20:78
قرآن ۾ بصيرت
قرآن مجيد ۾ پاڻ سڳورن ﷺکي خطاب ڪندي ارشاد ٿيو آهي: ”پوءِ الله بلند آهي، جو برحق بادشاهه آهي ۽ (اي پيغمبر) قرآن (جي ياد ڪرڻ) لاءِ تڪڙ نه ڪر. هن کان اڳي جو تو ڏي ان جي وحي پوري پهچائي وڃي ۽ چئو ته اي منهنجا پالڻهار! منهنجي علم ۾ واڌارو ڪر. (طـهٰ: 114)
هن آيت ۾ ’رب زدني علماً‘ جي تشريح رب زدني مُهماً سان ڪئي ويئي آهي. (تفسير القرطبي) يعني: ’اي منهنجا رب، منهنجي سمجهه ۾ واڌارو ڪر.‘ ان آيت جو پس منظر اهو آهي، ته جڏهن حضرت جبرئيل قرآن جو ڪو حصو کڻي رسول الله صه وٽ ايندو هو ۽ هو ان کي پڙهندو هو ته رسول الله اهو وٺڻ/ ياد ڪرڻ ۾ ان انديشي جي ڪري تڪڙ ڪندا هئا، ته ڪٿي وسري نه وڃي. ان وقت پاڻ سڳورن کي اها تلقين ڪئي ويئي، ته قرآن جي لفظن جي حفاظت جو ذمو خود خدا کنيو آهي. اهو ڪنهن به حالت ۾ زيان ٿيڻ وارو نه آهي، توکي لفظن جي معنيٰ تي وڌيڪ ڌيان ڌَرڻ گهُرجي ۽ قرآن جي مَتن جي سمجهه ۾ واڌاري لاءِ دعا ڪندو رهڻ گهرجي.
ان هدايت جو واسطو نه رڳو پيغمبر سان آهي. پر اُمت سان به آهي. سڄي اُمت کي اهو ڄاڻڻ گهرجي ته قرآن جي لفظن يا قرآن جي مَتن جي حفاظت جي ذميداريءَ خود خدا کنئي آهي. ايمان وارن کي جنهن شئي ڏانهن وڌيڪ ڌيان ڌَرڻ گهرجي، اهو قرآن جي معنيٰ ۾ سمجهه ۽ بصيرت حاصل ڪرڻ آهي ۽ ان ۾ لڳاتار واڌارو ڪندو رهڻ آهي. ڇوته قرآن کي سمجهڻ يا ان ۾ گَهري بصيرت ڪنهن به ماڻهوءَ کي رڳو پنهنجي ڪوشش سان ملندي. اها ڪنهن کي پاڻ مراد حاصل ٿيڻ واري نه آهي.
هن آيت مان اهو به پتو پوي ٿو ته اُمت ۾ ’تحفيظ القرآن‘ جي مدرسن کان به وڌيڪ ضروري آهي ته انهن جي اندر ’تفهيم القرآن‘ (قرآن کي سمجهڻ) جا ادارا قائم ڪيا وڃن. قرآن جو حفظ به جيتوڻيڪ ضروري آهي، پر ان کان وڌيڪ ضروري اهو آهي ته ماڻهن کي قرآن جي سمجهه حاصل ٿئي ۽ قرآن جي معنيٰ ۾ وڌ ۾ وڌ بصيرت ۽ سمجهه جا ڌڻي بنجن.
قرآن ۾ ٻئي هنڌ ان قسم جي ئي پسمنظر ۾ چيو ويو آهي ته: ”ان علينا جمعه.“ (القيامه: 17) ۽ هتي فرمايو ويو آهي: ”قل رب زدني علماً.“ (طـهٰ: 114) ٻنهي آيتن کي گَڏيو وڃي ته ان جو مطلب اهو ٿو ٿئي ته قرآن کي گڏ ڪرڻ ۽ محفوظ ڪرڻ خدا جي ذميداري آهي۽ قرآن مان سمجهه ۽ بصيرت حاصل ڪرڻ ۽ ان ۾ لڳاتار واڌارو ڪندو رهڻ انسان جي ذميداري آهي.