1.18: مونکي حڪم آهي اَذان لااله ٰ الا الله
ايندڙ ٻه ڏينهن يعني 24 ۽ 25 مارچ هارورڊ يونيورسٽي فورم جي لاءِ مخصوص هئا، جيڪي هارورڊ اچڻ جو اصل سبب هئا. هر ٻن سالن کان پوءِ ٿيندڙ اهو فورم اسلامڪ فنانس کانسواءِ سماجي ۽ معاشي ترقي جهڙن موضوعن جو احاطو ڪندو آهي. هن ڀيري فورم جا ٽي اهم موضوع هئا. اسلامي مالياتي نظام، ننڍن ڪاروبارن جي ترقيءَ ۾ اسلامي مالياتي نظام جو ڪردار ۽ مذهب جي بنياد تي سيڙپ ڪاري ۽ اسان جي ذميداري. ٽيهن ملڪن مان ٽن سون کان به وڌيڪ شرڪت ڪندڙ ۽ پنجاهه مقرر هئا. انهن ۾ ڪيترائي تجربيڪار، ڏاها ۽ ذهين همراه شامل هئا. هن سال جو فورم انتظامن ۽ شرڪت جي حوالي سان به ڀرپور هو. لا-اسڪول جي شانائتي عمارت ۽ دلڪش آڊيٽوريم، ڪو اهڙو ڏينهن ڪونه ٿي گذريو، جنهن اُن آڊيٽوريم ۾ ڏاهپ جي خوشبوءِ نٿي پکيڙي. سڄي دنيا جا ماڻهو ڏاهپ جون ڳنڍيون کولڻ جي لاءِ هتي ايندا هئا.
فورم ۾ گهڻين تڻين تقريرن جو عنوان غربت ئي هو. ٻه ارب ماڻهو غربت ۽ محرومين جو شڪار ڇو آهن؟ انهن جي زندگي ۾ خوشين جا ڏيئا ڪڏهن ٻرندا. سرمائيداري جي نظام جي ڪُک مان جنهن پرماريت جنم ورتو، تنهنجو نبيرو ڪهڙو آهي. ڪيترن ماڻهن جو خيال هو ته اسلام جو مالياتي نظام اُميد جي هڪ ڪرڻي کان گهٽ ڪونهي. معاشي همواري ۽ بربادي جو هاڻ ان کانسواءِ دنيا ۾ ٻيو ڪهڙو رستو بچيو آهي. سوچ جون نيون راهون کلڻ لڳيون. پاڪستان مان مون کانسواءِ اسٽيٽ بئنڪ آف پاڪستان جي نمائندي طور نثار احمد موجود هو. هن اسلامڪ مائيڪروفنانس جي اهميت ۽ ضرورت جي باري ۾ ڳالهايو ۽ پاڪستان جي اهم اسلامي ادارن جو ذڪر ڪيو. ڪانفرنس جي آخري اجلاس جو عنوان هو: Fath based investment and social responsibility ان دلچسپ عنوان تي سڀ کان پهرين ڊاڪٽر عمر اويسيني پنهنجي تحقيق جو تت پيش ڪيو. هن جو چوڻ هو ته عالمي معيشت کي پرماريت جي ڄار مان ڪڍڻ جي لاءِ مذهب جي نقطي نگاهه سان ڏسڻ جي گهرج آهي، رڳو هاڻوڪي مالي گهوٽالي تي تنقيد ڪافي نه آهي، ۽ نه ئي خراب نتيجن تي بحث ۽ مباحثي مان ڪو کڙتيل نڪرندو. ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته ڪو متبادل نبيرو پيش ڪيو وڃي. اهڙو نبيرو، جيڪو دنيا جي معيشيت کي مڪمل طور تي تباهيءَ کان بچائي سگهي، ڪروڙين اربين ماڻهو ڪنهن کان ڇوٽڪاري جي واٽ نهاري رهيا آهن. ڊاڪٽر عمر بي حد مدلل ۽ دلنشين انداز ۾ ڳالهايو. سندس هر ڳالهه دل ۾ لهندي ويئي. ان کانپوءِ مختلف مقررن کي خيالن جو اظهار ڪرڻ جي دعوت ڏني وئي. مونکي اخوت جي باري ۾ ڳالهائڻو هو، مائيڪرو فنانس جي ان عظيم تجربي جو ذڪر ڪرڻو هو، جنهن جو بنياد مواخات (ڀائپي/ڀائيچاري) جي جذبي تي رکيو ويو هو ۽ جيڪو وياجي نظام کان انڪار جو جهنڊو ٿو اُوچو ڪري.
مانوارا صدر
ڀائرو ۽ ڀينرون!
سماجي شعور يا اخلاقي قدرن تي ٻڌل سيڙپ ڪاري هڪ منفرد تصور آهي، اهو تصور فائدي جي حوالي سان اسان جي سامهون ڪجهه نيون راهون ظاهر ڪري ٿو. عام طور تي ”فائدي“ جو تعين مادي فائدن جي حوالي سان ڪيو ويندو آهي، پر منافعي جي اهڙي محدود تشريح انسان کي ملندڙ انعامن جي مڪمل تصوير ڪشي نٿو ڪري سگهي. سماجي ۽ اخلاقي قدرن تي ٻڌل سيڙپڪاريءَ جو مقصد رڳو مادي فائدن جي حاصلات ڪونهي. ٻيئي نظريا ان ڳالهه جي تقاضا ڪن ٿا ته فائدي جي تصور کي وسيع بنيادن تي لاڳو ڪيو وڃي ۽ ان ۾ ڪجهه ٻيا امڪان به شامل هجن. ڪجهه ماڻهن منافعي جي تصور کي زمان ۽ مڪان جي دائري ۾ قيد ڪري رکيو آهي، سندن نظر ۾ ذاتي مفاد جي حاصلات ئي اصل منافعو آهي. اهو تصور تنگ نظريءَ کان سواءِ ٻيو ڪجهه به ڪونهي. فائدي جو مفهوم ڪنهن فرد جي ذاتي زندگي تائين محدود ٿي رهجي وڃي ته ان جي وضاحت سندس مادي وجود جي بنياد تي ئي ٿي سگهندي. يعني منافعو ان شيءِ کي چونداسين، جيڪو ان شخص کي پنهنجي شخصي زندگي جي دوران ئي ملندو رهي يا ان جي ورهاست سندس زندگيءَ تائين محدود هجي، پر اعليٰ اخلاقي قدرن جي تقاضا اها آهي ته منافعو ان شيءِ کي چيو وڃي، جنهن جو فائدو هن دنيا ۾ رهندڙ سڀني ماڻهن کي ملي ۽ ان جي بدولت انسان ۽ فطرت جي وچ ۾ توازن ۽ هم آهنگي به برقرار رهي. ائين ڪندي نه ته ڪنهن فرد کي ۽ نه ئي ان جي پنهنجي حياتي جي عرصي کي حوالو بنايو وڃي. منافعو اهو ته نه اُهي ته انسان جي ساهن جو سلسلو ٽٽندي ئي سلسلو ختم ٿي وڃي ۽ ان جي ادائيگي به ختم ٿيڻ لڳي. ان مفهوم تحت منافع جي وضاحت ۾ نه فقط هن دور، پر ايندڙ سڀني دورن جي انسانن جي مفاد جو احاطو ڪرڻ ضروري آهي.
سماجي ۽ اخلاقي قدرن تي ٻڌل سيڙپڪاري جي تصور جي پويان اهڙا ڪيترائي آفاقي محرڪ ۽ مقصد ڪارفرما آهن، جن تحت فرد کان مٿانهون ٿي، عوام، ماحول ۽ ڪائنات کي هڪجهڙي اهميت ڏني ويندي آهي. پر اخلاقي سيڙپڪاريءَ جو هڪ واڌو پهلو اعليٰ ۽ اُتم درجي جو اجر به آهي، نه ته هن زمين تي ۽ نه ئي وري هن زندگي ۾ حاصل ڪري سگهجي ٿو. اسين ان کي هن دنياوي ۽ مادي زندگي کان مٿانهان به چئي سگهون ٿا. ڪو به اهڙو اقتصادي اصول يا ضابطو جيڪو منافعي ۽ وقت جي مروجه تصور جو پابند هجي. ان واڌو پهلوءَ جي تشريح کان لاچار هوندو آهي. اقتصادي نظرين جي مدد سان جيتوڻيڪ اخلاقي سيڙپڪاري جي گُڻن کي سمجهي سگهجي ٿو، پر ان ڳالهه جو خيال رکڻ ضروري آهي ته ان جي روشني ۾ حقيقت جو فقط جزوي احاطو ئي ممڪن آهي. عقيدي تي ٻڌل قدرن يعني قرباني، سخاوت، بقا، همدردي ، انصاف ۽ ترقيءَ جي حوالي سان هڪ ضروري متبادل حڪمت عملي جي حيثيت رکي ٿي ۽ ان حڪمت عملي جو وڌيڪ گهرائي سان جائزو وٺڻ جي گهرج آهي. هتي آئون اخوت جو مثال پيش ڪرڻ جي موڪل گهرندس. جيڪو منافع جي وسيع تصور کي سامهون رکندي عالمگير ڀائيچاري جو جهنڊو اُڀو ڪري ٿو. اخوت بنا وياڄ جي مائڪرو فنانس جو هڪ اهڙو وسيع ۽ جامع پروگرام آهي، جنهن موجب هيستائين هڪ لک ٽيهه هزار غريب گهراڻن ۾ هڪ ارب ستر ڪروڙ روپيا قرض حسن يا وياڄ کان پاڪ قرض ورهايو ويو آهي. اهي ڪهڙا گُڻ آهن، جيڪي اخوت جي سماجي ۽ اخلاقي سيڙپڪاري جي تناظار ۾ هڪ خصوصي ۽ مناسب مقام عطا ڪن ٿا.
1. سڀني کان وڌيڪ اهو ته اخوت جو تصور تمام مٿانهون ۽ سگهارو آهي. غربت ۾ ڪميءَ جي لاءِ اخوت جي تصور جو بنياد سماجي انصاف، پاڻ ڀرائپ ۽ هڪٻئي سان سهڪار جي اصولن تي رکيو ويو آهي. اخوت مائيڪروفنانس جي روايتي تصور کان گهڻو اڳتي نڪري ويو آهي. اخوت هڪ استعارو آهي، اهو لفظ بذات خود گهري تاريخي ۽ مذهبي مفهوم جو حامل آهي. اهو ڀائيچاري، محبت، واسطي ۽ قربانيءَ جي جذبي جي عڪاسي ٿو ڪري. اهو به ياد رهي ته اهو ڀائيچارو رڳو هڪ عقيدي يا مذهب تائين محدود نه آهي. اهو تصور عالمگير ۽ آفاقي خصوصيت جو حامل ۽ سڄي انسانيت جو احاطو ڪري ٿو. جتي مائڪرو فنانس جا ٻيا ادارا اهو چون ٿا ته اسان جو مقصد فقط ڪاروباري سرگرميون ڪرڻ آهي، اُتي اخوت جي اها دعويٰ آهي ته اها ڀائيچاريءَ تي يقين ٿي رکي. غريب ۽ انتهائي محروم طبقن سان ڀائيچارو، اخوت کي ان ڳالهه تي يقين آهي ته هر انسان کي اهو حق حاصل آهي ته هو پنهنجي روحاني ڇوٽڪاري واسطي، جيڪو رستو چاهي، سو ڀلي اختيا ڪري.
2. اخوت پنهنجن قرضن تي ڪنهن به قسم جو وياڄ نٿي وٺي. اخوت جو اهو طريقو کيس روايتي مائڪروفنانس کان ڌار حيثيت عطا ڪندڙ سڀني کان اهم خاصيت آهي. اسين سمجهون ٿا ته اسان کي غريبن مان گڏ ڏيتي ليتي ڪاروباري اصولن جي بنياد تي نه ڪرڻ گهرجي. اسان کي ٽيهه سيڪڙو يا وڌيڪ وياڄ جي شرح جو بار نه وجهڻ گهرجي. اسان کي سندن ديني عقيدن جي نفي نه ڪرڻ گهرجي. وياڄ کان پاڪ اهي قرض سماجي انصاف ۽ ڪارخير جي انهن ئي اصولن جي عڪاسي ڪن ٿا، جيڪي سماجي ۽ اخلاقي سيڙپڪاريءَ جو اهم خاصو آهن. جيڪي ماڻهو حيثيت جا ڌڻي ۽ وسيلن سان مالا مال آهن، تن کي ترغيب ڏني ٿي وڃي ته هو پنهنجن انهن وسيلن ۾ پنهنجن غريب ۽ ضرورتمند ڀائرن کي به شريڪ رکن، جو اهو ئي انسانيت جو اعليٰ پَد آهي.
3. ٽيو نمايان اصول هي آهي ته اسين پنهنجي سرگرمين جي لاءِ مذهبي هنڌن جي چونڊ ڪندا آهيون. مذهبي هنڌن جي چونڊ ڇو ڪئي ويندي آهي. ان ڪري ته جيئن سماجي ۽ اقتصادي ترقي جي لاءِ ديني ادارن جي ڪردار کي اُجاگر ڪري سگهجي، ائين هيٺيان مقصد به پورا ڪري سگهجن.
خرچن ۾ ڪمي ۽ شفاف طور ۽ طريقو
رابطا ۽ هم آهنگي ۽ تعارف ۾ سولائي
باهمي اعتماد، ذميداري ۽ صاف سٿري ماحول جو واڌارو
غربت جي اخلاقي پهلو جو احاطو ۽ علاج
ان حڪمت عملي جي آڌار تي مذهبن جي وچ ۾ هم آهنگي به وڌي سگهي ٿي، ڇو ته اخوت جي انهن تقريبن ۾ سڀئي ماڻهون يا ته مسجدن ۾ يا وري ديولن ۾ گڏ ٿيندا آهن.
4. چوٿون اصول انسان دوستي ۽ ڀلائي جي جذبي جو واڌارو آهي. روايتي اقتصادي ڏاهپ موجب سخاوت ۽ فراخدلي جو جذبو وسيلن کي گڏ ڪرڻ ۽ سيڙپڪاريءَ ڪرڻ جي حوالي سان هڪ اڻ ٽر ۽ ناقابل اعتبار عنصر جي حيثيت رکي ٿو، جڏهن ته اخوت جو تجربو اُن جي ابتڙ آهي، اخوت جا قرضدار جڏهن هڪ ڀيرو مناسب مالي يا خود مختياري ۽ استحڪام حاصل ڪري ٿا وٺن ته پوءِ هو پاڻ ئي ان ڪارخير ۾ پنهنجو حصو وجهڻ شروع ڪندا آهن، خيرات ۽ سخاوت جو جذبو رڳو مٿئين طبقي تائين محدود نه آهي، جيڪي ماڻهو ڪڏهن پاڻ مدد ۽ ڌيان جو گهرجائو هوندا آهن، اهي هڪ ڏينهن عطيو ڏيندڙن ۾ شامل ٿي ويندا آهن، پر شرط اهو آهي ته سندن عزت ۽ آبرو جو خيال رکيو وڃي ۽ کين فقير نه پر دوست سمجهيو وڃي. وٺندڙن جو ڏيندڙن جي قطار ۾ بيهڻ هڪ يقين نه ايندڙ تبديلي جو لقاءُ آهي.
5. پنجون اصول رضاڪاراڻي جذبي بابت آهي. هڪ حقيقي سماجي ۽ عوامي تنظيم طور اخوت سماج جي هاڪاري پاسن تي مدار رکي ٿي. اها رضاڪاراڻي جذبي کي وڌائي ٿي. اهي رضاڪار ان تحريڪ لاءِ پنهنجو علم، پنهنجي مهارت، توانائي، ۽ وقت سڀ ڪجهه وقف ڪري ڇڏيندا آهن. رضاڪاراڻو جذبو عقيدي تي ٻڌل ۽ سماجي سيڙپڪاريءَ جي هڪ پهلو يا جز جي حيثيت رکي ٿو. اخوت جي حقيقي ڪاميابي جو تعين انگن اکرن سان نٿو ڪري سگهجي، ڇو ته نسل جي واڌ ويجهه بذات خود نه ڪاميابي جي اڪيلي علامت آهي، ۽ نه ئي وري سماجي ۽ اقتصادي ترقي جو ڪو ماڻ يا ماپو چئي سگهجي ٿو. حقيقي معنيٰ ۾ ڪاميابي جو واسطو تبديلي يعني هڪ تمام گهڻي هاڪاري، با معنيٰ ۽ دائمي تبديليءَ سان ٿئي ٿو. ان دائمي چرپر/تبديلي لاءِ جاکوڙيندڙ ڪيترين ئي تنظيمن جيان اخوت به ترقي جي عمل کي وڌائڻ جي لاءِ عقيدن تي ٻڌل قدرن جي سگهه ۽ حيات آفريني تي يقين رکي ٿي. اُن سان گڏ ئي اهو هڪ اهڙو مرڪز به مهيا ڪري ٿي، جتي مختلف عقيدن سان واسطو رکندڙ سماجي گروهه هڪ ئي جهنڊي هيٺ گڏ ٿي انساني ڀلائي ۽ بهتري جي لاءِ ڪم ڪري سگهن ٿا.
اهي منفرد گُڻ اخوت جي پنهنجي تشريح ڪونهن، پر همدردي، ڀائيچاري ۽ پاڻ ۾ سهڪار جا اهي قدر اهڙا آهن، جيڪي مختلف عقيدن وارن جي سڀني طبقن ۾ موجود آهن ۽ ترقيءَ جو بنياد رکڻ ۽ تبديلي جي عمل کي وڌائڻ ۾ رهبري جو ڪردار ادا ڪن ٿا.
فائدي جي حصول جو روايتي نظريو، جيڪو عالمي اقتصادي نظام جي اڻ ٽٽ حصي جي حيثيت رکي ٿو ۽ رڳو هڪ فرد جي ذاتي مفاد جي چوڌاري گهمي ٿو، مسئلن جو نبيرو ڪونهي. جديد معاشي نظام موجب منافعي جي تصور جي عقلي تشريح ته اها ئي آهي، پر عقيدي ۽ يقين جي دولت جي ذريعي ان ۾ ذميداريءَ جو احساس ۽ فرض شناسي جهڙن ڪارڻن جو روح ڦوڪي، ان کي نه رڳو هڪ نئون رخ ڏيئي سگهجي ٿو، پر اهو وڌيڪ سگهارو به بنائي سگهجي ٿو:
ڀائرو ۽ ڀينرون!
اخلاقي قانونن ۽ قدرن تي ڪنهن هڪ مذهب يا عقيدي جي اجاراداري نه آهي، اهي سڀ عالمي قدر آهن. انهن جو واسطو انساني فطرت سان آهي. اخوت يا ڀائيچارو ته رڳو هڪ مثال آهي. ان تصور تي اسلام جو حق به ايترو ئي آهي، جيترو عيسائين، يهودين ۽ ٻُڌمت جو. ترقي جي جيڪا مثالي شڪل ان تصور جي بنياد تي اُجاگر ڪئي ويئي آهي ته اهي ڪنهن مخصوص عقيدي جي حامل ماڻهن جي خدمت تائين محدود ڪونهي ۽ نه ئي ڪو مخصوص گروهه ان تي فقط پنهنجو ئي حق ڄمائي سگهي ٿو. اخوت جي هڪ ڪاميابي اها به آهي ته ان ۾ مختلف عقيدن سان واسطو رکندڙ ڪيترن ئي فردن ۽ تنظيمن کانسواءِ رياست کي به ان هلچل ۾ شامل ٿيڻ تي راغب ڪيو ويو آهي.
اسان کي اهو نقطو به لازمي طور تي ذهن نشين ڪرڻ گهرجي ته جيڪڏهن عالمي سطح تي موجود معاشي گهوٽالي جي خاتمي جي لاءِ ڪو مناسب نبيرو ڳولڻون آهي ته پوءِ مذهب ۽ اخلاقي قدرن کي ان مثالي نبيري جو اڻ ٽٽ حصو بنجڻو پوندو. هن وقت مسئلو اهو ڪونهي ته عقيدي جي بنياد تي ٿيندڙ سيڙپڪاري جي لاءِ عالمي اقتصادي نظام ۾ موجود خال کي ڪيئن ڀريو وڃي، پر اصل مسئلو اهو آهي ته ان ڳالهه کي ڪيئن يقيني بنائجي ته عقيدي تي ٻڌل قدر گهٽ کان گهٽ وقت ۾ اقتصادي نظام جي نئين شڪل جوڙي سگهن ۽ پوءِ ان کي مڪمل طور تي بدلائڻ جو فرض ادا ڪري سگهن.
پڇاڙيءَ ۾ ان دلچسپ ۽ سمجهه جوڳي بحث کي منظر عام تي آڻڻ تي اوهان سڀني حاضرين کي واڌايون ٿو پيش ڪريان. ڏک، پيڙا ۽ پرماريت سان ڀريل هن دنيا جي ٻي پاسي هڪ سُهائو اُفق اسانجي اوسيئڙي ۾ آهي. اوهان سڀني جي وڏي مهرباني.“
اهو آواز ڪجهه ڌار پي لڳو. ڪن ماڻهن جي نظر ۾ اهو دقيانوسي ۽ ڪن جي نظر ۾ اهو منفرد هو، پر ماڻهن اهي ڳالهيون پوري ڌيان ۽ خاموشيءَ سان ٻُڌيون. گويا اهو آواز سندن دلين مان نڪري رهيو هو. اخوت جو اهو عالمگير تصور، ايثار ۽ قرباني تي ٻڌل هو. جيڪا به شيءِ روايتن کان هٽي ڪري هجي، اها چرپر پيدا ڪري ٿي. اسلامي ملڪن جا عيوضي متاثر ٿيڻ کان سواءِ رهي نه سگهيا. پاڪستاني شاگردن جا منهن خوشي سبب ٻهڪي رهيا هئا. هال ۾ ڪجهه دير تائين تاڙيون وڄنديون رهيون. اها ان عظيم فلسفي جي حقانيت جي مڃتا هئي، جنهن جو نالو مواخات (ڀائپي) آهي، جنهن کي ڀائيچاري يا Brotherhood به چئي سگهجي ٿو. جنهن جي ڪري غريب ۽ هٿين خالي به اڄ ڪامياب زندگي گذارڻ لڳا آهن ۽ سوين سال اڳ هڪ اهڙي سماج جو بنياد پيو، جيڪو قرباني جي جوهر تي ٻڌل هو. سوالن ۽ جوابن جي نشست شروع ٿي. سڀ کان پهرين جيڪو سوال ڪيو ويو، اهو اخوت جي Sustainability جي باري ۾ هو. جيڪڏهن عطيا نه مليا ته ڇا اهو ادارو ڊگهي عرصي تائين قائم رهي سگهندو. اداري جا خرچ ڪيئن هلندا. هي ڪم ڪيئن وڌندو. ڇا قرباني ۽ ايثار ذاتي مفاد کان وڏا جذبا آهن. منهنجي لاءِ اهي سوال نوان نه هئا. گذريل ڏهن سالن کان اسين اهي ئي سوال ٻُڌي رهيا هئاسين. منهنجو جواب هي هو ته اخوت جو وجود ٻن بنيادي مفروضن Assumptions تي اڏيل آهي. پهرينءَ مفروضي موجب هر سماج ۾ ڏيندڙ موجود آهن، اهڙا ماڻهو جيڪي ڏيڻ جي اهميت کي سمجهن ٿا ۽ پنهنجي دولت ۾ ٻين کي شريڪ ڪرڻ جا خواهشمند آهن. اِهي اُهي ماڻهون آهن، جيڪي اُن حڪم تي يقين رکن ٿا ته اوهين تيستائين نيڪي جي واٽ لڀي ئي نٿا سگهو، جيستائين الله جي راهه ۾ اها شيءِ قربان ڪريو، جيڪا اوهان کي سڀني کان وڌيڪ پياري آهي. ٻيو مفروضو اهو آهي ته وٺڻ وارا مدد وٺڻ چاهين ٿا خيرات نه. هو وٺي وري واپس ڪرڻ جي خواهش رکن ٿا، هو غريب ضرور آهن، پر پينو نه آهن. جيستائين اهي ٻئي مفروضا سچ ثابت ٿيندا رهندا، تيستائين اخوت جو ڪم وڌندو رهندو ۽ ان جي Sustainability تي ڪير آڱر به نه کڻندو. ٻيو دليل اهو آهي ته جيڪو ادارو ڪجهه هزارن کان شروع ٿي 25 ملين ڊالرز تائين وڃي پهتو آهي، ان جي Sustainability جي لاءِ اڃا ٻيو ڪهڙو ثبوت گهرجي ۽ پوءِ وري اها ڳالهه جيڪا پهرين ميلڪم هارپر پنهنجي هڪ مضمون ۾ هيئن چئي هئي:
Why a programme which depends on brotherhood, generosity and goodwill should be any “Less Sustainable”, than one which depends on purely financial incentives”?
هي ادارو قائم رهندو، کيس عطيا به ملندا ۽ هن جي ڪم ۾ واڌارو به ايندو. منهنجي جواب ۾ موجود دليل ۽ لهجي ۾ اٽلتا ڪيترن ئي ماڻهن کي خاموش ڪري ڇڏيو.