20 کرب، 73 ارب، 2 ڪروڙ رپين جي قرضي قوم ۽ اقتدار جي صاحبن جون سرگرميون
بينظير ڀٽو اڄڪلهه گاديءَ واري شهر ۾ آهي ۽ آرمي چيف جنرل ڪرامت سان ملاقات لاءِ ڪوشش ۾ آهي. ملاقات جو انتظام ڪرڻ لاءِ بچاءُ کاتي جي سابق وزير آفتاب شعبان ميراڻي کي ڀڄ ڊڪ لاءِ ذميواري سونپي وئي آهي. سندس ويجهن حلقن جو چوڻ آهي ته محترمه، مرتضيٰ ڀٽو ٽربيونل جي ڪارروائي جيڪا سهيڙجڻ وارن مرحلن ۾ آهي ان بابت تفصيلي ڳالهه ٻولهه ڪرڻ چاهي ٿي. ان کانسواءِ هوءَ آرمي چيف کي اهو به ٻڌائڻ گهري ٿي ته نواز شريف ذريعي ڊيفالٽرن کان قرض وصول ڪرڻ لاءِ قدم کڻايو وڃي جيئن هڪ کرب رپين کان وڌيڪ هڙپ ٿيل رقم هٿ ڪري سگهجي. ملاقات تمام ويجهڙ ۾ متوقع آهي. جنهن بعد ٿي سگهي ٿو ته هو ٻاهر وڃڻ بابت پروگرام پڻ جوڙي ۽ ڪجهه مهينا سير سفر ڪري سگهي. محترمه جيل ۾ آصف سان جيڪا آخري ملاقات ڪئي هئي تنهن بابت محترمه جي ويجهن حلقن جو چوڻ آهي ته آصف جو موقف هو ته سندس آزادي لاءِ ڪجهه نه پيو ڪيو وڃي. ٻئي پاسي سياسي حلقا جيڪي ان بيان کي جيڪو هن ٽربيونل ۾ ڏنو هو اهميت ڏين پيا. جنهن ۾ هن چيو هو ته جيڪڏهن آصف زرداري جي مرتضيٰ قتل ۾ ملوث هجڻ جا ثبوت مليا ته هو کيس ڇڏي ڏيندي. محترمه جو اهو بيان انتهائي غير معمولي آهي. اڻ سڌي طرح اهو ڪيترن ئي ماڻهن کي هڪڙو سگنل پڻ آهي. ان معاملي بابت جيل ۾ آصف سان ملاقاتون ڪندڙ اهم ماڻهن جي سرگرمين متعلق به بينظير جنرل ڪرامت سان ڳالهائڻ گهري ٿي.
گادي واري شهر جي باخبر حلقن ۾ اها ڳالهه به هليل آهي ته هڪ نجي ٽيلي ويزن ڪمپني مليحا لوڌي بابت ڊاڪيومينٽري فلم ٺاهي رهي آهي، جيڪا منفي آهي. هيءَ فلم مليحا جي آمريڪا ۾ پاڪستان جي سفير طور سرانجام ڏنل خدمتن بابت آهي، جنهن ۾ ايف 16 جهازن وارو معاملو به آهي. مليحا جو زور هو ته ايف 16 جهاز نه وٺو پر رقم وٺڻ تي زور ڏنو وڃي. محترمه بينظير ڀٽو ايئن ئي ڪندي رهي نتيجي ۾ آمريڪا وارن ڪجهه پراڻا پرزا ڏئي بعد ۾ ٻين اوزارن ۽ پئسن کان جهنڊي ڏيکاري ڇڏي آهي. ڪجهه حلقن جو خيال آهي ته مليحا وارو اهو ڪارنامو ملڪي مفاد ۾ نه هو. ان کانسواءِ ميراج جهازن جي فرانس کان خريداري واري ڪروڙين ڊالرن جي ٺيڪي بابت پڻ ڪئين ڳالهيون هلن پيون. ڊاڪيومينٽري ۾ انهن ٻنهي واقعن کي فلمايو ويندو. خبر ناهي ته ان ڪوشش پٺيان ڪير آهي؟ مليحا جيڪا پوٽوهارڻ آهي اها ڪنهن کي ”ناراض“ ڪو نه ڪندي آهي پر خبر ناهي هي الائي ڪهڙا سندس مخالف پيدا ٿيا آهن.
تمام وڏي مينڊيٽ سان اسلام آباد جي اقتداري ايوانن تي قدم ڄمائيندڙ نواز شريف جيتوڻيڪ وزارت اعظميٰ جي ڪرسي تي ته ويٺو آهي پر اڃا تائين اڏامندڙ سياسي دز صاف ڪرڻ ۾ ڪامياب ڪو نه ٿيو آهي. ايم ڪيو ايم ۽ اي اين پي سميت سندس پنهنجا همراهه به ٺاهي نه سگهيو آهي. سنڌ ۾ حڪومت ٺاهڻ لاءِ جيڪو نواز ليگ، ايم ڪيو ايم سان معاهدو ڪيو آهي اهو سنڌ ۽ سنڌي عوام جي مفادن خلاف آهي. هڪ لحاظ کان اهو معاهدو ڪري هن سنڌين وٽان مليل ووٽ سان بي انصافي ڪئي آهي. ان معاهدي تي جيتوڻيڪ مسلم ليگ جي مرڪزي حڪومت ۾ شامل يا ڪنهن پارٽي اڳواڻ صحيح ڪو نه ڪئي آهي پر پوءِ به هو معاهدو مڃڻ لاءِ اخلاقي طور پابند آهن. اسحاق ڊار ڳالهين دوران نواز ليگ جو مک ماڻهو هو پر هن معاهدي تي صحيح ناهي ڪئي. صحيح صرف لياقت جتوئي، حليم صديقي ۽ اعجاز شفيع جي آهي انهن سمورن جو تعلق سنڌ سان آهي. بهارين کي گهرائڻ، مهاجرن کي 7.5 سيڪڙو بدران 11.5 سيڪڙو وفاقي نوڪرين ۾ ڪوٽا ڏيڻ، سمورن گرفتار ڪيل ايم ڪيو ايم ڪارڪنن، اڳواڻن ۽ سندن همدردن کي آزاد ڪرڻ وارا ٽيئي نقطا انتهائي خطرناڪ آهن. انهن ٽنهي نقطن مان بهارين ۽ نوڪرين جي ڪوٽا وارن نقطن خلاف ڪجهه ڏينهن ۾ سنڌ ڊيمو ڪريٽس گروپ وارا هاءِ ڪورٽ ۾ ڪيس داخل ڪرڻ وارا آهن. سندن پٽيشن ۾ اهو سوال اٿاريو ويندو ته مسلم ليگ اهو معاهدو پارٽي جي حيثيت ۾ ڪيو آهي ۽ ان وقت تائين هنن حڪومت ڪو نه ٺاهي هئي. تنهن ڪري ٻن پرائيويٽ ڌرين وچ ۾ رياستي معاملن بابت معاهدو ڪيئن ٿو ٿي سگهي؟ اهي ٻئي نقطا سنڌ جي اقتصادي سياسي ۽ سماجي مفادن خلاف آهن. ان ڏس ۾ ڪيس جي تياري جو ڪم شروع آهي ۽ ٿي سگهي ٿو ته پيروي يوسف لغاري پاڻ ئي ڪري. لغاري ويچاري جي ”سنڌ سنڌ“ ڪندي عمر ڳري وئي پر سنڌي ماڻهن هن کي ڪڏهن ووٽ نه ڏنا. اهو سور هوندي به هو مسڪين اڃا ٿڪو ڪونهي. هونئن ته ووٽ وٺي اسيمبلي ۾ پهچڻ سندس منزل ئي ڪونهي پر پوءِ به کيس ڏک ضرور هوندو.
تازو ميان نواز شريف پنهنجي ڪابينا جي پهرئين اجلاس ۾ شادين ۾ فضول خرچي ڪرڻ تي بندش وجهڻ بابت نئون قانون جوڙيو آهي. جنهن موجب 15 مارچ 97ع کان 15 مارچ 99ع تائين ٿيندڙ شادين جون تقريبون منعقد نه ٿينديون ۽ شاديون ساديون هونديون. شادين ۾ صرف چانهه يا ڪولڊ ڊرنڪ مهمانن کي ڏني ويندي ۽ ماني به نه کارائي ويندي. جيڪو ميزبان مهمانن کي ماني کارائيندو تنهن تي هڪ لک کان 3 لک رپيا ڏنڊ وڌو ويندو. اهڙي قانون سان پوليس وارن جو بخت کليو آهي ڇو ته ٻهراڙين ۾ جتي نه هوٽل آهي ۽ نه ڪو ٻيو وسيلو، اتي مهمان ڪٿان کائيندا؟ غريبن کي ڏچي ۾ وجهڻ کان اڳ ميان صاحب پنهنجي پٽ حسن نواز ۽ ڀائٽيءَ (شهباز شريف جي ڌيءَ) جون شاديون جلد بازي ۾ ڪري ورتيون ۽ پوءِ پابندين جو اعلان ڪيو. ٻهراڙين ۽ جابلو علائقن ۾ جتي غريب ڳوٺاڻا مٺا ۽ چهرا چانور ڏسندا ئي سال ۾ شادي جي موقعي تي آهي انهن کان اهو حق ته هن کسي ڇڏيو پر پنهنجون شاديون ٺٺ سان ڪيائين. هتان جا حلقا چون ٿا ته احمد صادق ۽ سلمان فاروقي کان ڪير پڇندو ته هنن پنهنجي ڌيئرن جي شادين تي ٻه ٻه ڪروڙ رپيا ڪٿان خرچ ڪيا؟ اها رقم ڪٿان آئي؟ احمد صادق جي ڌيءَ جي شاديءَ ۾ پنجاب جي هر هڪ تپيدار ۽ مختيار ڪار تي ترتيبوار 5 ۽ 10 هزار ڏن رکيل هو. هو محترمه جو پرنسپل سيڪريٽري هو ۽ اڇي ڪاري جو مالڪ هو. ان ڪري هر سڻڀي عهدي واري آفيسر جي سلامي فائيو فگر (Five Figure ) ۾ يعني گهٽ ۾ گهٽ 10 هزار رپيا هئي. انهن ٻنهي آفيسرن جي هيستائين جائز نموني حاصل ڪيل 20 سالن جي پگهارن جي رقم ئي 2 ڪروڙ رپيا ڪو نه ٿي بڻجي ته هڪ آفيسر صرف هڪ هڪ ٻار جي شاديءَ تي 2 ڪروڙ جو خرچ ڪيئن ڪيو؟ آهي ڪنهن ۾ دم جو انهن گڙنگن ۾ هٿ وجهي ته خبر پويس، باقي غريبن جا ڀت خراب ڪرڻ ته آهي سولو ڪم، سو ڀلي پيو ڪري.
اعجازالحق سميت مسلم ليگ جو چار رڪني وفد وچ اوڀر جي مسلم رياستن ۾ رهندڙ پاڪستانين کان چندو گڏ ڪرڻ لاءِ ۽ قرض لاهڻ لاءِ رقم جمع ڪرائڻ جي مهم تي روانو ٿي چڪو آهي. رهندا کائيندا، پيئندا ۽ گهمندا. هڪ هڪ ماڻهو تي ٿلهي ليکي گهٽ ۾ گهٽ سرڪاري خزاني مان 5 لک رپيا خرچ ايندو. 20 لک هن غريب قوم جا چارئي ڄڻا چٽ ڪري ايندا ايترو ته چندو به نه ملندو. جيڪڏهن ملي به کڻي ته فائدو ڪهڙو ٿيو؟ ها اهو فائدو ضرور ٿيندو ته چارئي مسلم ليگي جيڪي وزارت لاءِ روز ميان مٿان پريشر وجهيو ويٺا آهن ڪجهه ڏينهن لاءِ هٽي ويندا. قرض لاهڻ لاءِ شروع ڪيل اهو ميڊ ان لاهور طريقو غريبن جي رهيل سهيل رقم هٿ ڪرڻ لاءِ چڱو آهي ۽ ٻيو ڪارو ناڻو سفيد ڌن ۾ بدلائڻ جو سٺو موقعو آهي، باقي قرض ڪو نه لهندو. ڇو ته اسٽيٽ بئنڪ جي 95ع ۽ 96ع بابت پڌري ڪيل رپورٽ موجب پاڪستان تي 30 جون 96ع تائين 9 کرب 8 ارب ۽ 90 ڪروڙ رپيا قرض هو جڏهن ته ان تاريخ تائين پرڏيهي قرض 28 ارب 60 ڪروڙ 30 لک ڊالر (يعني 11 کرب 44 ڪروڙ 12 لک رپيا) هو. ٻئي مقامي ۽ پرڏيهي قرض جيڪڏهن جوڙ ڪبا ته پاڪستان تي ڪل قرض 30 جون 96ع تائين 20 کرب 53 ارب 2 ڪروڙ رپيا هو. ان ۾ اڄ تائين بقايا 8 مهينن وارو قرض شامل ناهي جيڪو پڻ اٽڪل 20 ارب رپين کان وڌيڪ آهي. هن وقت به 70 ارب رپين جو حڪومت صرف هلندڙ سال جي 8 مهينن ۾ مقامي بئنڪ کان قرض ورتو آهي. جيڪڏهن اهو قرض به ملائينداسين ته 28 فيبروري 1997ع تائين پاڪستان تي ڏيهي ۽ پرڏيهي قرض ساڍا ايڪويهه کرب رپيا ٿيندو. اسان جيڪڏهن پاڪستاني قوم جي 14 ڪروڙ فردن ۾ اهو قرض ورهائينداسين ته هر هڪ فرد جي ذمي 14 هزار 807 رپيا قرض آهي. نواز شريف ميڊ ان لاهور واري ديسي طريقي سان ڪيترو ۽ ڪهڙو ڪهڙو قرض لاهيندو؟ بهرحال ٺيڪ آهي ماڻهو چون ٿا سٺو آهي ڪجهه نه ڪجهه ته ايندو پر اها ڳالهه ڇو ٿي وساري وڃي ته ان سان ڪارو ناڻو ڪمائيندڙ پنهنجا اربين رپيا سفيد ڌن ۾ بدلائيندا ۽ پوءِ آمريڪا سميت دنيا جا امدادي ادارا پاڪستان تي Money laundering (ڪارو ناڻو ڌوئي اڇو ڪرڻ) جو الزام هڻندا. ان بدنامي جو ذميوار ڪير هوندو؟
وزيراعظم جي قرض لاهيو فنڊ ۾ رقم جمع ڪرائيندڙ ماڻهن ۾ سڀ کان وڌيڪ رقم انفرادي طور ابوبڪر شيخاڻي 15 ملين ڊالر (60 ڪروڙ رپيا) جمع ڪرايا آهن پر هن اليڪشن ڪميشن وٽ ايم اين اي جي چونڊ وڙهڻ لاءِ جيڪي ملڪيت جا تفصيل ڏنا آهن انهن ۾ ايتري رقم هئڻ جو اقرار نه ڪيو آهي هن کان ڪير پڇا ڪندو ته هن رقم ڪٿان آندي؟ ڇا انڪم ٽيڪس ڏني اٿائين؟ بهرحال اهڙا کوڙ ڪردار آهن جيڪي خود ميان صاحب جي صنعتڪار برادري سان تعلق رکن ٿا.
گادي واري شهر ۾ اهو به ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته نواز شريف جي حلف کڻڻ سان گڏ اظهر لوڌي ته ٽي وي تي نمودار ٿيو ئي آهي پر ميان صاحب جي هڪ ٻئي حمايتي لکندڙ ۽ ڪالم نويس نذير ناجيءَ جي ڀاءُ علي اڪبر عباسي کي به واپس نوڪري تي بحال ڪيو ويو آهي. اهو همراهه 1976ع ۾ نوڪري ڇڏي ويو هو، ضياءُ دور ۾ واپس آيو ۽ اسڪرپٽ ايڊيٽر ٿيو بعد ۾ بينظير ڀٽو 88ع ۾ هن کي برطرف ڪيو. نواز شريف پهرئين دور ۾ هن کي بحال ڪيو، وري بينظير هٿان 93ع ۾ برطرف ٿيڻ بعد به همراهه اڃا سينو تاڻيو بيٺو آهي. بهرحال هن جو ڏوهه ناهي ڇو ته اڄڪلهه پاڻيءَ جي تنگي آهي برسات نه پوڻ سبب دٻا ته ٺهيو پر درياءَ به سڪي ويا آهن.
پتو پيو آهي ته بينظير دور ۾ پاڪستان ۾ سون امپورٽ ڪرڻ جي اڪيلي لائسنس يافته ڪمپني اي آر واءِ ٽريڊرز دبئي جي ارب پتي مالڪ عبدالرزاق، نواز حڪومت اچڻ بعد اعجاز الحق معرفت نواز شريف سان رابطو ڪيو آهي. هن ساڳيو لائسنس بحال ڪرڻ جي شرط تي پاڪستاني وزيراعظم ۽ اعجازالحق کي امداد ڏيڻ ۽ ملڪ کي قرض ادا ڪرڻ لاءِ قرض ڏيڻ جي آڇ ڪئي آهي. آصف زرداري سان سٺي سنگت جي حوالي سان مشهور دبئي ۾ رهندڙ ڪراچي جو هي ڪاروباري هر دور جي آصفن سان سنگت رکندو آهي. اڄڪلهه شهباز سان معاملو فٽ نه ٿيڻ سبب اعجازالحق واري لوپ لائين تي پيو هلي، ڏسون ته ڪامياب ٿئي ٿو يا نه.
ميان صاحب جي حڪومت جي شروعات ته سٺي ڪو نه ٿي آهي، ڏسون ته پڄاڻي ڪيئن ٿي ٿئيس. هن جي اقتدار سنڀالڻ سان ئي زلزلو آيو، ٽرين حادثو ٿيو بم ڌماڪا ٿيا ۽ دهشتگردي شروع آهي. قدرتي ۽ هٿرادو ان قهر جا سبب ڪجهه به هجن پر هڪ جماعتي مولوي جو چوڻ آهي ته جمعي جي بابرڪت ڏينهن موڪل ختم ڪرڻ واري فيصلي سبب اهڙو قهر نازل ٿيو آهي، جنهن ۾ 1000 جي لڳ ڀڳ ماڻهو مري ويا آهن. خير، اها ڪا نئين ڳالهه ڪونهي. جڏهن نواز شريف جي ڪاميابي جو اعلان 90ع ۾ ٿيو هو ته به هڪ وڏو زلزلو آيو هو ۽ سنڌ ۾ ڌاڙيلن ۽ دهشتگردن جو زور هو پر هن دفعي ميان ۽ سندس حڪومت کي ڊڄڻ گهرجي ان ڏينهن کان جڏهن اهڙو ڪو قهر ڪراچي ۾ ٻيهر نازل نه ٿي پوي.
(14 مارچ1997ع)