڌائيندا هئا ته انهن جي اکين ۾ احسانمنديءَ جا لڙڪ ترندا نظر ايندا هئا، هنن جو لهجو احسامندي جي باري ۾ دٻيل نظر ايندو هو. هو اهو چئي اسان کي وڌيڪ حيران ڪري ڇڏيندا هئا ته هو اخوت جو ڊونر بنجڻ ٿا چاهين، سندن چوڻ هو ته اخوت کين پنهنجن پيرن تي بيهڻ جو موقعو ڏنو آهي، تنهنڪري هو به اخوت جي لاءِ ڪجهه ڪرڻ پنهنجو فرض ٿا سمجهن. ائين انهن مان اڪثر ماڻهو ٻه ٻه روپيا ڏيئي ڊونر بنجي ويا. هنن پنهنجي دوڪان يا ريڙهين تي اخوت جي ڊونيشن جو باڪس رکيو ۽ روزانو شام جو ان ۾ چار يا پنج روپيا وجهي ڇڏيندا هئا، کين ڏسي گراهڪن به ان ۾ پنهنجو حصو وجهڻ شروع ڪيو. ائين هر مهيني ان باڪس مان سؤ ٻه سؤ نڪرندا هئا ۽ اهي عطيا اخوت جي ’قرض حسن‘ جي فنڊ جو حصو بنجي ويندا هئا. اها هڪ يقين جوڳي ڳالهه ته نه هئي، پر نيڪيءَ جو جواب رڳو نيڪي نه، پر وڏي نيڪي آهي. اسان اهو اصول اختيار ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. اسين هر Borrower کي اهو پيغام به ڏيڻ لڳاسين ته جيڪڏهن هو چاهي ته فقط هڪ روپيو ڏيئي ڊونر بنجي سگهي ٿو، پر عطيو ڏيڻ شرط ڪونهي، اهو سندس شخصي فيصلو آهي. اسان جو ڪم ته رڳو هرکائڻ ۽ اهو ٻڌائڻ ته ڏيڻ وارو وٺڻ واري کان اُتم آهي. سٺي سماج ۾ وارن جو تعداد وٺڻ وارن کان گهڻو هئڻ گهرجي. ائين اخوت جي منزل هڪ اهڙي سماج جي اڏاوت آهي، جتي ماڻهو ڏيڻ جي لذت کان به آشنا هجن، هو رڳو پنهنجي ڀلي جي لاءِ نه پر ٻين جي ڀلي لاءِ پڻ سوچين.