173-49
فرق ۽ اختلاف
”اي ماڻهو! اسان اوهان کي هڪ مڙس ۽ هڪ زال مان پيدا ڪيو آهي ۽ اسان اوهان کي ذاتيون ۽ پاڙا ڪيو آهي ته هڪ ٻئي کي سڃاڻو. باقي اوهان مان الله وٽ وڌيڪ چڱو اهو آهي جيڪو اوهان مان وڌيڪ پرهيزگار آهي. بيشڪ الله سڀ ڪجهه ڄاڻڻ وارو، پوري خبر رکندڙ آهي“. (الحجرات 13)
انسانن جي وچ ۾ مختلف قسم جا فرق آهن. ڪو اڇو آهي ته ڪو ڪارو. ڪو هڪ نسل مان آهي ته ڪو ٻي نسل مان. ڪو هڪ جاگرافيائي علائقي سان واسطو ٿو رکي ته ڪو ٻي هنڌ سان. اهي سڀئي فرق رڳو تعارف جي لاءِ آهن نه ڪي فرق لاءِ-اڪثر خرابين جو سبب هيءَ هجي ٿو ته ماڻهو ان قسم جي ظاهري اختلاف جي ڪري هڪٻئي جي وچ ۾ درجي جي لحاظ کان فرق ڪرڻ ٿو لڳي. ان سان اهو فرق ۽ تعصب وجود ۾ اچي ٿو، جيڪو ڪڏهن به ختم ٿيڻو نه آهي.
سڀئي انسان پنهنجي شروعات جي لحاظ کان هڪ آهن. انهن ۾ فرق جو جيڪڏهن ڪو بنياد آهي ته رڳو اهو آهي ته ڪير الله کان ڊڄي ٿو ۽ ڪير نٿو ڊڄي ۽ ان جي به صحيح خبر رڳو خدا کي آهي، نه ڪي ڪنهن انسان کي.
انسان جي وچ ۾ جيڪو فرق نظر اچي ٿو، اهو معاشرتي ۽ تمدني مصلحتن جي ڪري آهي. نه ڪي امتياز يا ٻي ڪنهن سبب جي ڪري. اهو فرق سماجي زندگيءَ جي تعمير ۽ تهذيب جي ارتقا ۾ مددگار ٿئي ٿو. جيستائين انساني شرف جو سوال آهي ته ان جو تعلق هر ماڻهوءَ جي پنهنجي اخلاقي گُڻ سان آهي، اهي دراصل اخلاقي گُڻ ئي آهن، جيڪي ڪنهن انسان کي گهٽ ته ڪنهن انسان کي مٿانهون ڪن ٿا. نه ڪي ظاهري علامتون.