جڏهن اچڪزئي سنڌي ميمبرن جي غيرت جاڳائي
ٽنڊو بهاول جي متاثره خاندان جي ٻن عورتن حاڪم زادي ۽ زيب النساءِ حيدرآباد ۾ خاص عدالت جي سامهون پاڻ ساڙي انصاف نه ملڻ خلاف احتجاج جو جيڪو طريقو اختيار ڪيو، ان جو پاڪستان جي تاريخ ۾ 1979ع کان پوءِ شايد ڪو مثال ملڻ مشڪل آهي. 1979ع ۾ جڏهن قائدعوام شهيد ذوالفقار علي ڀٽو کي ڦاهي ڏني وئي هئي ته 3 کان وڌيڪ ماڻهن ڏک ۾ ۽ ضياءُ الحق جي آمراڻي عمل خلاف احتجاجي تاريخ جو هڪ نئون باب رقم ڪندي خودسوزي ڪئي هئي. اڄ جڏهن شهيد ڀٽو جي ڌيءَ وزيراعظم آهي ته انصاف نه ملڻ لاءِ مسمات حاڪم زادي ۽ زيب النساءِ پاڻ ساڙي هڪ نئون باب رقم ڪيو آهي. ضياءَ دور ۾ اهڙي واقعي ٿيڻ کي اهو چئي جسٽيفائيڊ ڪري سگهجي ٿو ته اهو مارشل لا جو ۽ آمراڻو دور هو، پر اڄ جڏهن جمهوريت آهي، سنڌ ۽ سنڌي عوام جي ووٽ سان بينظير ڀٽو اقتدار اعليٰ جي ڪرسيءَ تي موجود آهي، ان مهل اهڙو واقعو ٿيڻ يقينن نه صرف جمهوري نظام تي چٽو آهي، پر پيپلزپارٽيءَ جي دامن تي به هڪ ڪارو داغ آهي،.
ڪالهه خميس ڏينهن قومي اسيمبلي جو اجلاس شروع ٿيو ته چائلڊ ليبر ۽ انساني حقن متعلق سوالن جوابن جي ساهيءَ مهل بحث شروع ٿيو، جيڪو 20 منٽ جاري رهيو. ان دوران ڪنهن به ميمبر ٽنڊوبهاول واري خودسوزيءَ جي المناڪ واقعي کي نه ڇيڙيو، جيتوڻيڪ هن واقعي جي خبر ۽ ڀيانڪ تصوير نه صرف پاڪستان جي هر شهر مان شايع ٿيندڙ ناليوارين اخبارن ۾ شايع ٿي پر پرڏيهي ميڊيا پڻ ان کي وڏي ڪوريج ڏني. جڏهن اجلاس ختم ٿيڻ ۾ باقي اڌ ڪلاڪ کان به گهٽ وقت بچيو ۽ هر ميمبر ويڪ اينڊ ملهائڻ لاءِ پنهنجي اباڻي ڳوٺ رواني ٿيڻ جي انتظار ۾ هو، ته اوچتو بلوچستان مان چونڊيل محمود خان اچڪزئي اٿي بيٺو. اچڪزئي سنڌي ايم اين ايز جي غيرت کي للڪاريندي چيو ”ڪٿي آهن، سنڌي ڀائر، ڪٿي آهي هنن جي سنڌ! ڪٿي آهي سنڌ جي راڻي (بينظير)! ٽنڊي بهاول جي بدترين سانحي جي متاثر ٻن نياڻين انصاف لاءِ پاڻ کي باهه ڏئي ساڙي ڇڏيو، ڇا هي جمهوريت آهي؟ سنڌ جا چونڊيل ايم اين اي ڳوٺ وڃڻ لاءِ بڪ ڪرايل پي آءِ اي جون ٽڪيٽون کيسن ۾ جاچين ٿا. مون مسلسل انتظار پئي ڪيو، پر سنڌي عوام جي ووٽ سان هن معزز ايوان ۾ آيل سنڌي ايم اين ايز مان هڪ به همراهه اهو معاملو نه اٿاريو. ڪٿي آهي نصيرالله بابر؟ ڪٿي آهي، انساني حقن وارو اقبال حيدر؟ ڪٿي آهن سنڌي ايم اين ايز؟ ڇا ان ڪري عوام اوهان کي ووٽ ڏنا هئا؟ ٻن هفتن کان اعلان ٿيو هو ته هو پاڻ کي ساڙيندا، حڪومت هنن سان ڪو به رابطو نه ڪيو. ان واقعي جي ذميواري عبدالله شاهه ۽ وفاقي حڪومت تي آهي.“
اچڪزئي جي للڪار کان پوءِ نويد قمر چيو ته حڪومت ٽنڊوبهاول وارن سان رابطي جي ڪوشش ڪئي هئي پر هو گهر ڇڏي ويا هئا ۽ حڪومت کي هٿ نه اچي سگهيا. ٽنڊوبهاول جيڪو نويد قمر جي تڪ ۾ اچي ٿو ۽ هو خود ٽنڊي بهاول جي متاثر خاندان جي ووٽ سان ايم اين اي چونڊيو آهي، تنهن خبر ناهي ڪنهن کي خوش ڪرڻ ٿي چاهيو. پنڊيءَ وارن کي الائي ميجر ارشد جي مائٽن کي!
نويد قمر چيو ته هي معاملو عدالت ۾ آهي، حڪومت ڪجهه نه ٿي ڪري سگهي! اوچتو آخري سيٽن تي ويٺل ستار بچاڻي جهٽڪو ڏئي اٿيو ۽ محمود اچڪزئي پاران جاڳايل غيرت جي زور تي صدر لغاري، حڪومت ۽ انتطاميه تي تنقيد شروع ڪئي. هن چيو ته هي پهريون ڪورٽ مارشل جو ڪيس آهي، جنهن ۾ فوجي عدالت جي سزا خلاف سپريم ڪورٽ اسٽي آرڊر جاري ڪيو آهي. صدر رحم جي اپيل ٻڌي ٿو ۽ 9 ماڻهن جي قاتلن جي ٽولي جي سربراهه ميجر ارشد کي فيلڊ جنرل ڪورٽ مارشل پاران ڏنل ڦاهيءَ جي سزا تي عمل ڪرڻ ۾ رڪاوٽ وڌي وئي آهي. افسوس آهي ته حڪومت به اسان جي، انتظاميه به اسان جي، انصاف لاءِ پاڻ ساڙيندڙ ووٽر به اسان جا آهن. هن مطالبو ڪيو ته فيصلي تي عمل ڪيو وڃي.
ستار بچاڻي کان پوءِ شبير چانڊيو اٿيو ۽ چيائين ته ميجر ارشد کي ڦاهي واري مليل سزا تي عمل ان ڪري نٿو ٿئي، جو هن جو تعلق وڏي صوبي ۽ متاثرن جو تعلق ننڍي صوبي سان آهي. جڏهن شهيد ڀٽو کي ڦاهيءَ جي سزا ملي هئي ته ان تي هڪ منٽ به عمل ڪرڻ ۾ دير نه ٿي هئي، ڇو ته هو ننڍي صوبي جو هو.
پاڻ ساڙيندڙ ٻن نارين جي سڙيل ۽ باهه ۾ وڪوڙيل جسم جا فوٽو ڏسي نه صرف افسوس ۽ ڏک ٿئي ٿو پر لڱ به ڪانڊارجي وڃن ٿا. حيرت ان ڳالهه جي آهي ته حڪومت جي ڪن تي جونءِ به نه چري آهي. انساني حقن جي وزارت، سنڌي ميمبرن پاران ازخود نوٽيس نه وٺڻ ۽ روايتي احتجاج ڪري آڱر ڪٽائي شهيدن ۾ نالو لکائيندڙ بچاڻي ۽ شبير چانڊيو کان وٺي بلٽ پروف چيمبر ۾ اقتدار جي ڪرسيءَ تي ويٺل محترمه بينظير ڀٽو تائين سڀني جي خاموشي جرم آهي. پوءِ ڀلي اها مصلحت سبب هجي يا عدم دلچسپي سبب.
هن دل ڏاريندڙ ۽ ضمير جهنجوڙيندڙ سانحي جي باوجود به ڊڪٽيٽر ايوب خان جي پٽ ڪيپٽن (ر) گوهر ايوب اسيمبلي اندر اهو فخر سان چيو ته صدر کي رحم جي اپيل ٻڌڻ جو حق آهي. ان ڏس ۾ اسان حڪومتي ميمبرن جي راءِ سان متفق ناهيون. گوهر ايوب جي ان ڳالهه تي ڪنهن به سنڌي ميمبر کي جرئت نه ٿي جو ڪو هن کي جواب ڏئي.
1992ع جي 5 ۽ 6 جون جي وچ واري رات جڏهن حيدرآباد ويجهو ڳوٺ ٽنڊوبهاول مان هڪ ئي خاندان جي 9 ڳڀرو ۽ ڪراڙن مردن کي اغوا ڪري، ڄامشوري جي ڀر ۾ غلام محمد بيراج وٽ هٿ پير ٻڌي فوجي ورديون پاتل همراهن ميجر ارشد جي سربراهيءَ ۾ رائفلن سان گولين جو مينهن وسائي خون ڪري ڇڏيو هو، نواز شريف وزيراعظم ۽ مظفر شاهه سنڌ جو وڏو وزير هو. گولين سان پروڻ ٿيل 9 بي وس ڳوٺاڻن جي لاشن بابت اهو چيو ويو ته هي ڌاڙيل هئا. سرڪاري خبرن وارين ايجنسين ريڊيو ۽ ٽي وي جي شام وارين خبرن ۾ کين ڌاڙيل قرار ڏنو ويو، پر رات جو 9 وڳي واري قومي خبر نامي ۾ مري ويلن کي ”را“ جو ايجنٽ ۽ تربيت يافته دهشتگرد قرار ڏنو ويو هو. حقيقت ۾ ته فوجي آپريشن دوران زمين ڦٻائڻ جي چڪر ۾ ميجر ارشد اهي بي گناهه ماڻهو ماريا هئا.
ڪجهه ڏينهن ۾ جڏهن اها حقيقت کلي هئي ته مري ويل نه ڌاڙيل هئا، نه دهشتگرد، هو ٽنڊو بهاول جا مسڪين هاري هئا ته فوج جي اعليٰ اختيار وارن ميجر ارشد کي سندس ساٿين سميت گرفتار ڪيو هو.
ميجر ارشد سميت سڀني جو ڪيس فوجي عدالت فيلڊ جنرل ڪورٽ مارشل ۾ هليو هو ۽ بعد ۾ ميجر ارشد کي ڦاهي ۽ باقي سندس ساٿين کي عمر قيد جي سزا ملي هئي. گذريل هڪ سال کان ميجر کي مليل ڦاهيءَ واري سز تي عمل نه پيو ٿئي.
فوجي عدالت مان سزا کاڌل شخص کي مليل سزا معطل ڪرڻ بابت سپريم ڪورٽ پاران ڪيس ٻڌڻ جي به شايد پهرين روايت آهي. چيف جسٽس سجاد علي شاهه جي سربراهيءَ واري سپريم ڪورٽ ميجر ارشد کي ڏنل ڦاهي جي سزا تي عمل ڪرڻ لاءِ معطلي جو حڪم ڏئي منع نامو جاري ڪيو هو، جنهن کي به گهڻو وقت ٿي ويو آهي.
صدر لغاري کي مليل رحم واري درخواست تي جڏهن آرمي چيف جا ڪمينٽ گهريا ويا هئا ته ان وقت جنرل ڪاڪڙ پنهنجي نوٽ ۾ چيو هو ته ”ميجر ارشد پاڪ فوج جهڙي منظم ۽ ساک واري اداري جي ساک خراب ڪري، جيڪو نقصان پهچايو، اها بحال ڪرڻ لاءِ انصاف جي تقاضا پوري ڪرڻ لاءِ ميجر ارشد کي مليل سزا گهٽ ڪرڻ جو جواز نٿو بڻجي.“
جڏهن ميجر ارشد کي ڦاهي جي سزا ٻڌائي وئي، تنهن وقت کان حڪومت ڦاهي جي سزا ختم ڪرڻ لاءِ قانون ۾ ترميم جو هڪ مسودو به تيار ڪيو هو، جيڪو معاملو مولوين جي مخالفت ۽ ڪجهه ٻين نامعلوم سببن ڪري دٻيل آهي. 1992ع ۾ جڏهن اڄوڪي وزيراعظم محترمه بينظير ڀٽو مخالف ڌر جي ليڊر هئي ته نويد قمر جي حلقي ۾ واقع ٽنڊو بهاول ۾ وڃي 9 بي گناهه شهيدن جي پونئرن سان عذر خواهي ڪندي واعدو ڪيو هئائين ته هوءَ اقتدار ۾ اچي کين انصاف ڏياريندي. محترمه بينظير ڀٽو کي غريبن جي دعائن ۽ ووٽن سان اقتدار ته ملي ويو، پر انهن ٽنڊو بهاول جي بي وس ۽ مجبور ماڻهن کي انصاف نه ملي سگهيو آهي.
افسوس ان ڳالهه جو به آهي ته حيدرآباد جي ضلعي انتظاميه خودسوزي ڪندڙ عورتن، سندن مائٽن ۽ همدردن خلاف ڪيس داخل ڪري، اخباري اطلاع موجب ڪجهه ماڻهن کي گرفتار به ڪيو آهي. عوام جي حفاظت ۽ خدمت لاءِ مقرر ڪيل ڪمشنر، ڊپٽي ڪمشنر ۽ ايس ايس پي حيدرآباد پنهنجي نااهلي ۽ عوام دشمن واري وحشي رويي تي شرمائڻ ۽ پشيمان ٿيڻ بدران خودسوزي ڪندڙ عورتن، سندن مائٽن ۽ همدردن کي برو ڀلو چئي رهيا آهن.
انصاف گهرڻ لاءِ مطالبن کان تنگ ٿي اعلان ڪري خودسوزي ڪرڻ واري ايڏي وڏي واقعي تي اسلام آباد ۽ راولپنڊي، جتي وفاقي حڪومت جو هيڊڪوارٽر، دنيا جي 100 ملڪن کان وڌيڪ ملڪن جا سفارتخانا، انساني حقن جي تنظيمن جون آفيسون ۽ ڀرواري شهر راولپنڊيءَ ۾ فوجي هيڊڪوارٽر پڻ آهي. انهن حساس شهرن ۾ هن واقعي جو ڪو خاص نوٽيس نه ورتو ويو آهي. جيتوڻيڪ هتان جي مقامي اردو ۽ انگريزي اخبارن سٺي ڊسپلي سان خبر ۽ تصوير شايع به ڪئي آهي. خير، انهن تي ڪهڙي ميار آهي، جڏهن سنڌ جي ووٽ تي ٻيو دفعو اقتدار ۾ ايندڙ پيپلزپارٽي جي حڪومت آهي ۽ ان جي سنڌي ميمبرن کي ڪو احساس نه ٿيو، ته پوءِ ٻين کي ڇا چئجي!!؟؟
(13 سيپٽمبر 1996ع)