قرض لاهڻ لاءِ وٺ وٺان ۽ مايوس مسلم ليگي
جهڙيءَ طرح خزان جي موسم ختم ٿيڻ بعد بهار شروع ٿيڻ جي باوجود به عملي طور بهار جي مند ڏسڻ ۾ نه پئي اچي اهڙي طرح سياسي طور نئين حڪومت قائم ٿيڻ جي باوجود به سياسي بهار شروع نه ٿي آهي. الائي ڇو هن دفعي موسمي ۽ سياسي بهار هن شهر ۾ مند مٽجڻ جي باوجود به شروع ڪو نه ٿي سگهي آهي. روڊن تي ڇڻيل پنن کي جنهن بي درديءَ سان ظالم هوا، هيڏانهن کان هوڏانهن پئي ڦيرائي ساڳئي طرح وڌيڪ ايم اين ايز جي حمايت وارو وزيراعظم نواز شريف پڻ پنهنجي ايم اين ايز کي وزارتن جي آسري ۾ ڊوڙائي رهيو آهي. ٻيو ته ٺهيو پر پنهنجي پڪن ۽ ويجهن ساٿين کي به ڪابينا ۾ کڻڻ لاءِ تيار ناهي. شيخ رشيد ۽ اعجازالحق جهڙن درجن کان وڌيڪ ماڻهن جي زندگي ۾ پڻ وزارت نه ملڻ سبب بهار نه آئي آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته سندن حڪومت اچي وئي آهي. شيخ رشيد ۽ اعجاز الحق ٻئي چپ آهن ۽ گهر ۾ ويهي الله الله پيا ڪن.
نواز ليگ جي حڪومت قائم ٿيڻ بعد بيورو ڪريسي ۾ اٽي ۾ لوڻ برابر سنڌي ڪامورا جيڪي موجود هئا تن کي ڪنڊائتو ڪيو ويو آهي. 34 وزارتن ۽ ڊويزنن مان 12 سنڌي وفاقي سيڪريٽري پي پي دور ۾ هوندا هئا، ساڍن ٽن مهينن ۾ هاڻي رڳو هڪ وفاقي سيڪريٽري فضل الله قريشي بچيو آهي. ڪامورن وانگر ڪابينا ۾ به سنڌ جي حصي جي ساڳي حالت آهي. هيستائين 8رڪني ڪابينا ۾ رڳو هڪ سنڌي وزير آهي ۽ اهو به مملڪتي وزير يعني اڌ وزير، ڊڀڙائي سيدن مان ڪو نه ڪو سدائين حڪومت ۾ هوندو آهي. هن دفعي به سندن نمائندگي الهندي شاهه جو پوٽو سيد اصغر شاهه ڪري رهيو آهي. ڪابينا ۽ ڪامورن ۾ سنڌ جي نمائندگي نه هئڻ سبب اسلام آباد ۾ رهندڙ 1500 خاندانن وارا سنڌي به پريشان آهن. شدت سان منجهن احساس محرومي پيدا ٿي رهيو آهي ۽ جڏهن حڪومت باقاعده ڪم ڪار شروع ڪيو ۽ اندرون سنڌ جا نوجوان جڏهن هتي آيا ته پوءِ کين به خبر پوندي.
نواز ليگ ۾ وزارتن جي مسئلي تي رولو پيل آهي. اي اين پي جا پٺاڻ ۽ ڪراچي جا مهاجر (ايم ڪيو ايم) پڻ مسلم ليگ جي متاثر ميمبرن وانگر نواز شريف تي ڪاوڙيل آهن. ڇو ته سڻڀين وزارتن ۾ سڀني جون اکيون آهن. اهو ئي سبب آهي ته نه ڪابينا مڪمل ٿي آهي ۽ نه وري حڪومتي ڪاروبار زور شور سان شروع ٿيو آهي. ميان صاحب ملڪ جو قرض لاهڻ لاءِ وٺ وٺان شروع ڪري ڏني آهي، ڇو ته هن کي سور سجهن ٿا. اپريل ۾ 250 ملين ڊالر قرض جي قسط ادا ڪرڻي آهي. توقع آهي ته هو ايتري رقم جو بندوسبت هن دفعي آساني سان ڪري ويندو پر ايتري رقم سيپٽمبر 97ع ۾ به ادا ڪرڻي آهي اها ڪير ڏيندو؟ هن ملڪ تي 30 ارب ڊالرن کان وڌيڪ پرڏيهي قرض چڙهيل آهي جيڪو مڪمل ادا ٿيڻ جو آسرو به نٿو لڳي.
”قرض لاهيو ملڪ سنواريو مهم“ جي نالي ۾ چندو، قرض حسنا ۽ منافعي وارن کاتن ۾ رقم جمع ڪرائيندڙن جون لائينون لڳل آهن. حڪومت اهو به اعلان ڪيو آهي ته جيڪو رقم ڏيندو ان کان اهو نه پڇبو ته تو اها رقم ڪٿان آندي؟ ساڳيو ئي طريقو نواز حڪومت جي پهرئين دور ۾ شروع ڪيو ويو هو جنهن جو فائدو وٺندي سوين ٻه نمبر سيٺين ڪروڙين رپيا ڪارو ناڻو سفيد ڌن ۾ بدلايو هو. ان جو نوٽيس وٺندي عالمي بئنڪ ۽ آءِ ايم ايف پاڪستان تي money laundering جا الزام لڳايا هئا ۽ پوري دنيا ۾ ڏٺو ڪيو ويو هو.
انٽرنيشنل مانيٽري فنڊ (آءِ ايم ايف) ۽ عالمي بئنڪ جهڙا يورپي ملڪن جي مالي مدد تي هلندڙ ادارا جيڪي ٽين دنيا جي ملڪن مان غربت ختم ڪرڻ جي نالي تي ڪم ڪري رهيا آهن، انهن جون پاليسيون حقيقت ۾ ٽين دنيا جي عوام ڏانهن عوام دوستي واريون نه آهن ۽ پنهنجي فنانسر قوتن جي ايجنڊا ۽ مفادن لاءِ ڪم پيا ڪن. اهي ادارا ڏسون ته نواز شريف جي قرض لاهڻ ۽ اقتصادي صورتحال بهتر بنائڻ واري ديسي انداز بابت ڪهڙو ٿا رد عمل ظاهر ڪن. نواز ليگ وارن جو چوڻ آهي ته ميان صاحب جو موڊ ٺيڪ ناهي. هو ڪنهن به ساٿي جي ناراضگي جي پرواهه ڪرڻ بنا پنهنجو ڪم جاري رکڻ گهري ٿو. قرض لاهيو مهم اڃا هڪ مهينو کن زور سان هلائيندو جنهن بعد هو مختلف ادارن جهڙوڪ پي آءِ اي، واپڊا، اسٽيل مل ۽ هيوي ميڪنيڪل ڪامپليڪس ۽ بئنڪن جي ڍانچي ۾ تبديلي آڻيندو. احتساب جو عمل شروع ڪندو ۽ قوم وري قرض لاهڻ واري نشي جي خمار مان نڪري احتساب جي آغوش ۾ ايندي. ان جا هن کي ٻه فائدا ٿيندا هڪ ته ڪابينا ۾ واڌارو نه ڪري خرچ بچائي ويندو ۽ ٻيو ته سياسي طور قومي معاملن سبب سندس مخالف چاهي اهي هن جي پارٽي جا ناراض ليڊر ڇو نه هجن. خاموش رهندا. اهڙي طرح نئين بجيٽ جي سيزن ايندي ۽ مهينو کن ان ۾ گذاريندو ته مٿان گولڊن جوبلي تقريبون شروع ٿينديون ۽ اهڙي طرح هو محدود ڪابينا سان گڏ 8 مهينا گذاري ويندو. هن خلاف سياسي مخالفت جا گهنڊ آڪٽوبر 97ع ۾ وڄڻ شروع ٿيندا.
نجڪاري ڪميشن ۾ چيئرمين طور خواجا آصف کي مقرر ڪيو ويو آهي. هو بنا پگهار ڪم ڪندو. ايم اين ايز کي اهڙي طرح مختلف ادارن جو چيئرمين بڻايو ويندو. اهڙي آڇ اعجاز الحق ۽ شيخ رشيد کي به ڪئي وئي جن انڪار ڪيو. جڏهن ته ليفٽيننٽ جنرل مجيد ملڪ اها آڇ مڃيندي وزيراعظم جي انسپيڪشن ٽيم جو سربراهه بڻجڻ قبوليو آهي. شيخ وارا وزير بڻجڻ جي چڪر ۾ آهن ۽ جيڪڏهن ان ۾ ئي رهيا ته مجيد ملڪ جهڙيون چيئرمينيون به سندن هٿان وينديون. نواز حڪومت هن دفعي نجڪاري جو عمل تيز ڪندي ۽ اهم ادارا خانگائي رقم هٿ ڪري بجيٽ جو خسارو گهٽائڻ ۽ قرض جي ادائگي لاءِ رقم خرچ ڪندي. نجي شعبي حوالي ڪرڻ لاءِ جن ادارن کي سرفهرست رکيو ويو آهي تن ۾ پي آءِ اي، هيوي ميڪنيڪل ڪامپليڪس، ڪي اي ايس سي، اسٽيل مل، حبيب بئنڪ سميت قومي بئنڪون ۽ مالياتي ادارا شامل آهن جن کي سيپٽمبر تائين نجي شعبي حوالي ڪرڻ جو ٽارگيٽ رکيو ويو آهي. سڀني کان اڳ هيوي ميڪنيڪل ڪامپليڪس ۽ اسٽيل مل جا شيئر وڪرو ڪياويندا. ان جا ٻه سبب آهن: هڪ ته هي ادارا نقصان ۾ هلندڙ آهن ۽ اسٽيل مل منافعي ۾ هلندي آهي جيڪو تمام گهٽ آهي. جيڪڏهن قرض جي رقم جو حساب ڪجي ته اسٽيل مل به نقصانن وارو ادارو آهي. انهن ادارن کي حڪومت سبسڊي ڏيندي آهي جنهن سبب سرڪاري خزاني تي ٻوجهه آهي. ٻيو سبب اهو به آهي ته هي ادارا اتفاق فائونڊري جا گراهڪ خراب ڪن ٿا. گذريل نواز حڪومت ۾ ميان صاحب تي اهڙا الزام پڻ لڳا هئا ته هنن ادارن کي تباهه ڪرڻ پٺيان سوچيل سمجهيل رٿا آهي جيئن مارڪيٽ ۾ هي ادارا اتفاق فائونڊري جو مقابلو نه ڪري سگهن. هيوي ميڪنيڪل ڪامپليڪس واحد پبلڪ سيڪٽر جو ادارو آهي جيڪو شگر ملز جا پلانٽ به ٺاهيندو آهي ۽ اتفاق فائونڊري به پلانٽ تيار ڪندي آهي گذريل نواز دور ۾ ته بئنڪون به انهن شگر ملز لاءِ فنانس ڪنديون هيون جن لاءِ مشينري اتفاق فائونڊري کان خريد ڪئي ويندي هئي. نواز شريف کي جيترو وڏو مينڊيٽ مليو آهي اوتريون سندس مٿان ذميواريون وڌيڪ آهن جن جو هو پاڻ به اقرار ڪندو رهيو آهي. کيس هن ڀيري ايجنڊا سخت آهي. مهانگائي، ڪرپشن جي خاتمي ۽ احتساب ڪرڻ لاءِ هو جيڪڏهن عوام جي اعتماد تي پورو نه لٿو ته سندس سڀ ڪجهه لڙهي ويندو. هن ٻيو دفعو وزيراعظم جو حلف کڻي ذوالفقار علي ڀٽو ۽ بينظير ڀٽو جو رڪارڊ برابر ڪيو آهي هن دفعي جيڪڏهن ڪا به گذريل دور واري غلطي ورجائيندو ته سندس لاءِ مشڪلاتون وڌنديون ڇو ته پريس جنهن نموني گذريل 5 سالن کان آرگنائيز ٿي آهي ۽ هر شعبي ۾ ٿيندڙ غلط ڪارين کي وائکو ڪيو آهي اهڙي ئي سندس رويي کي نواز حڪومت کي منهن ڏيڻو آهي. ان ڪري حڪومت جي سمورن عوامي عهدن وارن کي ذاتي مفادن جي تڪميل کان پاسو ڪرڻو پوندو.
(3 مارچ 1997ع)