تاريخ، فلسفو ۽ سياست

اقتداري سازشون

هي ڪتاب ”اقتداري سازشون“ سنڌ ۽ سنڌين خلاف سازشن بابت اسلام آباد ۾ ويٺل هڪ باخبر سنڌي صحافيءَ اعجاز مهر جا مشاهدن ۽ لکڻين تي مشتمل آهي.
  • 4.5/5.0
  • 5028
  • 1610
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • اعجاز مهر
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book اقتداري سازشون

اسلام آباد جي هوائن مان:

اسلام آباد جي هوائن مان:
اديبن جي عالمي ڪانفرنس جي
افتتاحي تقريب جو احوال

اديبن ، شاعرن ۽ دانشورن جي عالمي ڪانفرنس جو افتتا ح ڪالھه خميس ڏينهن وزير اعظم بينظير ڀٽو ڪيو، چئن ڏينهن واري ھي ڪانفرنس وزير اعظم جي دير پھچڻ سبب دير سان شروع ٿي. ڪيترن ئي ملڪن جي اديبن کانسواءِ پاڪستان جي چئني صوبن جي اديبن پڻ شرڪت ڪئي ھال ۾ ذوالفقار علي ڀٽو ۽ بينظير ڀٽو جا خصوصي پوسٽر لڳايا وياھئا جڏھن ته اقبال ۽ غالب جا ڪتبا به نظرآيا . شاھه ڀٽائي سميت ڪنهن به صوفي شاعر يا وري فيض ۽ ٻين جو ڪو نانءُ نشان ڏسڻ ۾ نه آيو ڳاڙھي سنڌي ٽوپي پاتل سفيد ڏاڙھي وارو ڪراڙو پر ذھني جوان جمال ابڙو جڏھن روسي مائي ڊاڪٽر لوڊ ميلا سان مليو ۽آمھون سامھون بيھي ڪجهه دير ڪچھري ڪيائين ته اڪثر سنڌي اديبن جي دل سٽون ڏئي رھي ھئي. بينظير جي انگريزي تقرير تمام گھڻي جاندار ھجڻ جي باوجود ڏيھي توڙي پر ڏيھي ڪيترن اديبن جي مٿي کان ٿيندي گذري وئي. اڪثر ماڻھو ان وقت کلي رهيا ھئا. جڏھن ته ان کي ڪجهه سمجھڻ وارا مسڪرائي رهيا ھئا. نصرت ڀٽو به بينظير کان پوءِ اڪيلي طور اچي پھتي. واڱڻائي رنگ جي جوڙي ۾ جيئن ئي ھوءَآئي ته نه ڪنهن تاڙي وڄائي نه ڪنهن آڌر ڀاءُ ڪيس اچڻ سان پاڻ اسٽيج تي ھلي وئي ۽ بينظير جي ڀر ۾ فخرالزمان جي ڪرسي تي ويھي رھي جيڪو ان وقت تقرير ڪري رھيو ھو. مدد علي سنڌي پرڏيھي وفد جنهن ۾ عورتون به ھيون تنهن جي لائين ۾ سيٽ وٺي اڪيلو ويٺو رھيو ۽ ڪڏھن اڳتي ته ڪڏھن پٺتي ڏسندو رھيو .بقول سندس ھن جو صحافتي شاگرد حسن مجتبيٰ موجود ھوندي به کانئس پري پري ڏسڻ ۾آيو. ڄام ساقي ۽ ابراھيم جويي سميت سمورا سنڌي اديب پوين سيٽن تي ويٺل ھئا ۽ ھڪ به سنڌي اديب کي اسٽيج تي نه ويھاريو ويو جيتوڻيڪ ڪجهه ڪرسيون خالي به پيون ھيون. اسلام آباد جي موسم سخت سياري سبب تمام گھڻي ٿڌي ھئي پر فخر الزمان جي پيشاني تان پگھر جون لارون ائين پئي وھيون جيئن ماکيءَ جي ماناري مان رس وھندوآھي. نصرت ڀٽو جي سيٽ مظھرالاسلام جي ڀر ۾ ھئي. پر ھو ءَ بينظير جي ڀر ۾ وڃي ويٺي جنهن بعد بينظير وچ ۾ ايڪسٽرا ڪرسي ھڻائي فخرالزمان کي ويھاريو. شھيد ڀٽو پاران قائم ڪيل اڪيڊمي آف ليٽرس جنهن پاران ضياءَ دور ۾ سندس حمايتي ۽ من پسند اديب ايندا ھئا ان اداري جي تقريب ۾ نصرت سان تقريب دوران بينظير ھڪ لفظ به نه ڳالھايو ۽ نه وري گرم جوشيءَ سان سندس آڌر ڀاءُ ڪيو. جيتوڻيڪ بينظير ڀٽو بيگم نصرت کي ڄاڻي واڻي پاڻ سان ان لاءِ گڏ وٺي آئي ھئي ته جيئن اھا مرتضيٰ ڀٽو پاران راولپنڊي ۾ حڪومت خلاف ٿيندڙ جلسي ۾ نه وڃي سگھي. حفاظتي انتظام حد کان وڌيڪ سخت ھئا ۽ اسٽيج جي آس پاس ھال اندر ۽ ٻاھر سوين سيڪيورٽي اھلڪارن ھوندي به وزير اعظم جي ٻنهي پاسي ٻه ڪلاشنڪوف بردار ڪمانڊوز بيٺل ھئا .وزيراعظم بينظير ڀٽو پنهنجو پاڻي به پاڻ سان گڏ کڻي آئي ھئي ۽ منرل واٽر جي بوتل بدران ملٽري سيڪريٽري کي گھرائي ٿرماس مان پاڻي پيتائين .ھال کچا کچ ڀريل ھو ۽ مٿين گئلريءَ ۾ به وڏي تعداد ۾خاص ڪري عورتون ڪافي موجود ھيون، جيتوڻيڪ ھر مقامي اديب بدنظمي جي شڪايت پئي ڪئي پر پوءِ به ايڏي وڏي ڪانفرنس ھوندي به انتظام اعتراض جوڳا ڪو نه ھئا. ھر شيءِ ۾ حقيقت جو قائل ۽ بقول حسن مجتبيٰ سنڌين لاءِ اردو ۾ لکندڙ پنجابي اديب مظھرالاسلام جيڪو ڏھن منٽن ۾ گھٽ ۾ گھٽ بينسن اينڊ ھيجز جا چار سگريٽ عام رواجي حالتن ۾ ڇڪي ويندوآھي سو اسٽيج تي ويھڻ سبب ڄڻ بور ٿي رھيو ھو. هو ٽي وي ڪئميرا۽ فوٽو گرافرن کان پاڻ بچائي ڪنڌ ڦيرائي ويٺو رھيو جڏھن ته پبلسٽي جو شوقين فخرالزمان فوٽو گرافرن ۽ ٽي وي ڪئميرا جو رخ پاڻ ڏانهن ڏسي ڀر ۾ ويٺل وزيراعظم سان ھرو ڀرو به مسڪرائي ڳالھائڻ جي ڪوشش ڪندو رھيو. وفاقي وزيرن جي حاضري به ٻهراڙيءَ جي اسڪول جيتري ھئي، جيتوڻيڪ جي سالڪ، عبدالقيوم خان ۽ پير عبدالقادر شاهه جيلاني جھڙن جو مون وانگر ادب سان پري جو به واسطو نه رھيو آھي پر پوءِ به اھي اڳين سيٽن تي ويھي وٽ سٽ کائي رهيا ھئا. حسين شاھه راشدي ڪنڌ ۾ڪئميرا وجھي ائين گھمي رھيو ھو ڄڻ پڪنڪ ملھائڻ آيو ھجي، ھو ڏيھي توڙي پرڏيھي اديبن کانسواءِ وزيراعظم جي سامھون وڃي ڪري شاٽ وٺندو رھيو. ضياءَ جي باقيات ۽ بنياد پرست سوچ رکندڙ سياستدانن مذھبي جماعتن جي اڳواڻن اسلامي انقلاب جي ڪوشش ڪندڙ بقول بينظير جي نام نهاد سازشين خلاف بينظير ڀٽو جي دونهين دار تقرير ختم ٿيڻ بعد تعليم جي وفاقي وزير خورشيد شاهه به آخر ۾ مھرباني چوڻ لاءِ اڌ صفحي جو انگريزي ۾ لکيل شڪريه نامو پڙھيو جنهن بعد رنگ رنگي اديبن جي ميلي جي افتتاحي تقريب ختم ٿي ۽ چانهه پارٽي تي سڏ ٿيو. مٿئين گئلري ۾ ويٺل ماڻھو ويجھو ھئڻ ڪري رسيپشن ڪارنر تي جلد پھچي ويا ۽ بنا ناشتي صبح کان آيل مھمان ائين ڪڙڪياجيئن ٻروچ ڀت تي ايندا آھن. حضور شرمي، رش ۽ رڪاوٽن بعد جيڪي مھمان پھتا ته سموسن ۽ لائيٽ ريفريشمينٽ جو سامان کپي چڪو ھو ۽ خالي ڊش پيا ھئا. چانهه جا ٿرماس به خالي ھئا اسان جا سنڌي سٻاجھڙا اديب اڌ سنڌي اڌ اردو ۽ اڌ انگريزي ۾ پرڏيھي اديبن کان ايڊريسون ۽ تاثرات وٺي رهيا ھئا جيڪي سندن موٽڻ بعد ڪالمن ۽ مضمونن جي زينت بڻبا. وزير اعظم جڏھن موڪلائڻ لاءِ وڃي رھي ھئي ته ڀائو مولا بخش چانڊيو، حڪيم بلوچ ۽ سندس ڪجهه ساٿي مٿان ڏاڪڻ تان لھي رھيا ھئا ته مولا بخش بينظير کي ڏسندي ئي ٿورو ڏاڍيان بسم الله چئي ڏاڪڻ جي ڪناري کي ٽيڪ ڏئي ھٿ ٻڌا ته بينظير سامھون گذرڻ وقت ڏانهس اڻ ڄاڻائي واري انداز ۾ ڏسندي اڳتي وڌي وئي. ڀائو ٻڌن جي مندر ۾ پيل بت وانگر ڪجهه سيڪنڊن لاءِ ھٿ ٻڌيو حسرت وچان کيس ڏسندو ئي رھيو. نيشنل لائبرري جي آڊيٽوريم ٻاھر ان اُٺ نما جھل پائي پتلو ٺاھي بيٺل ٻه پنجابي ناچو دھل ۽ شرنائيءَ جي دٻڪي ۽آواز تي ڀنگڙو وجھي رهيا ھئا ساڻن ساٿ ڏيندڙ گھري بلو رنگ جي گوڏ ۽ قميض وارا ڀنگڙي ۾ شامل ٻيا ناچو فنڪار پنهنجي ڀرپور فن جو مظاھرو ڪري رهيا ھئا. بينظير جي وڃڻ کانپوءِ ڀنگڙو وجھندڙ چوڌري به ٿڌا ٿي ويا ۽ پاڻي پيئڻ بعد وڻن جي ڇانو ۾ وڃي ويھي رهيا ته ھوڏانهن ميلو به گل ٿيڻ لڳو. ھر ڪو پنهنجن وٿاڻن ڏانهن موٽڻ لڳو سرڪاري مھمان گاڏين جي آسري ۾ هال مان ٻاهر نڪري تڙڪي تي تڪيندا رھيا.
اديبن جي عالمي ڪانفرنس جو ٽيون ڏينهن (3 ڊسمبر 1995ع)
اديبن جي عالمي ڪانفرنس جي ٽئين ڏينهن صرف ھڪ سيشن ٿيو، جيڪو انتهائي بور ۽ افراتفري وارو رھيو. شايد جنهن جو سبب اھو ھو ته اديبن کي اسپانسر ٿيل منجھند جي ماني کارائڻ لاءِ ٽيڪسلا ۽ خانپور ڊيم نيو ويو ھو .جتان ھو ٿڪ بعد واپس موٽي آيا ھئا. ڪانفرنس مقرر وقت اڍائي بجي بدران ساڍي پنجي کان پوءِ شروع ٿي .سيشن دوران اڪثر وفدن ۾ شامل اديب ٿڪاوٽ سبب ھوٽل ڀيڙا ٿي ويا سيشن جي صدارت ڪندڙ اڪيڊمي جو چيئرمين فخر الزمان صدارتي ڪرسي تان ڪافي دير غائب ھو، پر ان جي باوجود به ڪارروائي جاري رھي.
اديبن جي ڪانفرنس ۾ نائيجريا ۾ ڦاھي چاڙھيل اديب واري واقعي بابت ڪنهن به مذمت نه ڪئي ۽ نه وري ڪنهن ذڪر ڪيو. جرمن شاعره سندس شان ۾ شعر پڙھي واقعي جي نشاندھي ڪري شرڪت ڪندڙ اديبن کي شرمندو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي.
ڪالھوڪي ڏينهن عجيب واقعا ۽ قصا به ڏسڻ ۽ ٻڌڻ ۾آيا. ھڪ دوست ٻڌايو ته ٽيڪسلا کانپوءِ جڏھن خانپور پھتاسين ته ماني کائڻ کانپوءِ ڪامريڊ ڄام ساقي پنهنجو منهن پاڻي واري پاسي ڪيو. جنهن تي چيائونس ته ڇو ڪامريڊ خودڪشي جو خدانخواسته موڊ آھي ڇا ؟ ڪامريڊ مرڪي ٽاري ڇڏيو، مٿان شير پائو پڇيس خير ته ھو ڪيڏانهن ويا ھئا ؟ ڪامريڊ پھرين درجي جي شاگرد وانگر چيچ مٿي ڪري چيو ته ان ڪم سان ويو ھئس.
جڏھن خٽڪ ڊانس جو مظاھرو شروع ٿيو ته ڪامريڊ ڄام به هٿڙا هنيا ۽ مڙئي ماني ھضم ڪري چپ ڪري وڃي ويھي رھيو . حسن مجتبي ٰ ٻڌايو ته اديبن سان جٺ ڪئي وئي . شير پائو جڏھن ملڻ لاءِآيو ته الائي ڪھڙي پٺاڻ روايت موجب سمورن اديبن کي درٻار وانگر قطار ۾ بيھاري ھڪ ھڪ سان ھٿ ملائيندو رھيو. طارق عالم ابڙو بقول حسن جي بغاوت ڪئي ۽ چيو ته اھا اديبن جي توھين آھي . جنهن بعد ٻين به لائين ٽوڙي. اديبن سان ٻيو ڀوڳ خانپور ڊيم وٽ اھو ڪيو ويو ته کين بريفنگ ڏني وئي . ھن ڊيم ۾ ھيترا ڪيوسڪ پاڻي جمع ڪرڻ جي گنجائش آهي. ھي ڊيم ھينئن ٺھيو پوءِ ھينئن ٿيو . ان تي ڪجهه اديبن جو خيال ھو ته پٺاڻ ماني کارائي اديبن کي صحافي سمجھي بريف ڪري رهيا ھئا.
ڪالھوڪي ڏينهن بنگلاديشي اديبه سلطانه زمان جي ھڪ ڏينهن اڳ ڪيل تقرير به ھر ھنڌ موضوع بڻيل رھي. پنجاب جي سواءِ چند جن ۾احمد سليم پڻ شامل ھو کانسواءِ باقي سمورا سلطانه تي چڙھيل ھئا ۽ چئي رهيا ھئا ته ھوءَ سائڪالاجي جي پروفيسرآھي ان ڪري مٿس ميار ناھي، ھوءَ چري آھي ھن گاريون ڏنيون آھن.مطلب ته الائي ڇا ڇا. پنجاب جي احمد سليم سميت سنڌ جي ڪراڙن توڙي جوانن اديبن سلطانه سان ملاقات ڪري سندس ھمت افزائي ڪئي، ايڊريسون ورتيون فوٽو ڪڍرايا ۽ ٻڌايو ته اسين به اوھان سان گڏآھيون .
بنگالي اديبه سميت سڀني کان وڌيڪ اديبن جي رش داغستان جي اديب رسول حمزه طوف واري پاسي ھئي . جيڪو ھر ھر فوٽو ڪڍرائي ۽آٽو گراف ڏئي بيزار ٿي پيو ھو. حسن مجتبيٰ ۽ جامي چانڊيو ٻڌايو ته رسول حمزه طوف ادل سومرو کي ڏسي لڪي ٿو وڃي ادل کيس ڏاڍو تنگ ڪيو آهي. ڪنهن مھل فوٽو ڪنهن مهل آٽوگراف نه ھو ھن جي ٻولي ٿو سمجھي نه وري ھي ھن جي. رسول حمزه طوف ادل جھڙي مھانڊي وارن ماڻھن کان به لنوائي رھيوآھي. حسن ٻڌايو ته اسان جي اديبن جو حال اھوآھي ته ھو عالمي اديبن کي گھٽ ٿا سڃاڻين. ڊاڪٽر قاسم ٻگھيو پيو پڇي ته رسول حمزه طوف مائي آھي يا مرد ؟ ھاڻي ھن کي ڇا سمجھايون. ھڪ نوجوان اديب چيو ته رسول حمزه طوف کي خبر ھجي ھا ته سنڌي اديب به ايندا ته ھو اچي ئي نه ھا. بهر حال اڇي مٿي وارو ڪراڙو ھيوي ويٽ حمزه طوف ھالي ته ياد ڪندو ادل جھڙن جوانن کي ته واھ جا جوان ٽڪريا ھئا.
ھڪ مھل مدد علي سنڌي جيڪو ڪمانڊو جيڪٽ پائي گشت پيو ڪري تنهن کي به ڳوليندا رهيا. پر ڪنهن جي ملڻ جو نه ھو. ھڪ ڏسڻ ۾ سٻاجھي ۽ پڙھيل لکيل نوجوان اديب ( جنهن نالو لکڻ کان منع ڪئي آھي ) چيو ته مدد ، يوسف ٽالپر جي گھر ھوندو يا وري خورشيد شاهه کي پاسو ڏنو ھوندائين . جڏھن مددآيو ته پڇيومانس ڀائو ڪٿي آھين؟ لڪو ٿو وتين ڪيڏانهن ويو ھئين؟ ھن چيو ته قسم خدا جو ٽالپر جي گھر ڪو نه ويو ھئس
ڪانفرنس جي ٽئين ڏينهن جرمن زال مڙس جو جوڙو به ڪا في توجھ جو مرڪز بڻيل ھو. ٻنهي ۾ ھڪ ٻئي سان ايترو ته چاهه ھو جو ڏسڻ وارا حيران پئي ٿيا. ھو ٽيڪسلا گھمڻ ڪو نه ويا ھئا ،ان ڪري سوير ڪانفرنس حال ۾ پھتا ۽ بعد ۾ ھڪ ڪنڊ وٺي يونيورسٽي جي جوڙي وانگر، لوَ افيئر، تي ڪچھري ڪندا رهيا.
ڪالھوڪي ڏينهن جڏھن ڪويتي اديب عربي ۾ مقالو پڙھڻ شروع ڪيو ته ايئن پئي لڳي ته قرآن پيو پڙھي . عربي ھوندي به مٿي اگھاڙي! ان يھودي عورت جو مقالو جاندار ھو .لفظن جا موتي ائين پروئي آئي ھئي ڄڻ تسبي جا مڻيا . جيتوڻيڪ سندس مقالي تي عراقي وفد ڏند ڪرٽي رھيو ھو. پر پوءِ خاص رد عمل جو مظاھرو نه ڪيائون ڇو ته ھو اڳ ۾ وارو وڄائي ويا ھئا.
ڪالھوڪي پھرين ڊسمبر واري احوال لکڻ تي ڪيترائي روشن دماغ دوست ڪاوڙجي پيا آھن ۽ فتوائون جاري ڪيون اٿائون ته ھي جماعت اسلامي جو ٿو لڳي. ھرو ڀرو ڪوڙي پاڻي جو ذڪر ڪيو اٿائين بهرحال جيڪو ڏٺوسين اھو لکيوسين ،ڪنهن سان به ڪو ذاتي معاملو نه ھو . بلڪھ ڪيترن سان ته واقفيت ئي اھا رپورٽ شايع ٿيڻ بعد ٿي .
اڄ ڪانفرنس جوآخري ڏينهن آھي رات جو ايوان صدر ۾ ماني کارائڻ کانپوءِ سڀني اديبن کي چلتو ڪيو ويندو متان ٻئي ڏينهن جي ماني تاوَن پوي . اڄ صدر فاروق لغاري تقريب کي خطاب ڪندو . ھو ڪجهه ڏينهن کان چيلھ ۾ چڪ پوڻ سبب گھر ڀيڙو ٿيو ويٺوآھي . چڱو الله واهي.
(پهرين ڊسمبر 1995ع)