005-2
گروهي ڇوٽڪارو نه
آخرت جي ڪاميابيءَ جو واسطو ڪنهن به درجي بنديءَ سان ڪونهي، ان جو سڄو مدار عمل تي آهي، نه ڪي گروهي واسطي تي، قرآن جي هڪ آيت ان معاملي کي چٽو ڪري ٿي، ان جو ترجمو آهي: بيشڪ جيڪي ماڻهو مسلمان ٿيا ۽ جيڪي ماڻهو يهودي ٿيا ۽ نصاريٰ ۽ صابي، انهن مان جنهن شخص ايمان آندو الله تي ۽ آخرت جي ڏينهن تي ۽ ان نيڪ ڪم ڪيا ته انهن جي لاءِ ربّ وٽ اَجر آهي، ۽ انهن جي لاءِ نه ڪو ڊپ آهي ۽ نه ئي هو غمگين ٿيندا. (البقره 62)
قرآن جي هيءَ آيت گروهي ڇوٽڪاري جي نظريي جو انڪار ڪري ٿي، ان آيت ۾ مسلم گروهه کي به ٻين مذهبي گروهن سان هڪجهڙو بريڪيٽ ڪيو ويو آهي. هن آيت موجب، گروهه جي لحاظ کان خدا جي نظر ۾ هڪ ۽ ٻي ۾ ڪو فرق نه آهي، جيڪو به فرق آهي، اهو ماڻهوءَ جي ذاتي سيرت جي لحاظ کان آهي، نه ڪي ڪنهن گروهه سان لاڳاپي جي حوالي کان.
آيت ۾ چئن گروهن جو ذڪر آهي. هڪ مسلمان، جيڪو حضرت محمدﷺ جي اُمت آهي، ٻيو يهودي، جيڪو پنهنجو پاڻ کي حضرت موسيٰ عليھ السلام جي اُمت چوي ٿو. ٽيو نصاريٰ (عيسائي) جيڪو حضرت عيسيٰ عليھ السلام جي اُمت هئڻ جو دعويدار آهي. چوٿون صابي جيڪي پنهنجو پاڻ کي حضرت يحيٰ جي اُمت چوندا هئا ۽ پر اچين زماني ۾ عراق جي علائقي ۾ آباد هئا. هو اهل ڪتاب هئا ۽ ڪعبي طرف منهن ڪري نماز پڙهندا هئا. پر هاڻ صابي گروهه ختم ٿي چڪو آهي، دنيا ۾ ان جو ڪوبه وجود نه آهي.
هتي مسلمانن کي ٻين گروهن کان ڌار نه ڪيو ويو آهي. پر انهن جو ۽ ٻين پيغمبرن سان نسبت رکندڙ اُمتن جو گڏ ئي ذڪر ڪيو ويو آهي. جنهن جو مطلب اهو آهي ته گروهه هئڻ جي اعتبار کان الله ﷻ جي نظر ۾ سڀ برابر جو درجو رکن ٿا. گروهه جي لحاظ کان هڪ ۽ ٻي گروهه ۾ ڪوبه فرق نه آهي. سڀني جي ڇوٽڪاري جو هڪ ئي محڪم اصول آهي، اهو آهي ايمان ۽ سٺا عمل. ڪو گروهه، پوءِ ڀلي اهو پاڻ کي مسلمان چوندو هجي، يا اهو پنهنجو پاڻ کي يهودي، يا مسيحيٰ يا صابي يا ڪجهه ٻيو چوندو هجي، انهن مان ڪوبه گروهه رڳو هڪ مخصوص گروهه هئڻ جي ڪري خدا وٽ ڪو خاص درجو نٿو رکي. درجي جو لحاظ ان تي آهي ته ڪنهن خدا جي مرضيءَ موجب پنهنجي عملي زندگي گذاري.
پيغمبر جي زماني ۾ جڏهن سندس مڃيندڙن جو گروهه ٺهي ٿو ته ان جو بنياد سدائين ايمان ۽ سٺن عملن تي هجي ٿو. ان وقت ايئن ٿئي ٿو ته نبي جو سَڏ ٻُڌي ڪجهه ماڻهن جي اندر ذهني ۽ فڪري انقلاب اچي ٿو. انهن جي اندر هڪ نئون عزم جاڳي ٿو. انهن جي زندگي جو نقشو، جيڪو هيستائين ذاتي خواهشن جي بنيادن تي هلي رهيو هو، اهو خدائي تعليم جي بنياد تي قائم ٿي وڃي ٿو. اهي ئي ماڻهو حقيقي معنيٰ ۾ پيغمبر جي اُمت هوندا آهن. انهن جي لاءِ پيغمبر جي زبان مان آخرت جي نعمتن جي بشارت ڏني وڃي ٿي. پر پوءِ جي نسلن ۾ صورتحال بدلجي وڃي ٿي. هاڻ خدا جو دين انهن جي لاءِ هڪ قسم جي قومي روايت بنجي وڃي ٿو. جيڪي بشارتون، ايمان ۽ عمل جي بنياد تي ڏنيون ويون هيون، انهن کي رڳو گروهي واسطي جو نتيجو سمجهيو وڃي ٿو. هو اهو گمان ڪري وٺن ٿا ته هنن جي گروهه جو الله سان ڪو خاص رشتو آهي، جيڪو ٻين ماڻهن سان نه آهي، جيڪو شخص انهيءَ مخصوص گروهه سان واسطو رکي، پوءِ ڀلي عقيدي يا عمل جي لحاظ کان ڪيئن به هجي، بهرحال ان جو ضرور ڇوٽڪارو ٿيندو. جنت انهن جي مخصوص گروهه جي لاءِ مخصوص آهي ۽ دوزخ فقط ٻي گروهه جي لاءِ.
پر ڪوبه گروهه الله سائينءَ جو ڌُڻيل ڪونهي، الله وٽ جيڪا ڳالهه وڻندڙ آهي، اها هيءَ ته ماڻهوءَ جو عمل ۽ فڪر ڪهڙو آهي، آخرت ۾ ماڻهوءَ جي انجام جو فيصلو ان جي حقيقي ڪردار تي هوندو نه ڪي گروهي نسبت سان.
جڏهن به ڪا ديني تحريڪ اُڀرندي آهي ته هوريان هوريان ان جو هڪ گروهه بنجي ويندو آهي، پر گروهه جي جيڪا به اهميت آهي، اها رڳو دنيا جي حوالي سان آهي. آخرت ۾ هر ماڻهو خدا وٽ اڪيلو پهچندو ۽ هر فرد پنهنجي ذاتي ڪردار جي آڌار تي سزا جو يا انعام جو حقدار ٿيندو.