6.15: چنيوٽ
اها ئي ڪيفيت چناب دريا جي ڪنڌي تي آباد چنيوٽ شهر جي به آهي. هتان جا چنيوٽي شيخ پنهنجو مٽ پاڻ آهن. ڪمائڻ ۾ به ته ورهائڻ ۾ به. پکيءَ جي لاءِ اُڏرڻ ۽ مڇيءَ جي لاءِ ترڻ شايد ڏکيو هجي. پر چنيوٽي شيخن جي لاءِ ڪاروبار ڪرڻ ڏکيو نه آهي. هو اڻويهين ۽ ويهين صدي ۾ ننڍي کنڊ جي وڏن وڏن شهرن ممبئي، ڪلڪتي، دهلي، لاهور، ڪراچي تائين وڃي پهتا. ڪنهن چيو ته ڪاروباري گُر سکڻ جي لاءِ هارورڊ بزنس اسڪول وڃڻ جي ضرورت ئي ڪهڙي آهي، بس ڪجهه ڏيهاڙا چنيوٽ ۾ گذارڻ ئي ڪافي آهن. هن وقت هو لاهور، فيصل آباد ۽ ڪراچي ۾ پنهنجي ڪاروبار جي جوڀن تي آهن. چنيوٽ رڳو ڪاروباري ماڻهن جو شهر نه آهي، پر هتي علم ۽ ادب جا شوقين ۽ فقير به رهن ٿا. پندرهين صدي جو مشهور شخص سعدالله خان جيڪو هندستان جو وزيراعظم ٿيو، هتي جو رهاڪو هو. مغل دور ۾ لاهور جي گورنر نواب وزير خان به هن ئي شهر ۾ جنم ورتو. جعفر قاسمي، ظفر تميمي، نذير مجيد ۽ ’ياد خدا‘ جو ايڊيٽر ڊاڪٽر عزيز علي به هن ئي شهر جي مٽي مان ڦٽا، ’شهر لب درياءِ‘ جي نالي سان منهنجو پهريون ڪتاب، جنهن کي پنجاب سرڪار خوشحال خان خٽڪ ادبي انعام ڏنو، هن ئي شهر جي باري ۾ آهي. آئون هن شهر ۾ پهريون ڀيرو 1990ع ۾ اسسٽنٽ ڪمشنر طور آيس. ان کان پوءِ هن شهر سان پنهنجو ناتو ٽوڙي نه سگهيس. آئون هتي جنهن گهر ۾ رهندو هوس، اتي بڙ جو هڪ پراڻو ۽ گهاٽو وڻ هو، ان وڻ جي هيٺان مونکي گهڻو ڪجهه مليو. بڙ جي ڇانوَ وڏي سخي هوندي آهي. ان ڇانوَ ۾ مولانا جعفر قاسمي سان ڊگهيون ٿيندڙ ملاقاتون اڃا سوڌي دل تي نقش ٿيل آهن. ان ئي وٽ جي هيٺان هاڻوڪي وزير اعظم نواز شريف سان پهرين ملاقات ٿي.
اخوت جو قافلو جڏهن چنيوٽ پهتو ته اتي ٽي سؤ سال جهوني مسجد ۾ آفيس کوڻ جو موقعو مليو. اهو رحمت خداونديءَ جو هڪ ٻيو لقاء هو. هن وقت تائين ان شهر ۾ ڏهن هزار ماڻهن کي قرض ملي چڪا آهن. انهن مان گهڻا تڻا فرنيچر جو ڌنڌو ڪن ٿا. چنيوٽ هنر ۽ فن جو مرڪز آهي. جن کي، هن شهر جي ڪاريگري جي ڪم کي ڏسڻ جي خواهش آهي ته هو هتان جو عمر حيات محل يا چنيوٽ جا مشهور ست تعزيا ڏسن. جتي فن ۽ خون جگر جي پراچين روايت پوري شان سان جڳمڳ ڪندي نظر ٿي اچي. اطهر ڪامران انهن ڏينهن هتان جو ڊپٽي ڪمشنر هو. سندس سرواڻي ۾ شهر واسين سان گڏجي گهڻو ڪم ڪرڻ جو موقعو مليو. ان ۾ عمر حيات محل لئبرري جا قيام سر فهرست آهي. هڪ خوبصورت حويلي ۾ ٺهيل اها لئبرري ڪنهن شاهڪار کان گهٽ نه آهي. پر جيڪا شئي نٿي وسري اها انهن ڪجهه گهراڻن جي مدد هئي، جيڪي وياڄ ڀريندي ڀريندي بربادي جي ويجهو پهچي چڪا هئا. شايد انهن جي ئي دعا اسان کي اخوت طرف وٺي ويئي آهي. عشق جي راهه مٿي اُڀن ڪاون کانسواءِ ٻيا به ڪيترائي زمانا آهن. چنيوٽ جي بيوهه، لاهور جو نابينا حافظ، ڳڙهي شاهوءَ جا جڏڙا ٻارڙا، اخوت ته بس اهڙي ئي ڪنهن نيڪي جو ڦل يا ان رات جي انڌيري ۾ ليلائڻ جو نتيجو آهي، جنهن کي شان ڪريمي موتي سمجهي چونڊي ورتو.