سفرناما

اخوت جو سفر

هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو.
Title Cover of book اخوت جو سفر

2.19: جيڪڏهن

”جيڪڏهن“ (اگر) جي نالي سان جنگ ۾ ڇپجندڙ اهو ڪالم هڪ معتبر شاهدي آهي. سپال صاحب اهو ڪالم پڙهي چڪو هو، پر ائين کڻي چئجي ته اهو ئي ڪالم ”اخوت“ سان سندس پهرين تعارف جو ڪارڻ بنيو. ”جيڪڏهن“ نالي اها لکڻي هڪ خواهش به آهي ته دعا به. هارون الرشيد لکي ٿو... ”ملڪ ۾ رڳو حڪمران طبقو ئي ڪونهي، جيڪو اهل دل ۽ اهل نظر آهي. اهو جنهن چوڏهن سؤ سال اڳ مديني ۾ برپا ٿيندڙ ”مواخات“ مان پنهنجو ڏيئو ٻاريو. مايوسي ڪفر ۽ اميد ايمان آهي، جاڳو، جاڳي پئو اي منهنجا ديس واسيو. ان جي جاءِ تي ڪو ٻيو هجي ها، ڪهڙو به معزز ۽ معتبر ته آئون اهو گمان ڪريان ها ته غلط بياني نه پيو ڪري ته به خود فريبي ۾ مبتلا ضرور آهي، پر اهو ڊاڪٽر امجد ثاقب هو. سندس ڳالهه پٿر تي ليڪي جيان هوندي آهي، ٻه واڌو ٻه برابر چار جي اکر وانگر. ان هوندي به اهو يقين نه آيو ۽ عرض ڪيم، ”ڊاڪٽر صاحب آخر اهو ڪيئن ٿو ٿي سگهي ته رڳو هڪ تنظيم پنجاهه هزارن تي مشتمل هڪ شهر کي وياڄ کان پاڪ ڪري ڇڏي. ڌيمي، تمام ڌيمي لهجي ۾ ڳالهائيندڙ طبيب جواب ڏنو، ”گهڻو ڪم ته اسين اڳ ۾ ئي ڪري چڪا آهيون. ستن هزار ڪٽنبن تي ٻڌل ان وستي ۾ ئي هزار ضرورت مند ڪٽنب رهن ٿا. انهن مان ٻه هزار ته روزگار تي چڙهي چڪا آهن، صرف هڪ هزار اڃا آهن، انهن لاءِ جيترن ڏوڪڙن جي گهرج آهي، سي اسان وٽ موجود آهن. اسان ته هڪ ٻي شهر جي چونڊ پڻ ڪري ورتي آهي. ڪاٺ جي خوبصورت گهرن وارو شهر چنيوٽ، جنهن ۾ مٽيءَ جي ٿانون ۽ رڌجندڙ کاڌو ”ڪنا“ هڪ تباهه ڪندڙ فيشن جيان راولپنڊي کان ڪراچي تائين پکڙجي چڪو آهي ۽ جنهن جي چار سؤ سال پراڻي مسجد ۾ هن جي تنظيم ”اخوت“ جي آفيس قائم آهي. رات جو ٽين بجي تائين ’شرتپور‘ جي ڪجهه معززين سان خيالن جي ڏي وٺ جاري رهي ته ٽيون شهر ”شرتپور“ هئڻ گهرجي، اتفاق سان ان جي آبادي ”جهانيان“ جيتري آهي، پر تعليم جو تناسب وڌيڪ آهي.
ست سؤ سال ٿيا آهن، ان ئي جهانيان جو حضرت مخدوم جهانيانرحه جهان گشت جي شيخ الاسلام نجم الدين خضريٰءِ جي خدمت ۾ حاضر ٿيو، جو هو هڪ محتاج جي تڪليف تي بي چين هو. هن ملڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو جو همسفري بري بلا آهي، پوءِ وري ٻيهر آيو. ٻڌايو ويو ته مطالعي ۾ رڌل آهي، ٽي ڀيري ڪو ٻيو بهانو، پر نيٺ ڪيستائين. جيل ته پنهنجي جاءِ تان هتي سگهيو ٿي، پر صوفي جڏهن ارادو ڪري ٿو وٺي ته اهو نٿو ٽري. نيٺ بيزار ۽ چڙيل نجم الدين ٻاهر نڪتو ۽ ڪاوڙ مان چيائين، ”آخر عزت نفس به ڪاشيءِ هوندي آهي، بار بار چورايو مائين ته واڌو نه آهيان ته توکي سمجهي وڃ گهرجي ته سفارش ڪرڻ تي راضي نه آهيان، تون ڪهڙو ماڻهو آهين، جيڪو اهڙي توهين جي باوجود به هر هر هليو اچين. جواب ۾ فرمايائين: فقير جي ڪا به هاجت نه آهي، هجي ها ته به ٻي ڪنهن جو دروازو نه کڙڪايان ها. مجبوري اها آهي ته هڪ مسلمان تي ڏکيو وقت آيو آهي، جيستائين هو اُن ڪُن مان نٿو نڪري، تيستائين آئون ان جو هٿ ڇڏي نٿو سگهان. نجم الدين هڪدم ميڻ جيان نرم ٿي ويو. ڪٿي اهو هٺ ۽ وڏائي، جو دل پٿرجي ٿي ويئي هيس، پر هاڻ اُس ۾ ڳرندڙ برف جيان پيرن ۾ اچي ڪريو. معافي گهريائين ۽ عرض ڪيائين: حڪم فرمايو: بادشاهه جي خدمت ۾ ويندس ۽ تيستائين اُٿي نه ايندس، جيستائين عرض نه اگهائبو.
ڊاڪٽر امجد ثاقب مخدوم جهانيان ڪونهي ۽ نه ئي شيخ الاسلام، پر ضد اهڙو ئي اٿس. فولادي عزم ۽ ريشم جي دل اٿس. اٺن سالن کان ان ارادي تي اٽل آهي ته هر اُن شخص کي قرض حسن ڏنو ويندو، جيڪو رزق جي لاءِ پگهر ڳاڙڻ لاءِ تيار آهي. يقين ئي نٿو اچي، پنجاهه ڪروڙ روپيا فقط پنجاهه ڪروڙ روپين سان هيستائين 59 هزار ڪٽنبن کي روزگار تي چاڙهي چڪو آهي. (هيستائين اِها رقم پنج ارب۽ ڪٽنبن جو تعداد ٽي لک ٿي چڪو آهي. الحمدلله) هن سياست جو ڪاروبار ۽ حڪمراني ٻين جي لاءِ ڇڏي ڏني آهي ۽ پاڻ خدا جي خلق جي خدمت ۾ چاڪيءَ جي ڏاند جيان جوٽيل آهي.
ان کا جو کام ہے 09 اہل سیاست جانیں
میرا پیغام محبت ہے، یہاں تک پہنچے
حيرت ٿي ٿئي ۽ يقين ئي نٿو اچي ته جڏهن الله جو بندو ارادو ڪري ٿو وٺي، پڪو ارادو ته ڪهڙو نه معجزو ظاهر ٿو ٿئي. فرد کان جماعت تائين، جماعت کان قافلي تائين، ۽ قافلي کان ڪاروان، پتو نه آهي ته ڪير آهي، جيڪو رستي تان ڪنڊا ميڙيو ڇڏي ۽ هو منزل تائين ائين ڊڪندو ٿو وڃي، ڄڻ ڪنهن لاهياريءِ تان لهندو پيو وڃي. نسخو ڏاڍو سادو آهي. ڊاڪٽر صاحب چوي ٿو ته ”محنت ڪندڙ هٿ تمام گهڻا هئا ۽ خواهش به، پر موڙي نه هئي. جنهن جو حل پاڻ اهو ڳولهيائين ته پهرين پنهنجي کيسي مان پئسا ڪڍجن، ۽ پوءِ دوستن کي راضي ڪجي ته ڏهن هزارن کان وٺي ٽيهن هزار روپين تائين جيترا به ڪنهن کي گهربل هجن، اهي شخصي ضمانت تي بنا وياڄ جي ڏنا وڃن. پوءِ هو سائيڪل جون گاڌيون سبُي يا پي.سي. او کولي، پلاسٽڪ جون چپلون وڪڻي يا فروٽ جو گاڏو لڳائي. لڳ ڀڳ ڏيڊ سؤ ڌنڌا آهن، انهن مان ڪنهن به هڪ جي چونڊ ڪري. گهڻن ۾ سکيا جي گهرج ڪونهي، هڪ اڌ هنر کان ته اڳ ۾ ئي واقف هوندا آهن. جيڪڏهن بندوبست ٿي وڃي ته هڪ وڌيڪ ڪٽنب تي روزگار جا دروازا اُپٽجي سگهن ٿا.
رسول پارڪ لاهور جي اها رنڙ زائفان اڃا تائين ڊاڪٽر صاحب کي ياد آهي، جيڪا اٺ سال اڳ وٽس آئي هئي ۽ اهو چيو هو ته نه خيرات گهرنديس، نه خيرات قبولينديس، نه ڪنهن مٽ مائٽ جو دروازو کڙڪائينديس، زندگي جي بازيءَ ۾ مون پنهنجو ور وڃايو آهي زندگي نه. قرض کپي، پر واپسيءَ جي بنياد تي. کيس ڏهه هزار روپيا ڏنا ويا، هن ان مان جديد سلائيءَ جون ٻه مشينون خريد ڪيون. هن پاڙي جي اسڪول جي ٻارن جون ڊريسون سبڻ جو معاهدو ڪيو. ڇهن مهينن ۾ هن ڌيءَ پرڻائي، قرض موٽايو ۽ هڪ تنگ گهٽيءَ مان نڪري حياتي جي ڪشادي رستي تي هلڻ لڳي، جنهن جي آسمان تي هر رات آشا جا ديپ چمڪندا هئا. جنهن جي اُفق تي هر صبح نين اميدن سان اُڀرندو هو. ’ڏاڍا ڪٺور آهن‘. ڊاڪٽر صاحب چيو، اهل حڪمران ۽ اهل زر ڏاڍا ڪٺور آهن، پر انهن ۾ ڪي اهڙا به دل وارا آهن جو انهن بابت اوهان کي ڇا ٻڌايان.
لاهور جو هڪ پورهيت جولاءِ 2009ع ۾ وٽس آيو ۽ چيائين. اوهان جي مهربانيءَ سان منهنجي زندگي سنوارجي ويئي. ٿورن جي ادائيگي لاءِ نذرانو پيش ڪرڻ جو خواهشمند آهيان ته جيئن ڪنهن ٻي جي زندگي جو بار هلڪو ٿئي، پر ڏکيائي اها آهي ته منهنجي آمدني صفا ٿوري آهي. ڇا ڪريان؟ ڊاڪٽر صاحب چيس؛ روزانو هڪ روپيو ڏيندو ڪر، هو روئي پيو ۽ چيائين هڪ روپيو ڇو؟ ڏهه روپيا ڇونه؟ ڏٻا ٺهرايا ويا جيڪي انهن ريڙهين، گاڏن، مانڊڻين تي رکيا ويا، جيڪي اخوت جي اهتمام سان رزق حلال جي ڏيئن سان روشن ٿيا هئا. پهرين مهيني ۾ سٺ هزار ۽ پوءِ نوي هزار ۽ ٽي مهيني ۾ هڪ لک ڏهه هزار. هاڻ فقط داتا جي نگريءَ مان ماهوار ٽي لک روپيا ماهوار آمدني آهي. ڏيئي مان ڏيئو ٿو ٻري، ڪراچي وارن جو ڊاڪٽر صاحب وڏو مداح آهي. چيائين: ڏسي وٺجو دنيا جي سڀ کان وڏي شهر ۾، شوڪت خانم اسپتال ڏسندي ئي ڏسندي اڏجي ويندي ۽ لاهور کان وڌيڪ ڪامياب ويندي. ڇا ان ئي شهر جي فرزند مولانا عبدالستار ايڌي معرڪو سر نه ڪيو؟ اميد جو هڪ چنڊ اُڀريو ۽ چوڏس چانڊوڪي پکڙجي ويئي. ورق پورو ٿيو ۽ داستان اڃا به باقي آهي. تفصيل تمام گهڻا آهن. خلاصو اهو آهي ته جيڪڏهن ديس واسي خاص طور تي سمنڊ پار پاڪستانين ”اخوت“ نالي هن تنظيم سان سهڪار ۾ واڌارو ڪري ڇڏيو، جنهن جا آفيس خرچ صفا معمولي آهن ۽ قرض جي واپسي جو تناسب 99.8 سيڪڙو آهي ته انشاالله 27 رمضان المبارڪ جي ڏينهن قائم ٿيندڙ هن ملڪ ۾ محتاجيءَ جو ڀوت ويڙهجي سيڙهجي هڪ ڏينهن کيسو ڪتريندڙ جو هٿ وڃي بچندو ۽ کيسي ڪتريندڙ سان منهن ڏيڻ ڪو ڏکيو آهي ڇا؟ پنجاهه ڪروڙ روپين مان جيڪڏهن 59 هزار ڪٽنبن کي روزگار ملي سگهي ٿو ته پنجاهه ارب روپين مان پنجاهه لکن کي ڇو نه؟ اهو خيرات ڏيڻ جو ڪو پروگرام ته ڪونهي. اٿو اي ديس واسيو! پاڪستان ۾ رڳو حڪمران طبقو نه آهي. اهل دل ۽ اهل نظر به آهن. اچو چوڏهن سؤ سال اڳ مديني ۾ پهرين برپا ٿيندڙ ”مواخات“ سان پنهنجا من ۽ ڏيئا روشن ڪريو.“