17:66
خدائي نشانين جو تجربو
قرآن پاڪ ۾ پيغمبرِ اسلام جي معراج جي سفر جو ذڪر ڪندي فرمايو ويو آهي: ”اُهو پاڪ آهي جنهن پنهنجي ٻانهي (محمد ﷺ) کي هڪ رات ۾ مسجد حرام کان مسجد اقصيٰ تائين سير ڪرايو، هن لاءِ ته کيس پنهنجون ڪجهه نشانيون ڏيکاريون. بيشڪ اهو ئي ٻُڌندڙ ڏسندڙ آهي.“ (بني اسرائيل: 1)
قرآن جي هن آيت ۾ جنهن واقعي جو ذڪر آهي، اهو هجرت کان هڪ سال کن اڳ پيش آيو. ان وقت پيغمبرِ اسلام مڪي ۾ هئا. رات جو پُراسرار طور تي خدا جي ملائڪ کيس يروشلم پهچايو. ان سفر جي شروعاتي منزل مسجد اقصيٰ هئي. اهو اصل ۾ اهو هنڌ (Site) آهي، جتي پهرين هيڪل سليماني هو. ان هيڪل (عبادت گاهه) کي حضرت سليمان عليه السلام 1004 ق.م. ۾ جوڙايو هو، جنهن کي پوءِ بابل جي بادشاهه بخت نصر 586 ق.م. ۾ تباهه ڪري ڇڏيو. ان کانپوءِ اسرائيلي پيغمبر عذراهه ۽ نحمياه، اهو لڳ ڀڳ 515 ق.م. ۾ ٻيهر اَڏرايو. ان کانپوءِ تيتسس رومي پنهنجي فوج سان 70ع ۾ يروشلم آيو، ته هن سڄي هيڪل کي ڊاهي کنڊر ڪري ڇڏيو.
جڏهن پيغمبرِ اسلام جو معراج جو سفر ٿيو، ته اهو ساڳئي کنڊر جي حالت ۾ ئي هو، ڇوته يهودين جو اهو عقيدو هو ته هيڪل (عبادت گاهه) جي اڏاوت رڳو خدا جو پيغمبر ئي ڪري سگهي ٿو. تنهنڪري اهو هنڌ ويران حالت ۾ پيو رهيو. روايتن موجب پاڻ سڳورن جي ان سفر جي موقعي تي گذريل سڀيئي پيغمبر گڏ ٿيا. انهن ان هنڌ تي باجماعت نماز ادا ڪئي ۽ پيغمبرِ اسلام ان جي اِمامت ڪئي.
اهو سفر جنهن کي قرآن ۾ ’اسراء‘ چيو ويو آهي، ان جي باري ۾ هڪ مسئلو اهو به آهي ته ان ۾ ’لنريه من آياتنا،‘ (ته جيئن اسان کيس پنهنجون نشانيون ڏيکاريون) جو مطلب ڪهڙو آهي. عام طور تي چيو وڃي ٿو ته ان جو مطلب اهي نشانيون آهن، جيڪي مسجد اقصيٰ يا يروشلم جي ڀرپاسي موجود آهن. يعني اڳوڻن پيغمبرن جا آثار ۽ زميني شادابي وغيره. پر صحيح اهو آهي ته ان کي ان غيرمعمولي سفر طور مڃيو وڃي. جيئن خود آيت ۾ ارشاد فرمايو ويو آهي. (سبحان الذي اسريٰ بعيده ليلاَ من المسجدالحرام الي المسجد الاقصيٰ،) يعني ”اهو پاڪ آهي جنهن پنهنجي ٻانهي کي هڪ رات ۾ مسجد الحرام کان مسجد اقصيٰ تائين سير ڪرايو.“
’اسراء‘ جي ان واقعي جو سڀني کان وڌيڪ اهم پهلو اهو آهي ته اهو هڪ بيحد تيز رفتار سفر جي صورت ۾ ٿيو. ان نشانيءَ جي ذريعي الله تعاليٰ ان جي جديد امڪان جو اڳواٽ تعارف ڪرايو، جيڪو پيغمبرِ اسلام جي نبوت جي دؤر ۾ ظاهر ٿيڻ وارو هو. يعني اها شئي جنهن کي اڄ جديد مواصلات (Modern Communication) چيو وڃي ٿو. هاڻوڪي زماني ۾ فطرت جون جيڪي نيون طاقتون انسان جي قبضي ۾ آيون آهن، تنهن ان ڳالهه کي ممڪن بنائي ڇڏيو آهي ته انسان انتهائي تيز رفتاريءَ سان سفر ڪري. هو پنهنجي پيغام کي هڪ گهڙيءَ جي اندر دنيا جي هڪ ڪُنڊ کان ٻي ڪُنڊ تائين پهچائي ڇڏي.
پيغمبرِ اسلام کي سڄي جهان جي لاءِ نذير ۽ بشير (خوشخبري ڏيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ) بنائي موڪلي ويو هو. (الفرقان: 1) پاڻ سڳورن جي بعثت جي ان عالمي نوعيت جي تقاضا هئي ته پاڻ سڳورن جي مڃيندڙن کي اهي سبب ڏنا وڃن، جن جي ذريعي هو هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين پاڻ سڳورن جي دين جي عالمي اشاعت ڪري سگهن. مذڪوره ذميداريءَ جي ادائيگي ان کانسواءِ ممڪن نه هئي. تنهنڪري الله تعاليٰ پيغمبرِ اسلام کانپوءِ اهڙيون حالتون پيدا ڪيون، جنهن جي نتيجي ۾ مواصلات جو نئون دؤر اچي ويو.
پيغمبرِ اسلام جي زماني ۾ اُٺ تي سفر ٿيندو هو. تنهنڪري هڪ شخص کي مڪي کان يروشلم پهچڻ لاءِ هڪ مهيني کان به وڌيڪ عرصو لڳي ويندو هو. پر هاڻ جديد انقلاب ان معاملي کي بلڪل بدلائي ڇڏيو آهي. پيغمبرِ اسلام جو اهو تيز رفتار سفر گويا ڪميونيڪيشن جي نئين دؤر جو افتتاح هو، جيڪو خود پاڻ سڳورن جي دين لاءِ اڳواٽ بشارت طور ڪرايو ويو.