ساهيوال جي گوڏر هارين کان ٿر جي پٽڪي
وارن ڀيلن تائين
ملڪي سطح تي گهرايل هاري ڪانفرنس ڪالهه هڪ ارب رپين جي لاڳت سان تيار ڪيل ڪنوينشن سينٽر ۾ مقرر وقت کان منو ڪلاڪ دير سان شروع ٿي. ڪانفرنس ۾ ملتان جي رياستي ساهيوال جي گوڏر، عمر ڪوٽ جي ڀيلن، سرحد جي تماڪو پيدا ڪندڙ ۽ بلوچستان جي بجلي چوري ڪندڙ هارين تائين سمورا موجود هئا. سنڌ جي مناسب نمائندگي ڪو نه ٿي سگهي. سنڌ جي وفد جي سربراهي واريون ڪرسيون خالي هيون. ڪنهن به سنڌي ايم اين اي کي ڪانفرنس هال ۾ نه ويهاريو ويو. ڪرشن ڀيل ۽ کٽومل کان حميد جتوئي تائين سمورا ايم اين اي وزيٽرز گيليري ۾ ويٺا هئا. شاهه محمود شاهه پهرين لائين ۾ ويٺو هو. ڳالهايائين ڪجهه به ڪو نه باقي تاڙيون ڏاڍيون وڄايائين. نواز شريف سان گڏ چئني صوبن جا وڏا وزير ۽ الاهي بخش سومرو، عبدالستار لاليڪا، بيگم عابده حسين ۽ مجيد ملڪ ويٺا هئا. شهباز شريف نظر جي عينڪ پائي نوٽس ورتا پر سنڌ ۽ بلوچستان وارا ٻئي ٻروچ وڏا وزير ٽنگ مٿان ٽنگ چاڙهيو ويٺا هئا.
ڪالاباغ ڊيم جي حمايت چشتيان جي متاري ايم اين اي ستار لاليڪا کان وٺي ساهيوال جي گوڏ ٻڌل ڪراڙي پنجابي تائين سڀني ڪئي. نه صرف ڪالاباغ ڊيم پر هنن جو مطالبو هو ته ڀاشا ڊيم ۽ منڊا ڊيم به هڪدم ٺاهيا وڃن. هال ۾ ويٺل سنڌي ٽوپي وارن شهپر وٽيندڙ سنڌين کان وزيٽر گيلرين ۾ ويٺل سفيد مٿي واري حميد جتوئي تائين ڪنهن کي به ايذاءَ نه آيو، ڪنهن به نه ڪڇيو. جهنگ جي گهوڙيون پاليندڙ وڏيري بيگم عابده کان وٺي هڪ هڪ پنجابي پئي شدمد سان ڪالاباغ ڊيم جا فائدا بيان ڪيا ۽ مطالبا ڪيا پر سنڌ جا گونگا نمائندا چپ رهيا. ڪنڊيارو مان چونڊيل ايم پي اي منظور شاهه جنهن سنڌ جي وفد جي نمائندگي ڪندي تقرير ڪئي تنهن نواز شريف جي شان ۾ قصيدا پڙهندي تعريفون ته ڪيون پر پنجابين جي ان مڱ ڏريندڙ ۽ گمراهه ڪندڙ ڳالهه جو جواب نه ڏنو جنهن ۾ هنن چيو ته هر سال 36 ملين ايڪڙ فٽ پاڻي سمنڊ ۾ پوي ٿو ۽ ضايع ٿئي ٿو. ڇا سنڌ جي نمائندن کي خبر ڪونهي ته 48 مهينن کان سمنڊ ۾ ته ڇا پر سجاول وارن پرمتڙين ماڻهن پاڻي اکين سان به نه ڏٺو آهي. سمنڊ ۾ پاڻي نه وڃڻ سبب کارو پاڻي مٿي پيو اچي، جنهن سبب هزارين ايڪڙ زمين سم سبب تباهه ٿي آهي.
آر بي او ڊي واري رٿا بابت قمر الزمان شاهه جڏهن چيو ته ان جي جاچ ڪرايو، ان ۾ گهپلا ٿيا آهن ته عبدالحميد جتوئي ڪمزور هوندي به ٽپ ڏئي اٿيو ۽ چيو ته شاهه ڪوڙ ٿو ڳالهائي پر ڪالاباغ ڊيم ٺاهڻ ۽ غلط بياني ڪرڻ وقت سندس رت نه ٽهڪيو، ڇو ته آر بي او ڊي سبب ته هن جي پنهنجي زمين جو مسئلو هو ڪالاباغ ڊيم سان هن جو ڪهڙو واسطو؟ سڄي حياتي حڪومت ۾ هوندي به حميد جتوئي ڪالاباغ ڊيم جي مخالفت ڪندو رهيو آهي پر خبر ناهي ته ڪالهه ڪهڙي مصلحت جي زنجيرن ۾ جڪڙيل هو. منظور شاهه ته آهي فقراءُ ماڻهو هن تي ميار ناهي. جيڪڏهن ڪالاباغ ڊيم جي هن مخالفت نه ڪئي ته هن کي ڪو مهڻو ڪو نه ملندو، ڇو ته هن مسڪين جي سڄي عمر پارٽيون بدلائڻ ۾ گذري آهي. ٻيو ته ٺهيو پر روهڙي ڪئنال تي ڀڳل پل هو نه پيو ٺهرائي. سندس حلقي جا ماڻهو کيس چئي چئي بيٺا آهن پر هن جي ڪن تي جونءَ ئي نٿي چري. ڇو ته هن پل ڀڄڻ سبب روهڙي ڪئنال جي کاٻي پاسي سهتن، ماڇين، بالادين ۽ ڪلن جي ڳوٺن جا غريب ڇوڪرا هالاڻي جي هاءِ اسڪول نٿا اچي سگهن ۽ پڙهائي ڇڏي ڏني اٿن. ڇو ته هالاڻي اچڻ لاءِ روهڙي ڪئنال پار ڪرائيندڙ ٻيڙي وارو مهاڻو في ٻار 15 رپيا وٺندو آهي اهڙي حالت سبب غريبن ٻارن کي پڙهائڻ کان بس ڪئي آهي. منظور شاهه پنهنجي حلقي جي معصوم ٻارن جو ئي مسئلو حل نٿو ڪري ته هن تي ڪالاباغ ڊيم جهڙي قومي مسئلي تي نه ڳالهائڻ جو ڪهڙو ڏوهه ڏيون. ڏک ته انهن سنڌ جي چيمپئن بڻجندڙن جو پيو ٿئي جيڪي گونگا بڻيل هئا. انهن خانداني سيدن ۽ ٻروچ سياستدانن کان ته ٿر جو هاري عارب ڀيل ڀلو هو جنهن وارو وٺڻ لاءِ رڙ ڪئي ته ميان صاحب مون کي به تقرير ڪرڻي آهي. عارب ڀيل بوسڪي جو پٽڪو ٻڌي شهپر پيو وٽي. اڳ ۾ سمجهيوسين ته شايد ڪو وڏو زميندار آهي پر جڏهن تعارف ڪرايائين ته مان عمرڪوٽ جو ڀيل آهيان ته حميد جتوئي ۽ ارباب غلام الرحيم کيس گهوري گهوري پيا ڏسن. عارب ڀيل دانهون ڪندي چيو ته ٿر ۾ پاڻي نه هئڻ سبب ماڻهو ۽ مال ته ٺهيو هاڻي پکي به اڃ ٿا مرن. هن کي اڳ ته وارو نه مليو پر سندس مائٽ ايم اين اي ڪرشن ڀيل همت ڪري هيٺ لهي ويو، سيڪيورٽي وارن سان وڙهندو نيٺ اندر هال ۾ آيو ۽ نواز شريف کي پنهنجي حمايت جا حوالا ڏئي عارب کي وقت وٺي ڏنو.
منظور شاهه جي نڙي نئين فنڪار وانگر مڙئي ويٺل هئي، سندس زبان مان لفظ ”مشورو“ نه پيو نڪري، ”مشورو“ لفظ ته هونئن ڏکيو به آهي. آئين ۾ به اهڙي جاين تي لکيل آهي جو اهو پڪارڻ ۽ پڙهڻ وقت سپريم ڪورٽ کان نواز شريف تائين سڀني جي حلق ۾ اٽڪبو آهي پر منظور شاهه نيٺ ”مشورو“ مان جند ڇڏائي اها سٽ ئي ڇڏي ڏني. شاهنواز خان جوڻيجو به ويٺو هو، شهپر وٽيندو رهيو ۽ اوٻاسيون ڏيندو رهيو پر ڪالاباغ ڊيم تي ڪجهه نه ڳالهايو. جيتوڻيڪ هو ته پ پ جو ۽ جيڪڏهن هڪل ڪري ها ته لئه ٿي وڃيس ها پر شايد هو به نواز شريف سان ڦٽائڻ نه پيو چاهي.
نواز ليگ جو هيوي ويٽ ايم اين اي حاجي بوٽا جڏهن ڪرسي تي ويٺو ته ڦاسي پيو ٻه ٽي منٽ ڦٿڪڻ بعد مس ڪرسي جي جان ڇٽي. شوڪت شاهه ۽ ڪشنچند پارواڻي به پنهنجي ليکي ويٺا هئا ۽ اوٻاسين مٿان پئي اوٻاسي ڏني پر هنن به ڪجهه نه ڪڇيو. مطلب ته سڀ موجود هئا ڪنهن جا ڪنهن جا نانءَ کڻان؟ ڪنهن به ڪالاباغ تي نه ڪڇيو.
پولٽري فارم وارن جي پنجابي نمائندي جڏهن چيو ته شادين تي بندش سبب اسان جو روزگار ختم ٿي ويو آهي ته نواز شريف کي خوش ڪرڻ لاءِ سڀني نو نو جا آواز ڏيندي چيو ته پابندي ٺيڪ آهي پر هال جا همراهه هم آواز ٿي نه نه چوڻ لڳا ته پولٽري وارو پريشان ٿي ويو پر سياڻو هو پلٽو کائيندي چيائين ته جيڪڏهن مرغين جي خوراڪ تان سيلز ٽيڪس ختم ڪيو ته 5 رپيا ڪلو مرغي سستي ٿي ويندي، ان تي سڀني سندس حق ۾ ڊيسڪ ۽ تاڙيون وڄايون.
پنجاب جي چپي چپي مان آيل چوڌري عجيب نموني جا پٽڪا ٻڌي ڪلف لڳل ڪاٽن جا چولا ۽ گوڏيون پائي ايمبسي ۽ مارون گولڊ سگريٽن جا ڪش هڻندا ڪنوينشن سينٽر جي نرم قالين تي هلندي عجيب انداز سان پاڻ ۾ ڳالهائي رهيا هئا.
ڪالهوڪي هاري ڪانفرنس جي خاص ڳالهه اها هئي ته پنجابي زميندار ۽ هاري صنعتڪارن تي ڏاڍو چڙيل هئا. پنجاب ۾ جاگيردارن ۽ صنعتڪارن جي تضاد بابت شيخ رشيد کان گهڻو ڪجهه ٻڌو ته هو پر اهو تضاد ڏسڻ ۾ ڪالهه آيو. اهو تضاد ايڏو ته عجيب هو جو ٻنهي ڌرين وچ ۾ دشمني ۽ مفادن جي ٽڪراءَ واري ليڪ واضح نموني ڪشمير واري لائين آف ڪنٽرول پئي لڳي جنهن جي ٻنهي پاسي ڌماڪا ٻڌڻ ۾ پئي آيا. مفادن جي ٽڪراءَ ۽ طبقاتي ڇڪتاڻ جي بوءِ نواز شريف به محسوس ڪئي پر هن کي اڳ ۾ ئي احساس هو ڇو ته پنهنجي 3 ڏينهن اڳ لکت ۾ تيار ڪيل تقرير ۾ اهو لکي آيو هو ته صنعتڪارن ۽ ڪاشتڪارن وچ ۾ تضاد پيدا نه ڪيو. هو ٻه ٽي ڀيرا اهڙي تلقين ڪندو رهيو ۽ چوندو رهيو ته اهو فرق نه وڌايو. نواز شريف کي هڪ فيصل آبادي چيو ته جڏهن توهان فنانس بابت پنجاب جو وزير هئين ته مون توهان کي تجويزون ڏنيون هيون ۽ توهان چيو هو ته اهو ڪم وزيراعظم ڪري سگهي ٿو مان وزيراعليٰ آهيان پر اڄ اوهان وزيراعظم آهيو ۽ هاڻي بااختيار آهيو سڀ ڪجهه ڪري سگهو ٿا ڪريو. اهي لفظ ٻڌڻ بعد نواز شريف مرڪي پيو ۽ چاهيندي به ڪجهه چئي نه سگهيو ۽ هٻڪي هٻڪي نيٺ فاتحانه انداز ۾ کلندي چيو ته وزيراعظم ته 17هين فيبروري کان هئس پر اختيار 2 ڏينهن اڳ اٺين ترميم ختم ٿيڻ بعد مليا آهن. اختيار مليا آهن ته هاڻي ڪم به ڪندس ۽ 5 سالن پورا ڪندس. نواز شريف جا چيل اهي جملا ڪاش صدر لغاري ٻڌي ها. خير هن ته ڪو نه ٻڌا پر صدر جي همدرد بيگم عابده غور سان ضرور ٻڌا پئي.
ساهيوال جي چوڌري چاچا رحمت علي جڏهن اسٽيج تي آيو ته اکين ۾ لڙڪ تري آيس. گوڏ ٻڌل هي ڪراڙو چوڌري چوي پيو ته مون کي ايڏو اعزاز مليو آهي ته اڃا پڪ نه ٿي پوي ته مان وزيراعظم جي ڀر ۾ بيهي تقرير ٿو ڪريان. پنجابي ۾ ڳالهائيندي هن چيو ته صنعتڪارن جيترا قرض ۽ سهولتون اسان ڪاشتڪارن کي به ڏيو. هن چيو ته قرض وٺي واپس نه ڪندڙن جي لسٽ ۾ ڪو به زميندار يا هاري نه پر صنعتڪار آهن. ان تي شهباز شريف ۽ نواز شريف کيس چتائي تڪي رهيا هئا. هن کي به شاباس هجي جو بنا رک رکاءَ جي پنهنجي ڳالهه بنا مصلحت جي چئي ويو پر اسان جا سنڌي ميمبر ماٺ رهي مشرڪ ٿيا.
(4 اپريل 1997ع)