3.1: هزارين سال نرگس پنهنجي بي نوريءَ تي روئي ٿي
شڪاگو ايئر پورٽ، ڊيلٽا ايئر لائن جو آرامده جهاز، آئون شڪاگو کان ڊلس وڃڻ جي لاءِ جهاز ۾ پنهنجي سيٽ سنڀالي چڪو هوس. منهنجي هنج ۾ ليڊرشپ جي موضوع تي هڪ ڪتاب پيو هو. ان ڪتاب ۾ انهن ماڻهن ۽ واقعن جو تذڪرو هو، جن آمريڪا جي ڀاڳ کي بدلائي ڇڏيو. قومن جي تاريخ ائين ته نٿي بدلجي. ان جي پويان قيادت کانسواءِ عمل جو به هڪ داستان هوندو آهي. آمريڪا جي تاريخ ۾ ڪيترائي نازڪ موڙ آيا، پر هر اهم موڙ تي کيس اهڙي قيادت ملندي رهي، جنهن گهري ڏاهپ جو مظاهرو ڪيو. ليکڪ جو چوڻ هو ته ان تدبر ۾ خلوص به هو ته سچائي به.
پوءِ هو ٽن مختلف مثالن سان پنهنجي نقطه نظر جي وضاحت ڪري ٿو. پهريون مثال آمريڪي صدر ابراهام لنڪن جو آهي، ابراهام لنڪن پنهنجي صدارت جي پهرين دور (1864ع-1860ع) ۾ غلامي جي خاتمي جو اعلان ڪري چڪو هو. انهن ڏينهن ڏاکڻيون رياستون غلامي جي حق ۾ هيون، جڏهن ته اُتريون رياستون ان کي ناجائز تصور ڪنديون هيون. لنڪن جي صلاحڪارن جو خيال هو ته جيڪڏهن چونڊون ٻيهر کٽڻيون آهن ته آزاديءَ جي اعلان کي واپس وٺڻ گهرجي. لنڪن ڪيترو ئي عرصو ڇڪتاڻ جو شڪار رهيو، هن سوچيو ته آزادي جو پروانو واپس وٺي چونڊون کٽي ۽ ان کانپوءِ اهو ٻيهر جاري ڪرڻ جي ڪوشش ڪري، پر کيس اهو قدم پنهنجي اصولن جي ابتڙ نظر آيو. هن پنهنجو پاڻ کان سوال پڇيو، ”ڇا غلاميءَ کي جائز قرار ڏيئي سگهجي ٿو؟“ هن جي دل جي اونهائيءَ مان انڪار جي صدا ٻُرائجي ٻاهر نڪتي ۽ نيٺ هن اهو ئي فيصلو ڪيو، جيڪو هڪ باضمير شخص کي ڪرڻ گهرجي ها. هن ڏکڻ جي سامهون هٿيار ڦٽا نه ڪيا ۽ غلامي جي خاتمي جي اعلان کي برقرار رکيو. ان موقعي تي هن هي تاريخي لفظ چيا: I did rather be right than be president وقت ڏٺو ته غلامي جي لعنت جو به خاتمو ٿيو ۽ هو ٻيهر صدر به چونڊيو.
ٻيو مثال: 1940ع ۾ فرينڪلن ڊي روز ويلٽ آمريڪا جو صدر هو. هو ان کان اڳ ٻه ڀيرا صدر بنجي چڪو هو ۽ هاڻ ٽيهر صدر بنجڻ جي خواهش هيس. سندس ساٿين جو چوڻ هو ته آمريڪا کي ٻي مهاڀاري لڙائي ۾ شامل ٿيڻ نه گهرجي. پر روزويلٽ جو خيال مختلف هو. هن چونڊن کان فقط هڪ هفتو اڳ اهو تاريخي اعلان ڪيو، جنهن جي بدولت آمريڪا کي ٻي مهاڀاري جنگ ۾ ڀرپور ڪردار ادا ڪرڻ جو موقعو مليو. روز ويلٽ جوچوڻ هو، ”آئون اهڙي ملڪ جو صدر بنجڻ نٿو گهران، جنهن جو دنيا جي سياست ۾ ڪو ڪردار ئي نه هجي.“
ٽيهن سالن کانپوءِ هڪ ٻيو مرحلو آيو. 1963ع ۾آمريڪا هڪ ڀيرو ٻيهر ورهائجي چڪو هو. جان ايف ڪينيڊي پنهنجي صدارت جي اهم موڙ تي بيٺو هو، هن سياسي حقن جو بل ڪانگريس ۾ پيش ڪرڻ ٿي چاهيو. جيئن ئي اهو بل پيش ٿيو، ڪينيڊي کي ڏاکڻين رياستن جي لکين ووٽر جي مخالفت کي منهن ڏيڻو پيو. سندس ڀاءُ کيس ٻڌايو ته سندس اهو قدم ايندڙ چونڊن ۾ شڪست جو ڪارڻ بڻجي سگهي ٿو. ڪينيڊي مُرڪندي فقط ايترو چيو، ”جيڪڏهن مونکي اصولن جي بنيادن تي شڪست ٿي ته اها اکين تي.“
ڪتاب جي ليکڪ جو چوڻ آهي ته لنڪن، روز ويلٽ ۽ جان ايف ڪينيڊي ڪي غير فاني انسان نه هئا. هو ايترائي چالاڪ ۽ موقعي پرست سياستدان هئا، جيترا سندن ٻيا همعصر سياستدان. انهن ۾ پاڻ پڏائڻ جي به عادت هئي ته اقتدار جي حصول جي سَڌ پڻ. پر ان جي باوجود به هنن اهم موقعن تي سچائيءَ جو پلئه هٿان نه ڇڏيو، ايتريقدر جو هنن پنهنجي سياسي زندگي ۽ صدارت به داءُ تي لڳائڻ کان پاسو نه ڪيو. لنڪن جيڪڏهن جرئت نه ڏيکاري ها ته آمريڪا ڪيترن ئي ٽڪرن ۾ ورهائجي وڃي ها. روزويلٽ جنگ کان ٽارو ڪري ها ته اڄ دنيا تي جرمني ۽ جاپان جي حڪومت هجي ها. ڪينيڊي ”انساني حقن جو بل“ پيش نه ڪري ها ته اڄ آمريڪا نسلي متڀيد جو بدترين شڪار هجي ها. نه رڳو آمريڪا،پر هر ملڪ جي تاريخ ۾ اهڙا موڙ ايندا آهن جڏهن ڪي اهم فيصلا ڪرڻا پوندا آهن. مون ڪتاب بند ڪيو ۽ سوچڻ لڳس ته پاڪستان به ان کان آجو نه آهي، ڪيترا موڙ ۽ ڪيترا وڏا فيصلا. افسوس جو اسان وٽ ڪنهن جي به حصي ۾ اها سعادت نه آئي ته هو تاريخ جي ڪنهن ورق تـي لکي ڇـڏي هـا. I`d rather be right than be president يا گهٽ ۾ گهٽ اهو ئي چئي ڇڏي ها ته جيڪڏهن مونکي اصولن جي بنياد تي شڪست ملي ته آئون اها شڪست قبولي وٺندس. صدر هئڻ وڏي ڳالهه ضرور آهي،پر سچو هئڻ ان کان به وڏو آهي. ڪتاب جي هڪ ورق تي لڙڪ ڪريو. مون جهاز جي دريءَ مان ٻاهر ڏسڻ چاهيو. منهنجي نظر مٿاهينءَ طرف نه پر هيٺاهينءَ طرف وڃڻ لڳي.