5.32: وياج نه پر قرض حسن: اوريان مقبول جان
”جنهن ملڪ ۾ هر سال اربين روپيا ننهن کان چوٽيءَ تائين ڪرپشن ۾ ٻُڏل ادارن کي ڏنا ويندا هجن. جتي ڪڏهن بي نظير انڪم سپورٽ، ڪڏهن بيت المال، ته ڪڏهن ڪنهن ٻي اسڪيم تحت اربين روپين جي خيرات ڏني ويندي هجي. جتي سستي روٽي، مفت تعليم ۽ مفت ڪتابن جي نعرن تي لکين روپيا خرچ ڪيا ويندا هجن، پر جيڪڏهن ڪو حڪمرانن کي هڪ صلاح ڏي ته انهن سڀني پئسن کي گڏي بينڪاري جو هڪ اهڙو نظام شروع ڪن، جيڪو قرض حسنه جي بنيادن تي قائم هجي ته سڀني جي نرڙن تي گُهنج پئجيو وڃن. سڀ صلاح ڏيندڙ کي دقيانوسي ۽ پراڻ پسند چوڻ لڳندا آهن. ڀانت ڀانت جا سوال اُٿندا آهن. انهن مهان معاشي تجزيي نگارن ۽ دانشورن کي منهنجي پالڻهار ٽي سال اڳ اهڙو جواب ڏنو جو هنن کي چپ لڳي ويئي. فقط ٽي سال اڳ جي ڳالهه آهي. جڏهن آمريڪا، برطانيا ۽ وياڄ جي ٻل ۽ ناجائز ڌن جي بدولت آباد ٿيندڙ دبئي ائين ٻُڏو، جو اربين ڊالر ائين لڳو ڄڻ سمنڊ جي لهرن ۾ لڙهي ويا. اهي ملڪيتون جن جو ملهه ڪلاڪن جي حساب سان وڌندو هو، تن وڃي تر ورتو ۽ ڪير خريدڻ وارو به نه هو. بئنڪن جي دروازن تي ڪلف لڳي ويا. ان حالت ۾ آمريڪا ۽ برطانيا پنهنجي معيشتن کي پيرن تي بيهارڻ جي لاءِ وياڄ جي سيڪڙي کي گهٽائي ٻُڙي جي برابر آڻي بيهاريو. يعني عملي طور تي وياڄ کي ختم ڪري ڇڏيو ته جيئن سندن معيشيت وڌي ۽ ويجهي. وڏي عرصي کان وياڄ جي بنياد تي هلندڙ معيشت اهو مڃيو ته معيشت کي سگهه ڏيڻي هجي ته وياڄ کي ختم ڪرڻون پوندو. پر اسان جي ڪنهن به سياستدان، معيشت جي ماهر ۽ اقتصادي مامرن جي تجزيي نگار ان چٽي نشانيءَ مان ڪوبه سبق پرائڻ جي ڪوشش نه ڪئي.
اهو سبق اسين ڇو نٿا حاصل ڪريون. اسين جن جي گهرن ۾ قرآن پاڪ ڪنهن صاف سٿري جاءِ تي موجود هجي ٿو ۽ اسان مان ڪيترائي اهڙا هوندا جن قرآن پاڪ جي اها آيت ضرور پڙهي هوندي، جنهن ۾ الله تعاليٰ وياجي ڪاروبار ڪرڻ کي الله ۽ سندس رسولصه جي خلاف جنگ قرار ڏنو آهي...پر اسان جي هر گهٽي گهوٻي، چوڪ ۽ چئواٽي تي الله ۽ رسولصه جي خلاف جنگ جا اعلان ڪندڙ بورڊ جرڪندا نظر اچن ٿا. انهن جا دوڪان کليل آهن ۽ انهن جي خوشنما ترغيبن جا اشتهار ٽي وي ۽ اخبارن جي سونهن بنجندا ٿا رهن. ائين ڇو آهي؟ ڇا ڪنهن سڄي بئنڪاري نظام تي ويچاريو آهي، جنهن کي لنڊن ۾ آيل، انهن يهودي سونارن شروع ڪيو، جن وٽ ماڻهو سون رکندا هئا ۽ هو ان جي عيوض ۾ هڪ رسيد ڏيندا هئا، جنهن تي ماڻهو خريداري ڪندا هئا. پوءِ هيئن ٿيڻ لڳو ته هڪ تولو سون جو رکي ٿورڙا پئسا ڏيڻ کانپوءِ ماڻهو ٻن يا ٽن تولن جي رسيد جاري ڪرائي وٺندا هئا. ائين هڪ اهڙو طبقو وجود ۾ اچي ويو، جن وٽ ماڻهن جي موڙي هئي ۽ هو اها جنهن کي وڻي تنهن کي ڏيندا هئا، جنهن به ڪاروبار ۾ چاهيندا هئا، اها استعمال ڪندا هئا ۽ سون بيشڪ گهٽ هجي، پر جيتريون به چاهيندا هئا، رسيدون جاري ڪري ڇڏيندا هئا. ائين انهن يهودي سونارن برطانيا ۾ ”بئنڪ آف انگلينڊ“ جو بنياد رکيو ۽ هڪ اهڙي سسٽم جي شروعات ڪئي، جنهن موجب لکين ماڻهن جون ٿوريون ٿوريون بچتون، وياڄ جي لالچ ڏيئي گڏ ڪيون وينديون هيون ۽ اهي وري ڪجهه من پسند ماڻهن کي ڏنيون وينديون هيون ۽ هو وري اهي پنهنجي من پسند ڌنڌي ۾ سيڙپ ڪندا هئا. ۽ فائدو ڪمائيندا هئا. نقصان ٿيندو هو ته ڏيوالي نڪري وڃڻ جو اعلان ڪري انهن غريبن جي ميڙي چونڊي هڙپ ڪري ويندا هئا. سڀني کان حيرت ۾ وجهندڙ ڳالهه اها آهي ته ورلڊ بئنڪ ۽ ايشيئن ڊويلپمينٽ بئنڪ هڪ يا ٻه سيڪڙو انتظامي خرچ وٺي ملڪن کي قرض ڏيندا آهن ۽ اسان جا حڪمران وري بهانو اهو ڪندا آهن ته هو وياڄي نظام جي چڪر مان ڪيئن نڪرن.
منهنجي ملڪ جي حڪمران طبقن کي غريبن جي پئسن جي اهڙي ته چُوس پئي آهي جو هن وقت پاڪستان ۾ موجود مڙني بئنڪن کان حڪومت جو قرض ورتل آهي ۽ اهو به مهنگي وياڄ تي. اسين بجيٽ جي کوٽ ته سونارن جي ڪاغذن وانگيان نوٽ ڇاپي پوري ڪندا آهيون، يا وري ماڻهن جي بئنڪن ۾ گڏ ڪيل پئسا هضم ڪري. اسان جي سڄي معيشت انهن پئسن جي چوڌاري گهمي ٿي، جيڪي ماڻهو اهو سمجهي بئنڪن ۾ گڏ ڪندا آهن ته جيئن کين اوکيءَ ويل ڪم اچن. هن وقت بئنڪن جي ان خزاني جو ستر سيڪڙي کان به وڌيڪ حڪومت کي قرض ڏنو ويو آهي ۽ حڪومت انهن بئنڪن کي جيڪو وياڄ ادا پئي ڪري، ان سان انهن بئنڪن جون عاليشان عمارتون، ايئرڪنڊيشنڊ آفيسون، بهترين ڪارون ۽ موجون جاري آهن، لٺيون جهلي ڀولڙو کٽيو کائي فقير،ان ڀولڙي يعني عوام کي ته ڏک سور سهڻ ئي کپن، جو ان اهو تصور ڪري ورتو آهي ته الله جي خزانن ۾ ڪا ڪمي ٿيڻ واري آهي. جو آئيندي جي اوني طور بندوبست ڪري ڇڏجي.
ماڻهو پُڇن ٿا ته اهو بئنڪاري نظام، جيڪو معيشت جو بنياد بنجي چڪو آهي، ٽوڙ ڪهڙو آهي. يارن اسلامي بئنڪاري جي نالي تي ٽوڙ ڪڍڻ جي ڪوشش ڪئي، پر اُتي به اجاري دار بئنڪ اوهان جا پئسا گڏ ڪيا، پوءِ جتي کين وڻيو، اتي سيڙپ ڪيائون ۽ پوءِ ٻڌاين ته هيترو نفعو ۽ هيترو نقصان ٿيو. هاڻ جيڪو سرڪار کي سورهن سيڪڙو وياج تي رقم ڏني پئي وڃي، اهو ڪهڙو اسلامي ڪاروبار آهي. پر اسين خوش آهيون ته اسلام موجب اسان جا پئسا محفوظ آهن. اسلام ان قسم جي واپار ۽ نفعي ۽ نقصان کي پسند نٿو ڪري، جنهن ۾ اوهان کي اها خبر نه هجي ته اوهان جو مال حرام ڪاروبار ۾ لڳي رهيو آهي يا حلال ۾. اسلام وٽ بئنڪ جو جيڪڏهن ڪو تصور ٿي سگهي ٿو ته اهو هڪ اهڙو ادارو آهي، جنهن وٽ هڪ ڊگهي فهرست موجود هجي، جن ۾ سيڙپڪاري ڪري سگهجي. ماڻهو اچن ۽ پنهنجي مرضيءَ جو ادارو چونڊين ۽ خود پنهنجي مرضيءَ سان لڳائين ۽ بئنڪ هڪ نوڪر جيان انهن جي ڏوڪڙن جي سار سنڀال ڪري ۽ انهن کان پگهار وٺي. پر ائين نه سرمائيدار ٿيڻ ڏيندو ۽ نه ئي وري حڪومت، ڇو ته ان ۾ سڀني جون موجون آهن. پئسو ڪنهن ٻي جو ۽ِ کائي وري ڪو ٻيو ۽ اهو وياڄ بئنڪ وارن جي عياشين جو سبب بنجي ٿو. منهنجي پالڻهار وياڄ جي ٽوڙ جي لاءِ فقط هڪ ئي رستو بيان ڪيو آهي قرض حسنه، جنهن ملڪ ۾ هڪ اڪيلو شخص ڊاڪٽر امجد ثاقب ”اخوت“ جي نالي سان گذريل ڪيترن ئي سالن کان قرض حسنه جي اسڪيم هلائي رهيو هجي ۽ غريب ماڻهو کيس پئسا موٽائيندا به هجن ۽ ننڍا ننڍا ڌنڌا ڌاڙيون ڪري پنهنجن پيرن تي به بيهن، اتي جيڪڏهن حڪومت اهو سوال پڇي ته ان نظام کي ڪيئن ختم ڪجي ته حيرت ٿي ٿئي. الله جي نالي تي حاصل ڪيل ملڪ ۾ الله ۽ ان جي رسولصه سان جنگ جا دڪان کليل هجن. دهل وڄائي، ميڊيا تي جنگ جو نغارو وڄي رهيو هجي ۽ توقع اها هجي ته اسان تي رحم ڪيو ويندو، اسان تي الاهي ڏمر نه ايندو. اسين امن ۽ سُک سان زندگي گذاري وٺنداسين.“
اوريان مقبول جي ڪالم هيٺان عامر خاڪواني جو ڪالم پيو هو. اوريان مقبول جي قلم ۾ بغاوت جو درس آهي، پر عامر خاڪواني ”جوئي نغمه خوان“ وانگيان پنهنجو پيغام ٿو ڏي.