سفرناما

اخوت جو سفر

هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو.
Title Cover of book اخوت جو سفر

1.14: هڪ ٻي ساروڻي

آمريڪن يونيورسٽيءَ ۾ منهنجو پهريون ڏينهن به گهڻو اهم هو. يونيورسٽي جي سير دؤران اسان کي سڀ کان پهرين لئبرري نيو ويو. ان لئبرري ۾ گهڙي انسان دنگ رهجي ٿو وڃي. مون ان لئبرري ۾ مان ڏاڍا سٺا ڪتاب وٺي پڙهيا. سڀني کان پهريون ڪتاب رچرڊنڪسن جي مشهور تصنيف ”ليڊرز“ هو. رچرڊنڪسن، آمريڪا جو مشهور صدر ۽ مشهور سياستدان هو. واٽرگيٽ اسڪينڊل سندس مشهوريءَ کي داغدار ڪري ڇڏيو. پر ليکڪ جي حيثيت سان به هن جي اهميت جو گهٽ ماڻهن کي انڪار هوندو. سندس چوڻ هو ته هو سڄي دنيا گهميو ۽ ڦريو. هن اسي کان به وڌيڪ ملڪن جا دورا ڪيا ۽ انهن دورن جي دوران کيس انهن ملڪن جي سياستي قيادتن سان گڏجڻ ۽ ساڻن ڊگهيون ملاقاتون ڪرڻ جا موقعا مليا. اڳواڻ ڪهڙن گڻن جا حامل هوندا آهن ۽ کين ڪهڙي شيءِ متحرڪ رکي ٿي، انهن جا نقش ايترا چٽا ڇو هوندا آهن ۽ تاريخ انهن جي پويان ڇو هلندي آهي، انهن سڀني ڳالهين جو تجزيو سندس اُن ڪتاب ۾ موجود آهي. سندس چوڻ آهي ته اڳواڻ ته اڻ ڳڻيا آهن، پر انهن اڳواڻن جي عظمت جو تعين ٽن عنصرن سان ٿئي ٿو. وڏو انسان، وڏو ملڪ ۽ ان ملڪ کي درپيش حالتون. انهن عنصرن جي روشنيءَ ۾ هن ويهين صدي جي انهن عظيم اڳواڻن جو مطالعو ڪيو، جن سان هو گڏيو ۽ پوءِ انهن تي هن نهايت اثرائتا ۽ جاندار خاڪا لکيا. انهن اڳواڻن جي سوچ، فڪر، عمل ۽ عادتن جون نهايت دلپذير انداز سان ذڪر ڪيو اٿس. اهي ڪهڙيون شيون آهن، جيڪي کين عام ماڻهن کان مٿانهون ڪن ٿيون. اهو طلسم، اهو شعلو، اها ديوانگي جنهن کي ليڊرشپ چيو ويندو آهي. ان فهرست ۾ ونسٽن چرچل چارلس ڊيگال، ڊگلس ميڪارٿر، ڪونارڊ ايڊينار، خروشچيف ۽ چواين لائي جهڙا ماڻهو شامل آهن. اهو ڪتاب ويهين صديءَ جي سياسي قيادت کي سمجهڻ جي هڪ بهترين ڪوشش آهي. اڳواڻي ڀروسي جو نالو آهي. ڪجهه ماڻهو چون ٿا ته اهو عمل آهي، ڪن جو وري خيال آهي ته اهو اخلاص ۽ قرباني آهي، سچ جي ڳولا آهي، ڪردار جي بُلندي آهي، امانت آهي، ديوانگي ۽ جنون آهي. اقبال جي لفظن ۾ اهو پنهنجي رت جي باهه ۾ سڙي رک ٿيڻ جو نالو آهي. پاڪستان ڪو ننڍو ملڪ نه آهي، آبادي، پکيڙ ۽ وسيلن، هر لحاظ کان اهو هڪ وڏو ملڪ آهي. ان کي پنهنجي تاريخ جي انتهائي ڏکين حالتن مان گذرڻو پيو پوي، پر ڪو به اڳواڻ سامهون نه پيو اچي. نه ڪو چرچل نه ڪو ڊيگال، نه ڪو ميڪارٿر، نه ڪوئي سرسيد، اقبال يا جناح... ڪو ميرڪاروان، ڪو ديده ور، هڪ بي نانءُ خلش ۽ ڏک جو احساس هن سفر سان گڏ گڏ هلي ٿو. منهنجي سيٽ سان گڏ ويٺل همراهه بٽڻ دٻايو، کيس شايد اُڃ لڳي رهي هئي. فضائي ميزبان کيس پاڻيءَ جو هڪ گلاس پيش ڪيو. اُڃ ته مونکي به لڳي رهي هئي، پر ان جي نوعيت ڪجهه ٻي هئي، سوچ پاسو بدلايو ۽ آئون هڪ ڀيرو ٻيهر اخوت ڏانهن موٽڻ لڳس.