سفرناما

اخوت جو سفر

هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو.
Title Cover of book اخوت جو سفر

4.13: بالٽي مور

واشنگٽن ڊائون ٽائون مان نڪري پاڻ بالٽي مور جو رخ ڪيو. عام حالتن ۾ ته اهو سفر ڪو ايترو ڊگهو ڪونهي، پر رش سبب اسان کي اڍائي ڪلاڪ لڳي ويا. بالٽي مور جي اسلامي مرڪز ۾ گهڙندي ئي ان جي وشالتا ۽ ڪشادگيءَ جو احساس ٿيڻ لڳو. تمام وڏو اڱڻ ۽ پارڪنگ نظر آيا. هتي مسجد اڏڻ کانسواءِ مدرسو، لئبرري، ڊسپينسري ۽ هڪ وڏو هال پڻ اڏيو ويو آهي. ٻين لفظن ۾ مسجد رڳو عبادت گاهه نه آهي. اسلام مسجد جي شڪل ۾ هڪ اهم ديني ۽ سماجي اداري جو بنياد رکيو، پر اسان جي بد قسمت اها آهي ته اسان ان جي افاديت کي پٺتي ڌڪي رڳو پنهنجن گهرن تائين محدود ٿي ويا آهيون. آمريڪا ۾ مسجدن مان سماجي رابطن جي سڳنڌ ٿي اچي. اسان گاڏي پارڪ ڪئي ۽ وڏي دروازي مان مسجد ۾ گهڙياسين، اندرين سونهن سادي پر عبوديت جي بلڪل ذوق واري هئي. اسان جي ميزبان مقبول پٽيل ڪيترن ئي ماڻهن کي ڪوٺيو هو. هونئن به سانجهي جي وقت نمازين جي تعداد ۾ واڌارو ٿي ويندو آهي. اسان کي چوڌاري هر خطي آفريقا، ايشيا، وچ اوڀر ۽ مشرق بعيد جا ماڻهو نظر آيا. دنيا جو اهو ڪهڙو هنڌ آهي، جتي توحيد جو گيت نٿو گُونجي. نماز کانپوءِ امام صاحب ٿوري دير جي لاءِ نمازين کي ترسڻ جي گذارش ڪئي. سڀ کان پهرين منهنجو ۽ ڊاڪٽر قدير جو تعارف ڪرايو ۽ پوءِ مون کي ڳالهائڻ جي دعوت ڏني. اهو هڪ خوبصورت موقعو ۽ ڌارين سر زمين تي ملندڙ هڪ منفرد اعزاز هو. اخوت جو اهو ئي تصور، اها ئي ڪارڪردگي ۽ پوءِ ماڻهن ۾ اها ئي سرهائي ۽ حيرت، ڪجهه ماڻهو مائيڪرو فنانس جي نظام کان واقف هئا، هڪ ٻن گرامين بئنڪ جو نالو به ٻڌو هو، پر انهن کي ان ڳالهه جي خبر نه هئي ته گرامين بئنڪ جي قرض تي وياڄ به ورتو ٿو وڃي، ڪيترن اهو پڇيو ته ڇا اخوت، گرامين بئنڪ جو ئي تسلسل آهي. پاڻ کي وضاحت ڪرڻي پئي ته اخوت جو ماخذ ڀائيچاري جي اسلامي روايت آهي۽ اسان جو طريقو گرامين کان ڌار آهي. ڪيترا جواب ته انهن سوالن ۾ موجود هئا. ماڻهن اهو ڄاڻڻ ٿي چاهيو ته ڇا اهو ڪم وٽن به ٿي سگهي ٿو. مون ٻُڌاين ته اخوت جا دائمي اصول ته سڀني جي لاءِ آهن. اسان ان اداري جي ذريعي ڪا نئين شيءِ ته پيش نه ڪئي آهي. اخوت جو تصور، قرض حسنه جي روايت، وياڄ جي لعنت، مسجد سان رشتو ۽ رضاڪاريت، اهي سڀ ڳالهيون ته الله جي رسول جون آهن، جيڪو غريبن جو سڀني کان وڏو دوست ۽ همدرد هو. بالٽي مور جو اسلامي مرڪز عشق رسول سان معمور نظر آيو. مقبول پٽيل ۽ سندس ساٿين جو ٿورو مڃيو. پاڪستان ۾ ملاقات جو وعدو ٿيو ۽ هٿ ملائي ٻاهر نڪري آياسين. ٻاهر ڪيترائي نوجوان ۽ ٻارڙا نظر آيا جيڪي راند کيڏندي نظر آيا. مسجد کي سماجي تبديلي جو محور بنائي اسين هڪ وڏي تبديلي آڻي سگهون ٿا. مونکي مقبول صاحب جي ڳالهه ياد آئي. شايد اهو ئي ڪارڻ آهي ته آمريڪا ۾ هنڌ هنڌ تي مسجدون آباد پيون ٿين.
بالٽي مور کان قدير جي گهر جو رخ ڪيوسين. سمٿ سونين مال، مارٽن لوٿر ڪنگ، ٿامس جيفرسن، چيري بلاسم جا خوبصورت گل ۽ فنڪا جي آفيس، ڏينهن جي پُڄاڻي اسلامي مرڪز تي ٿي. ٻين لفظن ۾ جتي جي شيءِ هئي اُتي ئي پهتي. ماني کائي ٻي ڏينهن جي پروگرامن جو جائزو ورتو ويو. اهو ڏينهن به بي حد مصروف هو، هڪ نالي واري پاڪستاني ڊاڪٽر محمد اختر، جيڪو واشنگٽن ڪيترين ئي عهدن تي رهيو آهي، ان سان گڏجڻ جي لاءِ آمريڪن يونيورسٽي وڃڻو هو ۽ اُت ڊاڪٽر اڪبر احمد سان ملاقات ۽ پوءِ شام جو وري هڪ ٻي تقريب يعني يونيورسٽي آف ميري لينڊ ۾ ٿيندڙ ڊنر ۾ شرڪت ڪرڻي هئي.