سفرناما

اخوت جو سفر

هن ڪتاب جي شروعات هارورڊ يونيورسٽيءَ جي هڪ سفر سان ٿئي ٿي. آمريڪا جو هي سفرنامو اصل ۾ اخوت جو ئي سفر آهي. يارهن سالن تي ٻڌل، اخوت جي شروعات، اُن جو فلسفو، اصول، طريقي ڪار، ان جا گُڻ ۽ اوڳُڻ، امڪانن جا نوان اُفق، ائين کڻي چئجي ته اهو سفر در سفر آهي. هڪ اهم سفر، جيڪو هلندي گهمندي ٿيو ۽ ٻيو اهو سفر جيڪو خيالن ۾ ٿيو.
Title Cover of book اخوت جو سفر

1.3 هن ناڻي واڌ نظام کي هاڻ برباد ٿيڻ گهرجي

اها 2000 جي ڳالهه آهي. آئون انهن ڏينهن ’پنجاب رورول سپورٽ پروگرام‘ لاهور ۾ ڪم ڪندو هئس. رورل سپورٽ پروگرام، ڳوٺاڻي ترقي جو اهڙو تصور آهي، جنهن کي ڪيترن ئي ڏاڪن جي محنت کانپوءِ عملي شڪل ملي. ان ڪارنامي جا موڙ جن ماڻهن جي مٿي تي ٻڌڻ گهرجن، انهن ۾ ٻه نالا مٿانهان آهن: اختر حميد خان ۽ شعيب سلطان. انهن جون ڪوششون ۽ ڪاوشون ۽ ان کان اڳ سڄي دنيا ۾ امداد باهميءَ جي هڪ ڊگهي جاکوڙ ان تصور جي شڪل وٺي ظاهر ٿي. پي.آر.ايس. پي. جو هڪ اهم ڪم ننڍن قرضن جو ڏيڻ هو ته جيئن ماڻهو ان جي مدد سان ڪو ڪاروبار ڪري، غربت مان نڪري پنهنجن پيرن تي بيهي سگهن. اهو هڪ غير معمولي ڪم هو ته ماڻهن کي مُوڙي ڏيئي کين چئجي ته وڃو وڃي ڪو ڌنڌو ڌاڙي ڪريو. غربت جي زنجير ايتري سگهاري نه آهي، جيڪا ٽٽي نه سگهي، پر اُن نظام ۾ هڪ خرابي هئي، سا اها ته انهن قرضن تي ويهه سيڪڙي کان به وڌيڪ سروس چارجز وصول ڪئي ويندي هئي. ان سان ملندڙ جلندڙ ڪجهه ٻين پروگرامن ۾ ته سروس چارجز جو سيڪڙو ٽيهن، چاليهن يا پنجاهه کان به وڌيڪ هوندو آهي. ننڍن قرضن جي ڪاميابيءَ جو تمام وڏو رستو آهي. پر سروس چارجز جي ڳري شرح تي ڪيترن ئي ماڻهن کي اعتراض هو. دنيا جي هر اخلاقي نظام ۽ مذهب ۾ وياج جي جنهن سختيءَ سان منع ڪئي ويئي آهي، ان کان ته پاڻ چڱي طرح واقف آهيون. غريبن کي قرض ضرور ملڻ گهرجي ته جيئن هو ڌنڌو ڌاڙي ڪن ۽ غربت جي ڄار مان نڪري سگهن، پر اهو قرض ”قرض حسن“ هجي، ان ۾ مالي مفاد جي بدران ايثار ۽ قرباني جو عنصر هجي. پي.آر.ايس.پي ۾ رهي اهو احساس ٿيو ته دنيا هڪ ظالماڻي معاشي نظام جي تابع آهي. هڪ شاهوڪار همراه قرض کڻي ٿو ته اهو ڏهه يا ٻارهن سيڪڙي وياڄ تي ۽ جي هڪ غريب ماڻهو قرض کڻي ٿو ته ٽيهه يا چاليهه سيڪڙي تي، جيتوڻيڪ شاهوڪار همراهه جو قرض وڌيڪ دولت ٺاهي ٿو ۽ غريب ماڻهو جو قرض کيس ٻه گرهه مَس مهيا ڪري ٿو. هن جو ٻارڙو اسڪول ويندو، مٿي تي ڇت اڏبي، ٻڍڙن مائٽن کي دوا ملندي، ڇا ڪو اهڙو نظام جُڙي نٿو سگهي، جنهن ۾ غربت جي محنت جو ڦل ان جي ئي جهوليءَ ۾ پوي. اسان جي سَپنن جي ساڀيان ڪنهن ٻي جي ڀاڳ ۾ ڇو لکي وڃي ٿي. اخوت ان ئي ڇڪتاڻ جو نتيجو هئي. هڪ اهڙي سماج جي اڏاوت، جنهن ۾ محرومي ۽ پرماريت نه هجي. لالچ، جوف ۽ لوڀ جي جاءِ تي قرباني ۽ ايثار جو جهنڊو جهولي. انهن ئي ڏينهن ”گرامين بئنڪ“ جي باني ڊاڪٽر محمد يونس سان ڳالهين مُهاڙين جو موقعو مليو. ڊاڪٽر يونس جو ڳاڻيٽو انهن ماڻهن ۾ ٿئي ٿو، جيڪي تاريخ جو رخ موڙڻ جي صلاحيت رکن ٿا. مون سندس خدمتن جي مڃتا کانپوءِ سندس ڌيان ننڍن قرضن تي وٺجندڙ سروس چارجز ڏانهن ڏياريو ته کيس اها ڳالهه نه وڻي، سندس چوڻ هو ته جيڪي همراه مائيڪرو فنانس تي سروس چارجز تي اعتراض وارين ٿا، سي مائيڪرو فنانس کي سمجهي نٿا سگهن. جيڪڏهن کين غريبن سان ايتري ئي همدردي آهي ته هو پاڻ ڪو اهڙو نظام جوڙي ڏيکارين، جيڪو وياڄ کان آجو هجي. آئون ادب جي تقاضائن کان واقف هئس، تنهنڪري مُرڪي ماٺ ٿي ويس. البت ان ڳالهه ٻولهه مان هڪ اهڙو نظام جوڙڻ جي ارادي ۾ اڃا به واڌارو ٿيو، جيڪو وياڄ کان پاڪ هجي. ڳولا ۽ جاکوڙ بند ڪڙن کي کولي ٿي. سوچ ويچار شروع ٿي ته رستا کلندا ويا، منزل سولي ٿيندي ويئي. شرط ته رڳو سفر جو آهي.