جسٽس سجاد علي شاهه جو ڪيس وڙهندڙ ڪردار
جسٽس سعيد الزمان صديقي تي مشتمل 10 رڪني سپريم ڪورٽ جي بينچ جيڪا سعيد الزمان صديقي جوڙي هئي تنهن ڪالهه جمع ڏينهن به چيف جسٽس سجاد علي شاهه جي خلاف ڪيس جي سماعت جاري رکي. خدا ڪارڻ بلي شاهه جي نگري واري نواب احمد رضا قصوري سجاد علي شاهه جي چيف جسٽس واري حيثيت بچائڻ لاءِ ڪالهه دليل ڏنا. هن جا دليل ته جاندار هئا پر Presentation ڪا گهڻي سٺي ڪا نه هئي. پر سندس جذبو قابل تعريف آهي. اها به تاريخ جي عجيب گهڙي آهي ته احمد رضا قصوري جيڪو 73ع ۾ ايم اين اي هو ۽ آئين ٺاهيندڙ اسيمبلي جو ميمبر هو ۽ نواب محمد رضا قصوري جو پٽ آهي. نواب محمد رضا قصوري جي قتل جي ڪيس ۾ سابق وزيراعظم ذوالفقار علي ڀٽو کي ڦاهي ملي هئي ۽ کيس ڦاهي ڏيارڻ لاءِ احمد رضا قصوري پيش پيش هو. جيتوڻيڪ ان قتل کي ”عدالتي قتل“ سڏيو ويو هو پر اڄ ساڳيو احمد رضا قصوري چيف جسٽس جي عهدي تان سجاد علي شاهه کي هٽائڻ جي مخالفت ڪندي سندس دفاع ڪري رهيو آهي. سنڌ جي هڪ نامياري شخص کي ڦاهي ڏيارڻ لاءِ به قصوري وڪالت ڪئي هئي ۽ اڄ سنڌ جي هڪ ٻئي نامياري شخص سجاد علي شاهه کي بچائڻ لاءِ به وڪالت پيو ڪري. نواب احمد رضا قصوري 50 جي لڳ ڀڳ عمر واري حصي ۾ هجڻ جي باوجود به ايترو ئي جذباتي آهي جيترو شايد جواني ۾ هو. 27 نومبر تي جڏهن توهين عدالت ڪيس جي ڪارروائي دوران ليگي ايم اين ايز ۽ پارليامينٽيرين وزيراعظم کي توهين کان بچائڻ لاءِ وڪالت دوران وڌيڪ توهين آميز طريقو اختيار ڪيو هو ۽ جڏهن ظفر علي شاهه، چوڌري اشرف ۽ ڪرنل (ر) مشتاق، موچي دروازي تي ٿيندڙ جلسي جيان تقريرون پئي ڪيون ته ان وقت دل جو مريض هوندي به سجاد شاهه ڪاوڙ ۾ اچڻ بدران مسڪرائيندي بنا اک ڇنڀڻ جي ڏسي رهيو هو ته عدالت ۾ موجود 2 درجن کان وڌيڪ وڪيلن مان هڪ به ليگين کي نه للڪاريو هو پر سفيد وارن واري قدآور نواب قصوري ظفر شاهه کي ٻانهن مان پڪڙي هٽائڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. اها ٻي ڳالهه آهي ته انعام الله نيازي ۽ ڪرنل مشتاق هن کي هڪلون ڏئي هيسائي ڇڏيو هو. انعام الله نيازي اهو مسلم ليگ جو ايم اين اي آهي جيڪو صرف تاڙي بازي ۽ هڪلن جو هوشيار آهي، جڏهن پارلياماني پارٽي ۾ هڪ دفعي چوڌري شير علي چيو هو ته سجاد شاهه کي بغاوت جي الزام ۾ گرفتار ڪري مٿس ڪيس هلايو وڃي ته ان تي هن زوردار ڊيسڪ وڄائي ۽ تاڙيون وڄائيندي حمايت ڪئي هئي. جڏهن ٻئي ڏينهن اسيمبلي ۾ نواز شريف ”عوامي مفاد“ ۾ 5 جج مقرر ڪرڻ جو اعلان ڪيو هو ته به سڀني کان وڌيڪ زوردار تاڙيون ۽ ڊيسڪ هن وڄايا هئا ۽ 3 ڏينهن بعد جڏهن 5 ججن کي سجاد علي شاهه حلف کڻايو هو ته ان مهل سجاد شاهه، جسٽس منير ۽ جسٽس عارف کي مبارڪ ڏيڻ وارو به نيازي ئي هو. ڪرنل (ر) مشتاق جيڪو پاڻ کي ڪرنل لکندو آهي اصل ۾ هن کي ڪرنل جي عهدي کان Revert ڪري نظم و ضبط جي خلاف ورزي ۾ کيس جبري برطرف ڪيو ويو. اهي ٻئي نواز شريف کي توهين کان بچائڻ جي ڪوشش ۾ توهين ڪندا رهيا هئا. ان ڏينهن حفيظ پيرزادو به عدالت ۾ هو جيڪو ڪاوڙ ۾ ايترو ته ڳاڙهو ٿي ويو هو جو سندس ڳلن تي ڳاڙهاڻ تري آئي هئي. هن ڪڇيو ته ڪجهه به نه هو، پر جڏهن مون سندس تبصرو معلوم ڪرڻ لاءِ پڇيو ته هن سڄي ڪاوڙ مون کي دڙڪا ڏيندي ڪڍي هئي ۽ چيو هو ته ليگين پاران عدالت ۾ اختيار ڪيل رويو ۽ سلوڪ واقعو ناهي پر سانحو آهي. حفيظ اڄ به ولي خان واري توهين عدالت ڪيس ۾ ججن جي لکيل لفظ ”سهڻا منڊا“ جيان ئي سهڻو آهي جنهن کان اڪثر جج پروفيشن ۾ جونيئر هئڻ ڪري لهرائيندا آهن.
ڪالهه جڏهن جسٽس سعيد الزمان صديقي واري 10 رڪني بينچ سجاد شاهه خلاف ڪيس ٻڌي رهي هئي ته حفيظ پيرزادو غور سان ڪيس ٻڌي رهيو هو ۽ نوٽس به وٺي رهيو هو ان تي جسٽس ارشاد حسن خان نيٺ مسڪرائيندي پڇيس ته سائين توهان ڪنهن جي طرفان پيش ٿي رهيا آهيو ته 6 فٽ قدآور سهڻو ڪراڙو پيرزادو اٿيو ۽ چيو ته مان سجاد علي شاهه جي وڪالت ڪرڻ آيو آهيان. اڳ ۾ جنهن نموني جج صاحبان قصوري سان گهري انداز ۾ ڳالهائي رهيا هئا بعد ۾ ان سان به پيار سان ڳالهائڻ شروع ڪيو. اهو منظر به ڏسڻ وٽان هو جڏهن سڀ جج پيرزادي کان پڇي رهيا هئا ته اوهان ڪڏهن دليل ڏيندا ته هن کين چيو ته مان اڳ ۾ درخواست گذارن کي ٻڌندس ۽ سومر تي اهو ٻڌائيندس ته مان ڪڏهن ٿو دليل ڏيان. حفيظ کي سڀني چيو ته ٺيڪ آهي اوهان جڏهن چاهيو دليل ڏجو. نيٺ بعد ۾ اربع جو ڏينهن مقرر ٿيو. جڏهن حفيظ چيو ته هو اڳ ۾ درخواست گذارن کي ٻڌندو ته عدالت کيس ٻڌايو ته هنن دليل مڪمل ڪري ڇڏيا آهن ته پيرزادي چيو ته مان ٻڌڻ چاهيان ٿو. ان تي جسٽس ارشاد حسن کيس چيو ته هنن جي دليلن ۾ ڪا نئين ڳالهه ناهي بس ساڳيون شيون آهن جيڪي هنن پٽيشن ۾ لکيون آهن اوهان پٽيشن پڙهي ڇڏيو. حفيظ چيو ته مون کي ڪا پٽيشن نه ملي آهي. ججن کيس چيو ته اوهان کي عدالت هر رڪارڊ فراهم ڪندي جيڪو نه ملي ته ٻڌائجو. حفيظ چيو ته مهرباني مون سان سپريم ڪورٽ جو اسٽاف سهڪار ڪندو آهي. هاڻي جڏهن ايندڙ اربع کان حفيظ پيرزادو دليل ڏيندو ته ڪيس جو رخ ئي تبديل ٿي سگهي ٿو ڇو ته هو آئين لکندڙن مان هڪ آهي نه صرف هو پر سجاد شاهه جي خدا ڪارڻ وڪالت ڪندڙ احمد رضا به آئين ٺاهيندڙن مان آهي. هاڻي ڏسون ته هي ٻئي آئين ٺاهيندڙ حفيظ ۽ قصوري آئين جي وضاحت ڇا ٿا ڪن ۽ انهن جي ٺاهيل آئين جي جج ڪهڙي ٿا وضاحت ڪن. ججن جو صرف هڪ نقطو آهي. هو چون ٿا ته اسين آئين موجب نه پر ججز ڪيس جي روشني ۾ ڪارروائي ٻڌنداسين جنهن موجب سينيئر ترين جج ئي چيف جسٽس ٿي سگهي ٿو.
10 کان 50 لک رپيا ڪيس وڙهڻ جي في وٺندڙ حفيظ پيرزادو به سجاد شاهه جو ڪيس خدا ڪارڻ مفت ۾ وڙهي پيو ڇو ته هن جو چوڻ آهي ته هو ”رول آف لا“ ۽ آئين جي بالادستي خاطر ايئن پيو ڪري ۽ اها به حقيقت آهي ته سجاد علي شاهه جهڙي ماڻهو وٽ شايد سڄي زندگي جي ڪمائي ۽ والدين کان ورثي ۾ مليل ملڪيت جي ماليت به ايتري نه آهي جو هو حفيظ جهڙن وڪيلن جي في ادا ڪري سگهي. حفيظ جي هن ڪيس ۾ مدد ڪندڙ وڪيلن ۾ اڪرم شيخ ۽ غلام حسين عباسي به شامل آهن. اڪرم شيخ جيڪو سپريم ڪورٽ بار جو سابق صدر هو ۽ سينيئر وڪيل آهي تنهن عدليا ۽ حڪومت واري ڇڪتاڻ دوران نواز شريف جي ويجهو هئڻ ۽ گشتي سفير جي باوجود به عدليا جي حمايت ڪرڻ سبب نه صرف گشتي سفير جو عهدو وڃايو هو پر نواز حڪومت جي خوشنودي کان به محروم ٿي ويو هو ۽ ان سان گڏوگڏ ليگي ڪارڪنن جي نفرت ۽ گارين جو محبوب موضوع ۽ ٽارگيٽ به بڻيو هو. جڏهن ته غلام حسين عباسي اهو ماڻهو آهي جنهن 1977ع ۾ ذوالفقار علي ڀٽو کي جڏهن سپريم ڪورٽ ڦاهي جي سزا ڏني ته هن احتجاجي طور قسم کنيو هو ته هو ڪڏهن به سپريم ڪورٽ ۾ ڪو به ڪيس نه وڙهندو پر اهو به پنهنجو 20 سالن کان ان قسم تي قائم رهڻ بعد هينئر قسم ٽوڙي سجاد علي شاهه جي بچاءُ لاءِ حفيظ پيرزادو جي مدد ڪرڻ لاءِ معاون وڪيل طور پيش ٿيندو.
حفيظ پيرزادو سومر ڏينهن لکت ۾ جواب سجاد شاهه ڪيس ۾ عدالت اندر پيش ڪندو ۽ اربع کان دليل ڏيندو. جهڙي طرح ڪالهه حفيظ جي اعلان بعد عدالت جي انداز ۾ نرمي آئي هئي. تنهن بنياد تي اهو انومان به ڪڍيو پيو وڃي ته هاڻي هن ڪيس جي ڪارروائي ڊگهي به ٿي سگهي ٿي ۽ هي ڪيس نئون ٽرن به وٺي سگهي ٿو ۽ اهو به ممڪن آهي ته 23 ڊسمبر تائين جيڪڏهن هن ڪيس جي ڪارروائي مڪمل نه ٿي سگهي ته پوءِ فيصلو جنوري 98ع تائين هليو ويندو ۽ ايتري ڊيگهه به ممڪن آهي جو فيبروري جي وچ ڌاري جڏهن سجاد شاهه رٽائر ڪندو ان وقت کان ٿورو اڳ فيصلو ٿئي؟
سپريم ڪورٽ بار ڪائونسل، پاڪستان بار ڪائونسل ۽ چئني صوبن جي بار ڪائونسلن جا نمائندا به ممڪن آهي ته هن ڪيس ۾ دليل ڏين. سپريم ڪورٽ بار جي اهم ميٽنگ اڄ ٿيندي. جيڪا هن ڪيس ۾ سجاد شاهه جي حمايت ڪرڻ ۽ نه ڪرڻ بابت فيصلو ڪندي ۽ وڪيلن جو پينل به جوڙ يندي جيڪو هن ڪيس ۾ وڪالت ڪندو. عابد حسين منٽو جيڪو سپريم ڪورٽ بار جو صدر آهي اهو 28 نومبر تي ڪافي سرگرم هو ۽ کلي عام سجاد علي شاهه جي حمايت ڪندي کيس ئي چيف جسٽس قرار ڏنو هو پر ان ڏينهن شام جو اوچتو وزيراعظم هائوس ۾ نواز شريف سان ملاقات لاءِ پهتو هو. هن کي گهرايو ويو هو ۽ اها ڳالهه تسليم ڪرائي وئي هئي ته فل ڪورٽ اجلاس ٿيندو ۽ ان ۾ چيف جسٽس کي هٽائڻ جو فيصلو ضرور ٿيندو. سندس پراسرار نموني ملاقات بابت سندس مخالفن جو اهو چوڻ هو ته هن به وهندڙ گنگا مان هٿ ڌوتا آهن پر سندس ويجهن حلقن جو چوڻ آهي ته هو بااصول ماڻهو آهي. پراڻو ڪامريڊ ۽ سرخو آهي. اهو اهڙو سمجهوتو ڪنهن به لالچ ۾ اچي نه ٿو ڪري سگهي. ڏسون ته اڄ ڇنڇر تي سپريم ڪورٽ بار ڇا ٿي فيصلو ڪري. ٻيو اهو به ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته پوري ملڪ جا وڪيل سجاد علي شاهه کي هٽائڻ خلاف علامتي طور عدالتي ڪاررواين جو بائيڪاٽ ڪرڻ لاءِ غور ڪري رهيا آهن. سنڌ جي قومپرستن سميت ڪا به ڌر سجاد شاهه جي حق ۾ ڪجهه نه ڪري سگهي آهي پر ڏسون ته وڪيل ڪيترو ٿا پريشر Develop (پيدا) ڪن.
(6 ڊسمبر 1997ع)