سفرناما

اخوت جو سفر

هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو.
Title Cover of book اخوت جو سفر

1.10 ڪندو ياد مون کي هي سارو زمانو

آمريڪا جي منهنجي ٻي اهم ياد ’روزا پارڪس‘ هئي. ٻي آمريڪي عورت، جنهن منهنجي دل تي چَٽ ڇڏيا. اهي چٽ ڪجهه ٻي قسم جا هئا. مظلوم پر بهادر ’روزا پارڪس‘ مونکي ٻڌايو ته احتجاج ڪيئن ڪبو آهي ۽ ظلم جي سامهون سينو ساهڻ جي معنيٰ ڪهڙي آهي. اهي نقش وڌيڪ اونها ۽ هميشه رهڻ وارا آهن. روزاپارڪس آمريڪا جي ناليوارين شخصيتن جي فهرست ۾ شامل آهي. هو بهادري ۽ جرئت جو هڪ مثال آهي. روزا پارڪس جڏهن ظلم جي خلاف جهڪڻ کان نابري واري، ته کيس اها خبر نه هئي ته سندس اهو انڪار انساني تاريخ ۽ انساني حقن جي تاريخ ئي بدلائي ڇڏيندو. ان ڳالهه کي ڪو گهڻو وقت به نه گذريو آهي. اهو ڊسمبر 1955ع جو واقعو آهي. آمريڪا جي جارجيا رياست جي رهاڪو ان ڪاري عورت کي رنگ ۽ نسل جي بنياد تي روزانو توهين وارو رويو برداشت ڪرڻو پوندو هو. ان ڏينهن به هوءَ گهر وڃڻ جي لاءِ هڪ بس ۾ چڙهي ته رستي ۾ ڪرڙيون نظرون سندس پيڇو ڪنديون رهيون. ڇا شڪست ۽ ٺوڪرون ئي سندس ڀاڳ ۾ لکيل آهن. ان بس جا ٻه حصا هئا، هڪ ڳورن جي لاءِ ۽ ٻيو ڪارن جي لاءِ. انهن ٻنهي جي وچ ۾ هڪ ليڪ نڪتل هئي. روزاپارڪس ماٺ ڪري پنهنجي حصي ۾ وڃي ويٺي. ان وقت جي قانون موجب بس ۾ مسافرن جي تعداد وڌڻ جي حالت ۾ ڪارن کي پنهنجون سيٽون ڇڏي اُٿڻو پوندو هو. بس ۾ جڏهن ڳورن مسافرن جو تعداد وڌيو ته ڪنڊيڪٽر جي حڪم تي ٽي ڪارا پنهنجي جاءِ تان اُٿي کڙا ٿيا ۽ انهن سيٽن تي ڳورا ويهي رهيا. هاڻ روزاپارڪس جو وارو هو. ڪنڊيڪٽر ڏانهنس ڏٺو، پر هن اهو حڪم ملڻ جي باوجود به پنهنجي سيٽ ڇڏڻ کان انڪار ڪيو. روز روز جي بي عزتيءَ کيس ڄڻ چريو ڪري ڇڏيو هو. هن ڪاوڙ مان پُڇيو، ”ڇا آئون پنهنجي سيٽ رڳو ان ڪري ڪنهن ٻي کي ڏيان جو اُن جو رنگ ڳورو آهي.“ ڪنڊيڪٽر روزا کي ٻڌايو ته اهو انڪار قانون جي نظر ۾ ڏوهه آهي، ان ڏوهه ۾ کيس گرفتار به ڪري سگهجي ٿو. ”آئون جيل وڃڻ جي لاءِ تيار آهيان، پر ان ظلم جي سامهون جهڪنديس ڪونه.“ پوليس کي گهرايو ويو، روزا گرفتار ٿي. ڪجهه ڏينهن جيل ۽ چوڏهن ڊالرن جي سزا مليس. ان سزا سبب سڄي آمريڪا ۾ ماٺار ڇانئجي ويئي ۽ پوءِ ان سانت مان هڪ مزاحمت جنم ورتو، جيڪا انساني برابري جي تحريڪ جي پيڙهه جو پٿر بنجي ويئي. مارٽن لوٿر ڪنگ ان تحريڪ جو روح روان هو. اها مزاحمت ٽي سؤ ڏينهن تي ڦهليل آهي. ان دوران شهر جو هڪ به ڪارو بس ۾ نه چڙهيو. اهي ماڻهو نسلي متڀيد جي خلاف هلچل جو مهڙيون دستو بنجي چڪا هئا. هڪ ڊگهي آئيني ويڙهه، مظاهرا، مزاحمت، هنگاما، ڪيترائي صبر وارا مرحلا گذرڻ کانپوءِ نيٺ اها جدوجهد ڪاميابيءَ سان پُڄاڻي تي پهتي. بس جي اندر ڇڪيل ليڪ مٽجي ويئي. هاڻ ڪوبه ڪارو پنهنجي سيٽ ڇڏڻ جو پابند نه هو. هڪ ڪمزور عورت جي سامهون ظالماڻون قانون سَٽ سهي نه سگهيو. ”ظلم ايستائين ظلم آهي، جيستائين کيس للڪاريو نه وڃي.“ روزا پارڪس اهو چئي ظلم جي سڄي نفسيات کي پڌرو ڪري ڇڏيو.
روزا پارڪس کي آمريڪا جي سڀ کان وڏي سول ايوارڊ سان نوازيو ويو. ٻن ڊزنن کان به وڌيڪ يونيورسٽين کيس ڊاڪٽريٽ جي اعزازي ڊگري پيش ڪئي. ان مزاحمت ۽ انڪار هيڻن کي هڪ نئون حوصلو بخشيو. انڪار جي اها گهڙي سندس زندگيءَ جي سڀ کان روشن گهڙي هئي. اها گهڙي نه رڳو روزا جي زندگيءَ جي، پر آمريڪي تاريخ جي به روشن گهڙي هئي. مارٽن لوٿر وڏي فخر سان اها ڳالهه چئي. اهڙو ئي هڪ انڪار هڪ ڀيرو پاڪستان ۾ به ٿيو. ان ڏينهن جڏهن ملڪ جي سڀ کان وڏي عدالت جي جج، پرويز مشرف نالي هڪ آمر جو حڪم مڃڻ کان نابري واري. ان جي نتيجي ۾ به هڪ تحريڪ هلي، جنهن جي نتيجي ۾ ڪجهه ماڻهن کي جُهڪڻون پيو. جنهن انڪار ۾ اصلاح هوندي آهي ته اهو انڪار ڪنهن وڏي سچائيءَ جو نقيب هوندو آهي. اسان جي تاريخ جي ريگستان ۾ به جرئت جا گُل موجود آهن.
مون ٻه ڀيرا روزاپارڪس سان ملڻ جي ڪوشش ڪئي... هاڻ هو هن دنيا مان لاڏاڻو ڪري چڪي آهي. سندس جسم مٽي جي مڻن هيٺان دٻيل آهي، پر مِٽيءَ ۾ ملي به هوءَ مٽي نه ٿي آهي. هوءَ احتجاج جي لازوال صدا آهي، جيڪا نسلي متڀيد جي ايوانن ۾ سدائين ٻُرائجندي رهندي.