چپ چپات ۾ پرڏيهه ويندڙ ڪهڙو منظر
ڇڏي ويا آهن
اڄ 20 آڪٽوبر تي مرتضيٰ ڀٽو جي شهادت کي هڪ مهينو پورو ٿيو آهي. اڃان تائين قاتلن جو ڪو پتو پئجي نه سگهيو آهي. وڏي وٺ وٺان کان پوءِ صرف واجد درانيءَ کي معطل ڪري پوليس جي حراست ۾ ورتو ويو آهي. گاديءَ واري شهر ۾ اهو به چوٻول آهي ته ستار ڪيريو سان گڏ واجد دراني ڪراچيءَ مان ٻارن ٻچن سوڌو پرڏيهه روانو ٿي رهيو هو، ته کيس ايئرپورٽ تان موٽايو ويو ۽ پوءِ ڊي آءِ جي انسپيڪشن ۽ انڪوائري ڪراچي محمدا قبال جي ابتدائي تحقيقاتي رپورٽ بعد واجد درانيءَ کي معطل ڪيو ويو آهي.
ڊي آءِ جي ايم اقبال جيڪا سنڌ حڪومت کي مرتضيٰ سانحي بابت رپورٽ ڏني، اها سيد عبدالله شاهه وزيراعظم محترمه بينظير ڀٽو کي پهچائي ڇڏي آهي ۽ سنڌ جي آءِ جي ساڳئي رپورٽ نصير الله بابر کي به ڏني آهي. ان رپورٽ ۾ چيو ويو آهي ته ”ڪلفٽن سانحي جي آپريشن جو نگران ايس ايس پي واجد دراني هو، هن جي غلط رٿابنديءَ واري آپريشن Ill planned operation سبب مرتضيٰ ڀٽو مارجي ويو. دراني ڄاڻي واڻي هڪ جونيئر آفيسر اي ايس پي شاهد حيات کي اڳواٽ بريفنگ کانسواءِ اوچتو سڄو ٽاسڪ ڏنو.“ رپورٽ ۾ چيو ويو آهي ته 8.55 تي فائرنگ شروع ٿي، مرتضيٰ ڀٽو جي حامين ۽ پوليس جي دوبدو فائرنگ ۾ مرتضيٰ مري ويو. اهو سڄو لقاءُ واجد دراني ٻن تلوارن واري چوڪ تي واقع ٽريفڪ پوليس چوڪيءَ وٽان ڏسندو رهيو. ڊي آءِ جي پنهنجي رپورٽ ۾ ڄاڻايو آهي ته مسٽر دراني، جو ڏنل ابتدائي بيان غلط بيانيءَ تي مشتمل هو. هن ڪوڙ ڳالهائيندي حقيقت لڪائڻ جي ڪوشش ڪئي. ان ڪري هن خلاف efficiency and diciplinaryاهليت ۽ نظم و ضبط وارن قاعدن موجب ڪارروائي ڪري کيس معطل ڪيو وڃي. هن رپورٽ ۾ شعيب سڊل جو ذڪر ئي ناهي.
ڊي آءِ جي ايم اقبال جي مختصر رپورٽ ۾ گهڻن سوالن جا جواب ڄاڻي واڻي نه ڏنا ويا آهن. واجد دراني ڪير آهي، ڪٿان جو آهي؟ ان بابت مون جڏهن تحقيقات ڪئي ته سندس ٻن ساٿين سان ملاقات ٿي، هڪ سندس ننڍپڻ جو دوست ۽ ٻيو هن جو پوليس سروس دوران باس رهيو آهي. انهن وٽان مليل معلومات مطابق واجد درانيءَ جو پروفائيل هن طرح آهي: ”واجد دراني، حاجي محمد الياس جو پٽ آهي. هو 26 مئي 1952ع ۾ ڄائو هو. دراني اسلاميه ڪاليج لاهور، گورنمينٽ ڪاليج لاهور ۽ اشرف ڪيمبرج اسڪول لاهور ۾ تعليم حاصل ڪئي آهي. هن 1975ع ۾ ايم اي ٿرڊ ڪلاس ۾ پاس ڪئي. جڏهن ته بي ايس سي سيڪنڊ ڪلاس ۾ ڪئي اٿائين. هن جو اصل گهر سمن آباد لاهور ۾ آهي. سندس والد سنڌ جي هاڻوڪي تعليم واري وزير آغا سراج جي والد جو منشي به رهيو آهي. دراني انگريزي، اردو، پنجابي ۽ سنڌي روانيءَ سان ڳالهائيندو آهي. هن وٽ ڊوميسائيل شڪارپور سنڌ جو به آهي. واجد دراني ٽيبل ٽينس ۽ شطرنج جو رانديگر آهي. هو گاڏي تيز هلائڻ ۽ باغباني جو شوقين آهي. اسان وٽ تيز ڊرائيونگ ڪندڙ کي هوشيار سڏيو ويندو آهي پر دنيا جي ترقي يافته ملڪن ۾ تيز ڊرائيونگ منفي پهلو ڄاتو ويندو آهي ۽ ڪو به سنجيده ماڻهو اهو شوق نه رکندو آهي. هن پوليس ٽريننگ دوران ”نظريات پاڪستان“ واري مضمون ۾ 5 مارڪن مان صرف هڪ مارڪ حاصل ڪئي هئي. هو سوشل ڊولپمينٽ سبجيڪٽ ۾ غير حاضر رهيو هو. واجد دراني 1989ع کان 90ع تائين پيپلزپارٽيءَ جي پهرئين دور ۾ نوابشاهه ۾ رهيو. ان دوران هن جي ستار ڪيريو سان گهاٽي سنگت ٿي وئي هئي ۽ ستار جي معرفت آصف زرداريءَ جو دوست به ٿي ويو. ملڪ اسد سڪندر سان به ڪيريو جي معرفت مليو. جڏهن ته آغا سراج هن جو پراڻو سنگتي آهي. 1993ع ۾ دراني سکر ۾ رهيو. 94-95ع ۾ جڏهن وري پيپلزپارٽيءَ جي حڪومت هئي ته هن کي ستار ڪيريو نوابشاهه بدلي ڪرائي آيو. هو لاڙڪاڻي، بدين، حيدرآباد ۽ دادو ۾ به رهيو. جڏهن دادو ۾ هو ته نبن خان لنڊ ۽ اسد سڪندر وٽ ڏاڍو ايندو ويندو هو. جولاءِ 1995ع ۾ هن کي ڪراچي بدلي ڪيو ويو. سندس اعليٰ عملدار جيڪي رهيا آهن، انهن ۾ آفتاب نبي، نياز احمد صديق، غلام محمد ملڪاڻي ۽ سيد محب اسد (سڀ ڊي آءِ جي طور) شامل آهن. جڏهن ته آءِ جي طور هن جا باس رهندڙ آغا سعادت علي شاهه، بشير صديقي، افضل شگري جي معين الدين وغيره شامل آهن. سندس هڪ اعليٰ آفيسر ٻڌايو ته درانيءَ ۾ رهنمائي جي صلاحيت آهي. هو ذمي ۾ مليل ڪم خوش اسلوبيءَ سان نڀائيندو آهي. درانيءَ جو پبلڪ سان رويو ڏاڍو سخت هوندو هو. لياري ڪراچيءَ ۾ پوسٽنگ دوران هن ڊرگ مافيا خلاف ڪارروائي ڪري نالو ڪمايو هو. واجد درانيءَ جو پڳ مٽ يار ستار ڪيريو هن وقت ملڪ کان ٻاهر وڃي چڪو آهي. نه صرف اهو پر غني انصاري، ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا، آصف زرداري ۽ سندس ڪيترائي گهاٽا دوست چپ چپات ۾ پرڏيهه هليا ويا آهن. جاويد پاشا اڳ ۾ ئي لنڊن ۾ آهي. واجد دراني اڄڪلهه ڏکيا ڏينهن ڏسي رهيو آهي ۽ غير اعلانيه طور پوليس جي تحويل ۾ آهي.
گاديءَ واري شهر ۾ آصف زرداري ۽ ذري گهٽ سندس سڀني دوستن جي هڪ ئي وقت پرڏيهه روانگي هر ڪنهن جي بحث جو موضوع بڻيل آهي. مخالف ڌر وارا آصف زرداريءَ جي پرڏيهه وڃڻ کان پوءِ ڪافي ڳالهيون سياسي مارڪيٽ ۾ڪري رهيا آهن. هڪ راءِ آهي ته صدر فاروق لغاري جي فرمائش تي وزيراعظم آصف کي ٻاهر موڪليو آهي. ٻي راءِ آهي ته آصف زرداري ۽ ذوالفقار مرزا ڪجهه ڏينهن ۾ وطن موٽندا. اها ڳالهه ڪجهه وڌيڪ وزندار لڳي رهي آهي. ڇو ته سنڌي پريس سان آصف زرداري 10 آڪٽوبر تي جڏهن وزيراعظم هائوس ۾ 3 سالن جي حڪمرانيءَ کان پوءِ پهريون ۽ هيل تائين آخري دفعو ملاقات ڪئي هئي ته ان ۾ آصف زرداري واضح طور تي چيو هو ته ”مان ڀڄي نه ويندس. مون تخت به ڏٺو آهي، ته تختو به، جيل منهنجي لاءِ نوان ناهن.“
مرتضيٰ ڀٽو جي ويجهي ساٿي ۽ پ پ شهيد ڀٽو گروپ پنجاب جي نائب صدر جميل عباسيءَ هڪ ملاقات دوران ٻڌايو ته ”صرف آصف زرداري ۽ سندس دوست ٻاهر ڪو نه ويا آهن، پر مرتضيٰ ڀٽو جا 2 ساٿي نجيب ۽ سهيل سيٺي، جن وزيراعظم ۽ مرتضيٰ ۾ اختلاف گهٽائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو هو، سي به پرڏيهه ويا آهن. ڇو ته انهن کي هڪ ايجنسي وارن قتل ڪرڻ گهريو ٿي. جميل عباسي روئڻهارڪي انداز ۾ چيو ته ”مون کي به انٽيليجنس بيورو وارن ڌمڪيون ڏنيون، مون کين چيو ته اوهان اسان جو ليڊر ماريو آهي. مون کي به ماريو، نه هوندس ۽ نه احتجاج ڪندس.“
گادي واري شهر ۾ اڄڪلهه صدر لغاري جي پرڏيهه جي دوري تي وڃڻ بعد وري چوپچو آهي، ته هو موٽي اچي ڪو حيران ڪندڙ قدم کڻندو. باخبر حلقا چون پيا ته صدر ڪجهه ڏينهن ۾ سنڌ جي گورنر ڪمال اظفر کي ۽ پنجاب جي گورنر راجا سروپ کي هٽائيندو. اهو به چيو پيو وڃي ته وزيراعظم وي اي جعفري کي فارغ ڪري گهر موڪليندي. قاضي عليم الله به ويندو ۽ فنانس سيڪريٽري ميان طيب به ڪنهن ٻئي کاتي ۾ موڪليو ويندو.
صدر جڏهن سيپٽمبر جي وچ ڌاري پرڏيهه ويو هو، ته اهو چيو ويو ته واپس اچي هو اهم اپاءَ وٺندو، ۽ هن واقعي اچڻ شرط اڻ ٿيڻا ڪم ڪيا. ساڳيا حلقا وري چون پيا ته ڪجهه ٿيندو. ان ڳالهه ۽ امڪان کي رد نٿو ڪري سگهجي ته هو واپسي بعد ڪجهه ڪندو. البته ان ڳالهه تي اختلاف ڪري سگهجي ٿو ته هو ڇا ڪندو ۽ ڇا نه ڪندو؟ بهرحال صدر پنهنجو ازبڪستان وارو دورو ختم ڪري سومر ڏينهن صبح جو ايوان صدر واري آفيس ۾ اچي سيٽ سنڀاليندو. جڏهن ته صدر لغاري وري 25 آڪٽوبر تي وچ ايشيا جي ٻن رياستن جي 5 ڏينهن جي دوري تي روانو ٿيندو. چيو وڃي ٿو ته هو وري پرڏيهه وڃڻ کان اڳ ڪجهه ڪندو. 30 آڪٽوبر تي جڏهن واپس ايندو ته نومبر جي پهرئين هفتي ۾ پارليامينٽ جي گڏيل اجلاس کي خطاب ڪندو. صدر جي ويجهن حلقن جو چوڻ آهي ته هو پارليامينٽ جي اجلاس کي خطاب دوران حڪومت جي ڪارڪردگيءَ تي عدم اطمينان جو اظهار ڪندو ۽ حڪومت کي وارننگ ڏيندو . ان ڏس ۾ هن ابتدائي طور ساٿين سان صلاح مشورا پڻ ڪيا آهن.
شيخ رشيد جي بقول ته ”اقتدار ايوان صدر شفٽ ٿي ويو آهي ۽ هاڻي صدر پنهنجي مرضيءَ سان گهڻو ڪجهه ڪندو.“ اها ڳالهه بلڪل درست آهي، ڇو ته ججن واري فيصلي تي عمل ڪرڻ، اٽارني جنرل جي عهدي تان قاضي جميل کي هٽائڻ بعد صدر جو Moral بلند ٿيو آهي ۽ هو واپسيءَ بعد حڪومت جي اڻ چونڊيل نام نهاد ماهرن سميت گهڻن کي هيڏي هوڏي ڪرڻ لاءِ هٿ چراند ڪندو.
(30 ڊسمبر 1996ع)