5.7: غم جي اونداهي جي رات
مائيڪل چو هڪ ڏاهو ۽ سمجهو انسان آهي، گهڻي سُڌ ٻُڌ رکندڙ، ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۾ سليقو رکندڙ، هو چين ۾ ڄائو، يوراگوئي ۾ پليو نپنو ۽ آمريڪا ۾ اچي آباد ٿيو. هارورڊ بزنس اسڪول هن جي ڄڻ وجود جو هڪ حصو آهي. هو هتي ئي پڙهيو ۽ هاڻ هتي ئي پڙهائي ٿو. ڳالهائڻ ٻولهائڻ جو ماهر، هن جا لفظ دل جو دروازو کڙڪائي ٿا ڇڏن. هو ڳالهين ۾ ڪڏهن به اهو تاثر نه ڏيندو آهي ته ڪو هو اوهان کان وڌيڪ علم ٿو رکي. جڏهن کيس اخوت جي باري ۾ ٻڌايم ته هو مرڪڻ لڳو. ”آئون اوهان جي ويب سائيٽ جو مطالعو ڪري چڪو آهيان. هتي جيترا به ماڻهو آهن، تن بابت ٿورو ڪي گهڻو ڄاڻان ٿو“. هن ليڊرشپ پروگرام ۾ شرڪت ڪندڙن ڏانهن اشارو ڪندي چيو. ”اوهين جيڪڏهن اخوت جي باري ۾ ايترو ڪجهه ڄاڻو ٿا ته پوءِ وڌيڪ ڪهڙي صلاح اٿو.“ مون پچيس ”اوهان ڏاڍو سٺو ڪم ڪيو آهي. نئين رستي تي هلڻ سدائين ڏکيو هوندو آهي. پر اوهان کي اڃا تمام گهڻو اڳي وڃڻون آهي.“ اهو چئي هو خاموش ٿي ويو. مون وڌيڪ پڇيس ته چيائين، ”اوهان هيستائين گهڻن ماڻهن کي قرض جي سهولت ڏيئي چڪا آهيو.“ مون وراڻيو، ”ٻه لک!“ هن وري پڇيو، ”پاڪستان ۾ ڪيترن ماڻهن کي اهڙن قرضن جي گهرج آهي. ”هڪ ڪروڙ. “ وراڻيم هن پڇيو. ”اوهين هڪ ڪروڙ ماڻهن تائين ڪڏهن پهچندا؟“ آئون ٿوري دير جي لاءِ خاموش ٿي ويس. مائيڪل ڏاڍو گهرو ماڻهو آهي. ان سوال جي پويان در اصل هڪ نياپو هو ته انهن هڪ ڪروڙ ماڻهن تائين پهچڻ جي لاءِ اخوت جيڪو رستو اختيار ڪيو آهي، اهو ڏاڍو ڏکيو آهي. ايثار قرباني ۽ ڀائيچارو. يا نصيب. ماڻهن کي مواخات جو درس ڏيڻ کان وڌيڪ سولو آهي ته مائيڪروفنانس کي هڪ ڌنڌو سمجهي وٺو. مارڪيٽ مان پئسا کڻو. وياڄ ۽ سروسز چارجز جو واڌارو ڪريو ۽ غريبن کي ڏيئي ڇڏيو. اوهان کي اوهان جو فائدو ملي ويندو ۽ غريبن جي گهرج به پوري ٿي ويندي. سڄي دنيا ۾ خاص ڪري لاطيني آمريڪا ۾ جيڪي ادارا ستر کان اسي سيڪڙي جي تناسب سان قرض ڏين ٿا، مائيڪل انهن جو سڀني کان وڏو طرفدار آهي. هن جي خواهش آهي ته ترقي جو سڄو سفر اک ڇنڀ ۾ گذري وڃي. سرمائيداري جو شايد اهو ئي الميو آهي ته انسان وقت کان اڳ ۽ گهرج کان گهڻو گهرڻ لڳندو آهي. جڏهن دولت ۽ جُوف جا دروازا کلي ٿا وڃن ته صبر ۽ قناعت جا دروازا بند ٿي ٿا وڃن. آئون مائيڪل چُو کي ڪيئن ٻڌايان ها ته دولت ڪمائڻ خراب نه آهي، پر دولت ڪمائڻ جي لاءِ غلط رستو اختيار ڪرڻ خراب آهي. اسين وياڄ وٺي نٿا سگهون، ڪو به اخلاقي نظام اُن ڳالهه جي موڪل نٿو ڏي. اسان جي لاءِ ايندڙ منزل اها آهي ته ان منزل تائين پهچڻ جي لاءِ رستو به ايترو ئي اهم آهي. پر مائيڪل چيو بحث نه ڪندو آهي. رڳو راءِ ڏيندو آهي. ڪو زور ڀريندو آهي ته مرڪي موضوع بدلائي ڇڏيندو آهي. هو پنهنجي راءِ تي بي حد ديانتداري سان يقين رکي ٿو، منهنجي ڪنن ۾ هن جو سوال گونجي رهيو هو. انهن هڪ ڪروڙ ماڻهن تائين ڪڏهن پهچندا. اوهين هڪ ڪروڙ ماڻهن تائين ڪڏهن پهچندا. رڳو منهنجي لاءِ نه پر سڄي پاڪستان جي لاءِ آهي. هر حڪمران، هر دانشور ۽ صاحب حيثيت جي لاءِ آهي. ڇا غريب اسان جي قومي وجود جو حصو نه آهن. انهن جي غربت جا ٻه ئي حل آهن، يا ته اسين کين سرمائيداريءَ جي رحم ۽ ڪرم تي ڇڏي ڏيون يا وري مواخات جو درس اختيار ڪري وٺون. ڪاروبار يا ايثار. لاپروائپ يا مواخات، فيصلو مائيڪل کي نه پر اسان کي ئي ڪرڻون آهي.