4.11: شفق جو ڳاڙهو رت
In this temple, as in the hearts of the people for whom he saved the union, the memory of Abraham Lincoln is enshrined forever.
مجسمي جي روبرو هڪ چبوترو آهي، جنهن تي بيهي مارٽن لوٿر ڪنگ پنهنجي يادگار تقرير ڪئي هئي. ميموريل جي عين پيرن ۾ هڪ طرف ويٽ نام جي شهيدن جي يادگار اڏي ويئي آهي ۽ ٻي طرف ڪوريا جي جنگ ۽ ٻي مهاڀاري جنگ جا يادگار آهن. ويٽ نام جي شهيدن جو يادگار پٿر جي هڪ وڏي ڀت آهي، جنهن تي انهن اٺونجاهه هزار سپاهين جا نالا اُڪريل آهن، جيڪي تمام پري ويٽنام ۾ وڙهندي ماريا ويا. ڪڏهن ڪڏهن انهن يادگارن جي آسپاس سوين ماڻهو نظر ايندا آهن. ڪو گلن جي ڀيٽا ڪندو آهي ته ڪو دعا ڪندو آهي. ڪو لڙڪن جا نذرانا ڇڏي ويندو آهي. ايندڙ ماڻهو پڪ سان دوست يار ۽ مٽ مائٽ ئي هوندا. انهن جي اکين ۾ اوسيئڙي جا روشن ڏيئا ڪڏهوڪا وسامي چڪا آهن، پر انهن وساميل ڏيئن کي اڃا تائين انهن سوالن جا جواب نه مليا آهن ته ڇا مائرون ٻارڙن کي ان ڪري ڄڻينديون آهن ته انهن کي بارود جي حوالي ڪيو وڃي. اها جنگ انهن سوين جنگين مان هڪ آهي، جيڪا آمريڪا امن عالم جي عظمت جي لاءِ وڙهي... ڇا ان جنگ جو ڪو اخلاقي جواز هو، ڇا ڪنهن به جنگ جو ڪو اخلاقي جواز هجي ٿو. خود آمريڪا ۾ به ڪيترن ئي ماڻهن جنگين جي خلاف آواز اٿاريو، پر اهي آواز وقت جي مقبري ۾ رڳو هڪ گونج ثابت ٿيا. جنگ جي جنون ۾ امن جو هر آواز رڳو پڙاڏو ئي هوندو آهي.
ويهه سال اڳ مونکي شهيدن سان منسوب اها ڀت سٺي لڳي هئي. ان تي لکيل نالا ڪافي دير تائين منهنجي ذهن ۾ جڳمڳائيندا رهيا. اڄ مون اها ڀت ڏٺي ته مونکي پنهنجا شهيد ياد اچڻ لڳا. خيبر کان ڪراچي تائين، گلگت، ڪوئٽا، راولپنڊي کان اسلام آباد تائين. پاڪستان ۾ به مزار قائد تي هڪ اهڙي ڀت بنجڻ گهرجي، جنهن تي انهن بهادر سپاهين جا نالا لکيا وڃن، جيڪي سرحدن جي حفاظت ڪندي ماريا ويا. دهشتگردي جو شڪار ٿيا، جيڪا نه ڄاڻ ڪهڙي ڏوهه جي سزا آهي. گهٽين، گهيڙن کان وٺي مسجدن تائين اسان ڪٿي ڪٿي ملهه ناهي چُڪايو. اها قرباني، اهو شفق جهڙي رت جو رنگ، هڪ شاندار صبح جو امين آهي.